Јајце

Јајце (лат. ovum) е органска форма во која најпрвин почнува да се разбвива ембрионот. Кај повеќето птици, влекачи, инсекти, мекотели, риби, и два вида цицачи (клунести ежови и клунари) јајцето претставува зигот, кој е исфрлен од телото, па ембрионот може да се развива самостојно, надвор од телото на мајката.

Градба на јајцето:
1. лушпа
2. надворешна мембрана
3. внатрешна мембрана
4. халаза (“папочна врвка“)
5. надвореше албумен (белка)
6. средиштен албумен (белка)
7. вителинска мембрана (обвивка на жолчката)
8. содржина на жолчката
9. бластодерм
10. жолта жолчка
11. бела жолчка
12. внатрешен албумен (внатрешен дел на белката)
13. халаза (“папочна врвка“)
14. воздушна комора
15. кутикула

Опис

Јајцето најчесто има неправилна топчест облик, со различна големина и боја на лушпата, во зависност од видот на живиот организам. Тоа настанува од оплодена женска јајцева станица, што уште се вика јајце-клетка или гамет и претставува најран облик на самостоен развој на новото живо суштество.

Според квалитетот, односно начинот на употреба јајцата во важечката европска стандардизација се класифицираат во две класи:

• “А“ класа (свежи јајца)
• “Б“ класа (јајца наменети за индустриска преработка)

Физички одлики

Со тежина од 1,5 килограми јајцето од ној во моментов е најголемото јајце што е познато во природата. Изумрениот вид праисториски животни, како Aepyornis и некои диносауруси, имале поголеми јајца. Птицата од видот колибри има најмало птичјо јајце, кое тежи половина грам. Јајцата што ги несат некои влекачи и повеќето риби можат да бидат и помали, а оние од инсектите и другите безрбетници се уште помали.

Според големината јајцата од птиците (обично кокошки) се класифицираат во 4 класи:

• XL - многу големи (потешки од 73 г)
• L - големи (63 - 73 г)
• M - средни (53 - 63 г)
• S - мали (полесни од 53 г)

Јајцето како тема во уметноста и во популарната култура

Јајцето како мотив во книжевноста

• „Приготвено јајце“ (англиски: A Cooking Egg) - песна на британскиот поет Т.С. Елиот од 1920 година.
• „калој и пржени јајца за вечера“ - расказ на македонскиот писател Ненад Јолдески од 2009 година.
• „Кобни јајца“ - книга на рускиот писател Михаил Булгаков.
• „Јајце“ (српски: Јаје) - кус расказ на македонскиот писател Митко Маџунков од 1984 година.
• „Едно јајце, жар црвено“ — краток расказ на македонскиот писател Сашо Стефановски (под псевдонимот Џанго Помалиот).

Јајцето како мотив во музиката

• „Човек-јајце“ (англиски: Egg Man) - песна на американската хип-хоп група „Бисти бојс“ (Beastie Boys) од 1989 година.
• „Змиското јајце“ (англиски: The Serpent's Egg) - албум на британската група „Дед кен денс“ (Dead Can Dance) од 1988 година.
• „Исусово јајце што плачело“ (англиски: Jesus Egg That Wept) - албум на британската поп-рок пејачка Дениел Декс (Danielle Dax) од 1984 година.
• „Лушпа од јајце“ (Eggshell) - песна на британската група „Фјучер соунд оф Лондон“ (The Future Sound of London) од 1994 година.

Изрази

Велигденски јајца

• Во јајцето влакно бара - ситничар е.
• Гази како на јајца - оди внимателно, на прсти.
• Гајгурови јајца ќе добие - ништо нема да добие.
• (ирон.) Големи јајца - нешто безначајно.
• Го чува како велигденско/црвено јајце - многу се грижи за некого.
• И јајце ќе снесе - ќе направи сѐ за да ја постигне целта.
• Квачи јајца - ништо не работи.
• (книж.) Колумбово јајце - смело, остроумно решение на тежок проблем.
• Кукавичино јајце - туѓ проблем наметнат некому.
• Му дојде јајцето на газот - крајно време е некој да направи нешто.
• На јајцето уште коко му вика - уште е млад и неискусен.
• Си личат како јајце на јајце - многу се слични.
• Удри јајца на масло - почна да троши многу.

Гатанки

• Ѕид ѕидосано вар варосано, ни ѕирка ни проѕирка (јајце).
• Клекна кмет, истај мед, го видоа дваица, го ватиа петина (кокошка и јајце).
• Царот си имаше една бочва, полоина бело вино, полоина ж'лто (јајце).

Поврзано

• Јајце-клетка