Селеноводород
Селеноводород — неорганско соединение со формула H2Se. Овој водороден халкогенид е наједноставниот и најчесто сретнуван хидрид на селен. H2Se е безбоен, запалив гас во стандардни услови. Тоа е најтоксичното соединение на селен.[3] Дури и при екстремно ниски концентрации, ова соединение има многу иритирачки мирис кој наликува на распаднат рен или „гас што истекува“, но мириса на расипани јајца во повисоки концентрации.
| |||
Назив според МСЧПХ Селеноводород | |||
Други називи Селеноводородна киселина | |||
| Назнаки | |||
|---|---|---|---|
7783-07-5 
| |||
| ChEBI | CHEBI:16503
| ||
| ChemSpider | 518
| ||
| EC-број | 231-978-9 | ||
| |||
| 3Д-модел (Jmol) | Слика | ||
| KEGG | C01528
| ||
| PubChem | 533 | ||
| RTECS-бр. | X1050000 | ||
| |||
| UNII | V91P54KPAM
| ||
| ОН-бр. | 2202 | ||
| Својства | |||
| Хемиска формула | |||
| Моларна маса | 0 g mol−1 | ||
| Изглед | Безбоен гас | ||
| Мирис | распаднат рен[1] | ||
| Густина | 3.553 g/dm3 | ||
| Точка на топење | |||
| Точка на вриење | |||
| 0.70 g/100 mL | |||
| Растворливост | растворлив во CS2, фозген | ||
| Парен притисок | 9.5 atm (21°C)[1] | ||
| Киселост (pKa) | 3.89 | ||
| Конјуг. киселина | Селенониум | ||
| Конјуг. база | Селенид | ||
| Структура | |||
| Геометрија на молекулата | Наведнат | ||
| Опасност | |||
| Безбедност при работа: | |||
Главни опасности
|
Исклучително токсичен и запалив | ||
| GHS-ознаки: | |||
Пиктограми
|
 Предлошка:GHS04 
| ||
Сигнални зборови
|
Опасност | ||
Изјави за опасност
|
H220, H280, H330, H410 | ||
Изјави за претпазливост
|
P210, P260, P271, P273, P284, P304+P340, P310, P320, P377, P381, P391, P403, P403+P233, P405, P410+P403, P501 | ||
| NFPA 704 | |||
| Температура на запалување | запалив гас | ||
| Смртоносна доза или концентрација: | |||
LCLo (најниска објавена)
|
0.3 ppm (морско прасе, 8 ч) 5.9 ppm (стаорец, 1 ч)[2] | ||
| NIOSH (здравствени граници во САД): | |||
PEL (дозволива)
|
TWA 0.05 ppm (0.2 mg/m3)[1] | ||
REL (препорачана)
|
TWA 0.05 ppm (0.2 mg/m3)[1] | ||
IDLH (непосредна опасност)
|
1 ppm[1] | ||
| Безбедносен лист | ICSC 0284 | ||
| Слични супстанци | |||
| Други анјони | H2O H2S H2Te H2Po | ||
| Други катјони | Na2Se Ag2Se | ||
| Дополнителни податоци | |||
| (што е ова?) (провери) Освен ако не е поинаку укажано, податоците се однесуваат на материјалите во нивната стандардна состојба (25 °C, 100 kPa) | |||
| Наводи | |||
Структура и својства
уредиH2Se прифаќа свиткана структура со агол на врска H−Se−H од 91°[се бара извор]. Во согласност со оваа структура, забележани се три IR-активни вибрациони ленти: 2358, 2345 и 1034 cm−1.[4]
Својствата на H2S и H2Se се слични, иако селенидот е покисел со pKa = 3,89 и за вториот pKa = 11,[4] или 15,05 ± 0,02 на 25 °C.[5]
Подготовка
уредиИндустриски, тој се произведува со третман на елементарен селен на T > 300 °C со водороден гас[6] Пријавени се голем број правци до H2Se и се погодни и за големи и за мали препарати. Во лабораторија H2Se обично се подготвува со дејство на водата на Al2Se3, истовремено со формирање на хидрирана алумина. Поврзана реакција вклучува киселинска хидролиза на FeSe.[7]
- Al2Se3 + 6 H2O ⇌ 2 Al(OH)3 + 3 H2Se
H2Se исто така, може да се подготви со помош на различни методи засновани на in situ генерирање во воден раствор со користење на бор хидрид, Марш тест и легура на Деварда. Според методот Сонода, H2Se се генерира од реакцијата на H2O и CO на Se во присуство на Et3N.[8] H2Se може да се купи во цилиндри.
Реакции
уредиЕлементарниот селен може да се обнови од H2Se преку реакција со воден сулфур диоксид (SO2).
- 2 H2Se + SO2 ⇌ 2 H2O + 2 Se + S
Неговото распаѓање се користи за подготовка на високо чистиот елемент.
Употреба
уредиH2Se најчесто се користи во синтезата на соединенија што содржат Se. Се додава преку алкени. Илустративно е синтезата на селенореа од цијанамиди:[9]
Гасот H2Se се користи за натопување на полупроводници со селен.
Безбедност
уредиВодородниот селенид е опасен, бидејќи е најтоксичното соединение на селен [3] и многу поотровно од неговиот сроден водород сулфид. Граничната вредност на прагот е 0,05 ppm. Гасот делува како надразнување при концентрации повисоки од 0,3 ppm, што е главниот предупредувачки знак за изложеност; под 1 ppm, ова е „недоволно за да се спречи изложување“, додека при 1,5 ppm иритацијата е „неподнослива“.[10] Изложеноста во високи концентрации, дури и за помалку од една минута, предизвикува гасот да ги нападне очите и мукозните мембрани; ова предизвикува симптоми слични на настинка барем неколку дена потоа. Во Германија, границата во водата за пиење е 0,008 mg/L, а американската EPA препорачува максимална контаминација од 0,01 mg/L.[6][11]
И покрај тоа што е многу токсичен, сè уште не се пријавени човечки жртви. Се сомнева дека ова се должи на тенденцијата на гасот да оксидира за да формира црвен селен во мукозните мембрани; елементарниот селен е помалку токсичен од селенидите.[12]
Поврзано
уредиНаводи
уреди- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 „Џебен водич за опасните хемиски материи #0336“. Национален институт за безбедност и здравје при работа (NIOSH). (англиски)
- ↑ „Hydrogen selenide“. Immediately Dangerous to Life and Health. National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH).
- ↑ 3,0 3,1 http://www.epa.gov/ttnatw01/hlthef/selenium.html, US Environmental Protection Agency, Air Toxins website
- ↑ 4,0 4,1 William M. Haynes; David R. Lide; Thomas J. Bruno, уред. (2017). CRC handbook of chemistry and physics : a ready-reference book of chemical and physical data (97th. изд.). Boca Raton, Florida. ISBN 978-1-4987-5429-3. OCLC 957751024.
- ↑ Levy, Daniel E.; Myers, Rollie J. (1990). „Spectroscopic determination of the second dissociation constant of hydrogen selenide and the activity coefficients and spectral shifts of its ions“. The Journal of Physical Chemistry (англиски). 94 (20): 7842–7847. doi:10.1021/j100383a020.
- ↑ 6,0 6,1 Bernd E. Langner "Selenium and Selenium Compounds" in Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry, 2005, Wiley-VCH, Weinheim. doi:10.1002/14356007.a23_525.
- ↑ Féher, F. In "Handbook of Preparative Inorganic Chemistry"; Brauer, E., Ed.; Academic: New York, 1963; 1, p 418.
- ↑ Sonoda, N.; Kondo K.; Nagano, K.; Kambe, N.; Morimoto, F. Angewandte Chemie International Edition English 1980, vol. 19, page 308
- ↑ Cohen, V.I. (1980). „A Convenient Synthesis of Mono-, N,N′-Di-, and Trisubstituted Selenoureas from Methyl Carbamimidothioates (S-Methylpseudothioureas)“. Synthesis. 1980: 60–63. doi:10.1055/s-1980-28927.
- ↑ https://www.cdc.gov/niosh/docs/81-123/pdfs/0336.pdf Occupational Health Guideline for Hydrogen Selenide, The National Institute for Occupational Safety and Health, 1978
- ↑ https://www.osha.gov/dts/chemicalsampling/data/CH_246700.html Архивирано на 2 мај 2017 г., OSHA GENERAL INDUSTRY PEL: 0.05 ppm, 0.2 mg/m3 ,OSHA CONSTRUCTION INDUSTRY PEL: 0.05 ppm, 0.2 mg/m3 TWA
- ↑ „CDC - Immediately Dangerous to Life or Health Concentrations (IDLH): Hydrogen selenide (as Se) - NIOSH Publications and Products“. www.cdc.gov (англиски). 2018-11-02. Посетено на 2023-01-09.