Сретен Стојановиќ
Сретен Стојановиќ (2 февруари,1898 - 29 октомври 1960) — српски и босански вајар и уметнички критичар.[1] Неговата уметничка индивидуалност најдобро била забележана во портретите изработени од разни материјали.[2]
| Сретен Стојановиќ | |
|---|---|
 | |
| Роден(а) | Сретен Стојановиќ 2 февруари 1898 Приедор, Австроунгарија |
| Починал(а) | 29 октомври 1960 (возр. 62) Белград, ФНР Југославија |
| Националност | Србин |
| Образование | Виена, Париз |
| Познат(а) по | Скулптури |
Биографија уреди
Роден е на 15 февруари 1898 година во Приедор во Босна и Херцеговина, во куќата на православни свештеници кои „проповедаа вера за силата на луѓето и кои ја замислија Русија дека е нешто што е наше или поубаво, поголемо, поправославно, поблиску до Бог и помоќен од што било германско или турско“, како што напиша во својата автобиографија. Тој ја наследи цврстината и стабилноста на таквото патријархално семејство, од луѓе кои пораснаа токму во таа почва и целиот свој живот го помина толку вкоренет, не предавајќи се на најдлабоките и непроменети морални принципи. Тој му припаѓал на Движењето Млада Босна каде што бил, како ученик во средното училиште во Тузла, осуден на 10 години затвор. Тој исто така беше кратко време авантуристички ангажиран во национални интереси на крајот на Првата светска војна. Во Виена студирал скулптура и на почетокот на 1920те уживал во бурниот боемски живот во Париз, каде што исто така се посветил на студии. Со Драгиша Васиќ и Владислав Рибничар патувал низ Советскиот Сојуз во 1927 година. По Втората светска војна тој беше динамичен социјален и културен активист.
Стојановиќ станал вајар откако замина на студии, најпрво во Виена на почетокот на 1918 година, а подоцна и во Париз. Стипендиите ги доби од д-р Ѓурица Ѓорѓрвиќ и неговата сопруга Криста, со кои се запозна и потоа стана пријател. Тие биле големи бранители на модерната уметност во Југославија помеѓу војните и нивната куќа стана едно од најпознатите места за состаноци на уметници, писатели, млади левичарски политичари и интелектуалци. Тој им се препуштил на виенските револуционерни движења пред падот на црно-жолтата монархија. Бидејќи бил во средина на општествени случувања, тој се вратил во Босна веднаш по завршувањето на војната каде што бил ангажиран во создавањето на првата Југославија, со сета своја постигната политичка и казнена репутација, воинственост и револуционерно расположение.
Во 1919 година, Стојановиќ заминал во Париз за да ги посетува најдобрите студии по уметност, кои не само што го обезбедија со потребното образование, туку и блиските контакти со бројните животни предизвици и креативната стимулација од една од најголемите европски метрополи. Една адреса и информација што Србите ги собираа во кафулињата на булеварот Сен Мишел беа доволни за него, објави автобиографот, сеќавајќи се на неговата прва средба со уметничката метропола од тоа време.
Најживописниот приказ на Стојановиќ и целата атмосфера што доминирал во уметничките кругови и боемските друштва во Париз на крајот на втората и почетокот на третата декада од минатиот век го направи Л. Трифуновиќ:
„Таков убав и галантен човек, со блуза со кошула и црно офицерско палто, облечен во шапка Борсалино со широк раб, влезе во раните кругови на Боемите во Монпарнас, кои живееја околу кафулињата во Ротонда и Купола, каде што луѓето не пиеја премногу и трошење малку пари, зборување, рецитирање, дремење, поминување време. Тука може да се сретнат пријатели, познати и непознати уметници, самоуверен Задкин со куче, Фугита со неговата чудна фризура и неговата грда пријателка, гломазна Исидора Данкан, Шана Орлоу, Кислинг, луди Американци и пијани Швеѓани, Индијанци, Швајцарци, Руси. . . Монпарнас изгледаше како модерен Вавилон . Неговиот живот и младост беа презадоволни“.
Друг критичар на уметничкиот опус на Стојановиќ ја опиша промената што се случила по неговите студии и враќањето во татковината:
„Откако се пресели во Белград, биографијата на Сретен го изгуби чувството на среќна приказна. Тој сериозно и професионално започнува да создава, основајќи го своето прво студио за скулптура, ги изложува своите дела на солистички и групни изложби, многу активно учествува во уметничкиот живот, пишува уметничка критика, објавува две книги, често се појавува во јавноста и дискутира за професионални или социјални проблеми на овие пати, одржува популарни предавања за уметност, основа на семејство, патувања.."
За време на Втората светска војна тој живеел во Белград со своето семејство и кога војната завршила дознал дека починал неговиот брат, д-р Младен Стојановиќ. Неговиот брат бил легендарен национален херој и една од клучните лица на партизанското движење на Јосип Броз Тито во западна Босна . По смртта на неговиот брат, Стојановиќ се вклучил во многу функции. Тој беше претседател на Националниот фронт во Белград, обичен, секретар на Здружението на сликари на Југославија, претседател на Здружението на сликари на Србија, директор на Уметничката академија, уредник на списанието „Арт“, член на Српската академија за уметност и наука во 1950 година, итн.
Починал во Белград во 1960 година, оставајќи го зад себе еден од највредните вајарски опуси во српската уметност на 20 век. За неговото родно место Приедор тој подарил важен дел од неговите уметнички дела. Неговите творби може да се видат и во галеријата Павло Беjански во Нови Сад, Националниот музеј и Музејот на модерна уметност во Белград. Во спомен зградите во Белград, Војводина, Црна Гора и Република Српска во Босна и Херцеговина има некои од неговите најважни монументални композиции.
Галерија уреди
-
Мојот татко (1919) -
Споменик на Слобода кај Фрушка Гора (1951) -
Споменик на Караѓорче Петровиќ -
Споменик на Петар II Петровиќ-Негош -
Споменик на Филип Вижњиќ -
Фонтана, Музеј на Југославија
Библиографија уреди
- Stojanović, Sreten (1928). Impresije iz Rusije. -{YU}--Belgrade: Novosti. стр. 79 pages.
- Stojanović, Sreten (1952). O umetnosti i umetnicima. -{YU}--Belgrade: Prosveta. стр. 103 pages.
- Stojanović, Sreten. Biste. -{YU}--Belgrade.
Поврзано уреди
Користена литература уреди
- ↑ Bogdanović, Jelena; Robinson, Lilien Filipovitch; Marjanović, Igor (2014-09-01). On the Very Edge: Modernism and Modernity in the Arts and Architecture of Interwar Serbia (1918–1941) (англиски). Leuven University Press. ISBN 9789058679932.
- ↑ Deretić, Jovan (2005). Kulturna istorija Srba (англиски). Narodna knjiga. стр. 328.
- Револуционерско вајарство, Спектар, Загреб, 1977 година
- Народна енциклопедија, Свети Станојевиќ, Загреб, 1925–1929 година
- Protić, Miodrag B. (1970). Srpsko slikarstvo ХХ veka, Tom 1. – Biblioteka Sinteze. -{YU}--Belgrade: Nolit. стр. 596 pages.
- Trifunović, Lazar (1973). Srpsko slikarstvo 1900 – 1950 – Biblioteka Sinteze. -{YU}--Belgrade: Nolit. стр. 533 pages.
- „Stojanović, Sreten“. Mala enciklopedija Prosveta Tom 2. -{YU}--Belgrade: Prosveta. 1959. стр. 630 pages.