Навој
Навој[1][2] — основен дел на завртката и навртката преку кои се пренесуваат спојните сили. Темел на навојот е завојница. Завојницата е крива која се добива со завиткување на коса линија околу валјак. Ако косиот правец се обвиткува околу конус, се добива конусна завојница. Насоката на увивање на линијата може да биде лева или десна, па се разликуваат леви и десни завојници. Десна завојница се добива со увивање на линијата околу ротирачкото тело во насока на стрелките на часовникот, додека лева завојница се добива со увивање во насока спротивна од стрелките на часовникот.[3]
Ако околу валјакот се свијат две или повеќе паралелни завојници се добива двовојна или повеќевојна завојница. Растојанието помеѓу две точки од иста завојница што лежат на иста оска се нарекува висина на навојот или чекор на завојницата. Делот од завојницата помеѓу овие точки е еден завој. Аголот на наклон на увиената линија, кој е еднаков на аголот помеѓу тангентата на завојницата и рамнината нормална на неговата оска, се нарекува агол на искачување на завојницата.
Навој се создава со движење на геометриско тело од одреден профил по завојници. Бидејќи се разликуваат лева и десна завојница, се разликуваат десен и лев навој. Навојот што се обвиткува околу надворешната површина на валјакот се нарекува надворешен навој, а навојот што се обвиткува околу внатрешната површина на шуплината на валјакот се нарекува внатрешен навој. Завртка е секој машински дел кој има надворешен навој, а навртка е секој дел кој има внатрешен навој. За да може завртката да се поврзе со навртката, навоите на завртката и навртката мора да бидат усогласени. Главна димензија на навојот е номиналниот пречник на навојот. Номиналниот пречник на навојот е секогаш надворешниот пречник на навојот и е означен со d за завртките и D за навртките.[4]
Видови навои
уредиПрофилите на навоите се поделени на рамни и триаголни. Профилот на рамен навој е квадрат и затоа таквиот навој се нарекува и квадратен навој. Навоите со теоретски триаголен профил се поделени на неколку типови: метрички навој, цевен (Витвортов) навој, трапезен навој, пилест навој, тркалезен навој.
Метрички навој
уредиМетрички навој со триаголен ИСО профил има теоретски профил на рамностран триаголник со агол на профилот на навојот 2β = 60°. Се разликуваат нормални и фини метрички навои. Нормалните метрички навои најчесто се користат во општото машинско инженерство, првенствено за прицврстување на завртки и навртки. Фини метрички навои се користат во случаи кога е потребно минимално слабеење на елементите на спој со завртка, голема сигурност од одвртување, мали и точни поместувања на завртката или навртката во аксијален правец итн.
Основниот профил на навоите на завртките со метрички навој е стандардизиран според ISO 261, а димензиите на навојот според ISO 724, односно DIN 13 T1 (нормален навој) и DIN 13 T12 (фин навој). Навоите се поделени во три реда на предности. Првенствено се користат наводи од прв ред на предност, во посебни случаи, навои од втор ред на предност, а само по исклучок од трет ред на предност.
Нормалните метрички навои се означени со буквата M и номиналниот пречник на навојот d во mm, на пр. М 20. Кај фините метрички навои со ознаката се додава и големината на чекорот P во mm, на пр. М 20×1,5. Ако се работи за лев навој, се додава и меѓународната ознака LH (англ . left-hand), на пр. M 20 X 1,5 LH.
Цевен навој
уредиЦевен навој или Витвортов цевен навој има теоретски профил еднаков на рамнокрак триаголник со агол на профилот на навојот од 2β = 55°. Профилот на навојот е заоблен на круната и на коренот на навојот и е стандардизиран според ISO 228, DIN 2999 и DIN 3858. Поради можноста за добро спојување, се користат за поврзување на цевки на водоводни или плински инсталации и разни арматури. Номиналниот пречник на навојот на цевката се совпаѓа со внатрешниот пречник на цевката. Се означува со буквата R и номиналниот пречник во инчи, на пр. R 1/2″.
Витвортов навој
уредиВитвортов навој или Витвортов нормален навој има теоретски профил еднаков на рамнокрак триаголник со агол на профилот на навојот од 2β = 55°. Основна единица на димензиите на завртката е во инчи, така што на пример, Витвортов навој од 15/8" има надворешен пречник од 41,277 mm. Меѓутоа, во земјите што користат метрички систем, само надворешниот пречник на овие завртки е даден во инчи, а сите други димензии во милиметри. Профилот на навојот е заоблен на темето и во коренот на навојот.
Трапезен навој
уредиОсновата на трапезен навој е рамнокрак триаголник со агол на профилот од 2β = 30°, а неговиот теоретски профил е трапез. Трапезниот навој го заменува некогаш често користениот квадратен навој, бидејќи поради автоматското центрирање, завртката со трапезен навој полесно се движи од завртката со квадратен навој. Најмногу се користи за подвижни навојни споеви, на пр. вретена во лифтови, менгемиња, преси и сл. Обликот на трапезниот навој е стандардизиран според ISO 2901, а основните димензии според ISO 2902 и DIN 103. Стандардите ги класифицираат навоите според номиналниот пречник на навојот во три реда на приоритет, при што за секој номинален случај ги специфицираат препорачаните и можните чекори на навојот P. Трапезниот навој се означува со буквите Tr, а номиналниот пречник на навој d и чекорот на навојот P во mm, на пр. Тр 20 × 4. За прицврстување, се користи само на оние завртки што се користат за особено оптоварени приклучоци за завртки или оние што често се расклопуваат (трапезните навои помалку се трошат).
Пилест навој
уредиОсновата на пилест навој е правоаголен триаголник со профил агол β = 30°. Се користи за вретена кои работат многу бидејќи има помало триење од трапезниот навој, но пренесува големи сили само во една насока. За нормална употреба се користат пилести навои од прв ред на приоритет, за посебни случаи се користат навои од втор приоритет, а трет приоритет се среќава само кај старите конструкции. Пилестиот навој се означува со буквата S, а номиналниот пречник на навојот d и чекорот на навојот P во mm, на пр. S 20 × 4.
Обол навој
уредиОбол навој се користи за железнички вагонски спојки, бидејќи е неосетлив на оштетувања и нечистотија. Облиот навој се означува со буквите Rd, а номиналниот пречник на навојот d и чекорот на навојот P во инчи, на пр. Rd 20 × 1/8.
Обол електронавој
уредиОбол електронавој или Едисонов навој се користи за приклучоци на електрични светилки и електрични осигурувачи. Облиот електронавој се означува со буквата E, а номиналниот пречник на навојот d во mm, како на пр. Е 27.[5]
Наводи
уреди- ↑ „навој“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
- ↑ „навој“ — Официјален дигитален речник на македонскиот јазик
- ↑ [1] Архивирано на 31. siječnja 2012.. "Elementi strojeva", Fakultet elektrotehnike, strojarstva i brodogradnje Split, Prof. dr. sc. Damir Jelaska, 2011.
- ↑ [2] Архивирано на 28. veljače 2017.. "Konstrukcijski elementi I", Tehnički fakultet Rijeka, Božidar Križan i Saša Zelenika, 2011.
- ↑ "Strojarski priručnik", Bojan Kraut, Tehnička knjiga Zagreb 2009.