Чемпрес
| Чемпрес | |
|---|---|
| |
| Гранче од обичен чемпрес (Cupressus sempervirens) со шишарки | |
| Научна класификација | |
| Царство: | Растенија |
| Оддел: | Четинари |
| Класа: | Иглолисни |
| Ред: | Боровидни |
| Семејство: | Чемпреси |
| Род: | 'Чемпрес L. |
| Видови | |
|
во текстот | |
Чемпрес или кипарис (науч. Cupressus) — род во семејството чемпреси (Cupressaceae). Се смета за полифилетска група, а согласно генетските и морфолошките анализи, припаѓа на потсемејството чемпреси (Cupressoideae).[1][2] Името потекнува од старогрчкиот збор κυπάρισσος (кипарисос).
Распространетост
уредиЧемпресите се домородни растенија ширум умерените подрачја на северната полутопка, во западот на Северна Америка, во Средна Америка, во Северозападна Африка, на Блискиот Исток, на Хималаите, во Јужна Кина и во Јужен Виетнам. Како и кај другите четинари што се одгледуваат веќе подолго време, чемпресите постојат во многу облици, големини и бои, присутни во паркови и градини ширум светот.[3] Во Република Македонија се одгледуваат два вида на чемпрес: обичниот (C. sempervirens) и аризонскиот (C. arizonica). Повардарието е мошне успешно пошумено со овие дрва.[4]
Опис
уредиЧемпресот расте како зимзелено дрво или голема грмушка, со височина од 5 до 40 м. Леторастите се лушпести, долги од 2 до 6 мм и распоредени во спротивни наизменични парови, траејќи три до пет години. Кај помладите растенија до старост од 2 години, листовите се иглести и долги по 5–15 мм. Шишарките се топчести или јајчести, долги по 8–40 мм и имаат 4 до 14 лушпи распоредени во спротивни наизменични парови. Узреваат на 18–24 месеци со опрашување. Семките се мали, (4–7 мм), со по едно тесно крилце од обете страни на семката. Доста видови чемпреси се приспособени на шумски пожари, чувајќи ги семките во шишарките сè додека не изгори дрвото на кое се наоѓаат. Потоа, топлината ги отвора и семињата го населуваат изгорениот простор. Кај другите видови, шишарките се отвораат кога ќе узреат.
Покрај украсната употреба, неколку вида чемпреси се одгледуваат и поради трајното дрво што го даваат.
Видови
уреди
Во родот се признаваат од 16 до 25 и повеќе вида, зависно од истражувачот. Овој проблем се јавува бидејќи групите се мали и мошне изолирани, па така не е секогаш јасно дали се работи за видови, подвидови или вариетети. Во поново време се работи на намалување на бројот на видовите.
Старосветски видови
уредиВидовите од Стариот Свет имаат шишарки со повеќе лушпи (8–14, а ретко 6), шри што секоја има краток и широк срт, т.е. не е зашилена. Типски вид на родот е обичниот чемпрес (C. sempervirens).
- Cupressus atlantica — марокански чемпрес
- Cupressus austrotibetica — јужнотибетски чемпрес
- Cupressus cashmeriana — бутански чемпрес
- Cupressus chengiana — Ченгов чемпрес
- Cupressus duclouxiana — јинански чемпрес
- Cupressus dupreziana — сахарски чемпрес
- Cupressus funebris — жален чемпрес
- Cupressus gigantea — тибетски чемрес
- Cupressus sempervirens — обичен чемпрес
- Cupressus tonkinensis — тонкински чемпрес
- Cupressus torulosa — хималајски чемпрес
- Cupressus vietnamensis — виетнамски чемпрес
Новосветски видови
уреди
Чемпресите од Новиот Свет имаат шишарки со помалку лушпи (4-8, ретко повеќе), а секоја лушпа има истакнат тенок шилец. Неодамнешните генетски наоди[5] укажуваат на тоа дека тие се поблиско сродство со родовите жолточемпрес (Xanthocyparis) и смрека (Juniperus) отколку со останатите чемпреси. Како такви, од неодамна[6] се префрлени во родот жолточемпрес (Callitropsis, syn. Xanthocyparis). Новосветските видови виреат само во маргинални живеалишта со сушни почви, и затоа покажуваат расцепкана алопатричка шема на застапеност. Ова се случува поради несразмерно месно изобилство, при што највеќето видови се ограничени на мали соседни групи.[6]
Оттука, некои од видовите може да се сметаат и за вариетети. Во загради се дадени прекласификуваните називи.
- Cupressus abramsiana (Cupressus goveniana var. abramsiana; Callitropsis abramsiana; Santa Cruz cypress)
- Cupressus arizonica (Callitropsis arizonica) — аронски чемпрес
- Cupressus bakeri (Callitropsis bakeri) — модочки чемпрес
- Cupressus benthamii (Callitropsis benthamii) — Бентамов чемпрес
- Cupressus forbesii (Callitropsis forbesii) — текатски чемпрес
- Cupressus glabra (Callitropsis glabra) — мазен аризонски чемпрес
- Cupressus goveniana (Callitropsis goveniana) — Гауенов чемпрес
- Cupressus guadalupensis (Callitropsis guadalupensis) — гвадалупски чемпрес
- Cupressus lusitanica (Callitropsis lusitanica) — мексикански чемпрес
- Cupressus macnabiana (Callitropsis macnabiana) — Макнабов чемпрес
- Cupressus macrocarpa (Callitropsis macrocarpa) — монтерејски чемпрес
- Cupressus montana (Callitropsis montana) — планински аризонски чемпрес
- Cupressus nevadensis (Callitropsis nevadensis) — невадски чемпрес
- Cupressus nootkatensis — нуткански чемпрес
- Cupressus pigmaea (Cupressus goveniana var. pigmaea; Callitropsis pigmaea) — мендосински чемпрес
- Cupressus revealiana — елринконски чемпрес
- Cupressus sargentii (Callitropsis sargentii) — Сарџентов чемпрес
- Cupressus stephensonii (Callitropsis stephensonii) — кујамачки чемпрес
Чемпресот како тема во уметноста и во популарната култура
уреди- „Авенијата на чемпресите“ (Cyprus Avenue) - песна на северноирскиот пејач Ван Морисон од 1968 година.[7]
Поврзано
уредиНаводи
уреди- ↑ Farjon, A. (2005). Monograph of Cupressaceae and Sciadopitys. Royal Botanic Gardens, Kew. ISBN 1-84246-068-4.
- ↑ Gadek, P. A., Alpers, D. L., Heslewood, M. M., & Quinn, C. J. (2000). „Relationships within Cupressaceae sensu lato: a combined morphological and molecular approach“. American Journal of Botany, 87: 1044–1057)
- ↑ Eckenwalder, James E. (2009). Conifers of the world: the complete reference. United Kingdom: Timber Press. стр. 720. ISBN 0881929743.
- ↑ Ристовски, Блаже, уред. (2009). „Чемпрес (Кипарис)“. Македонска енциклопедија. , книга . Скопје: МАНУ. Text "series " ignored (help)
- ↑ Little, D. P., Schwarzbach, A. E., Adams, R. P. & Hsieh, Chang-Fu. 2004. The circumscription and phylogenetic relationships of Callitropsis and the newly described genus Xanthocyparis (Cupressaceae). American Journal of Botany 91 (11): 1872–1881. Извадок Архивирано на 21 јуни 2010 г.
- ↑ 6,0 6,1 Little, D. P. (2006). Evolution and circumscription of the true Cypresses. Syst. Bot. 31 (3): 461-480.
- ↑ Van Morrison, Astral Weeks, Warner Bros. Records, 1768-2.
- Farjon, A. (2005). Monograph of Cupressaceae and Sciadopitys. Royal Botanic Gardens, Kew. ISBN 1-84246-068-4.
- Gadek, P. A., Alpers, D. L., Heslewood, M. M., & Quinn, C. J. (2000). Relationships within Cupressaceae sensu lato: a combined morphological and molecular approach. American Journal of Botany 87: 1044–1057. пристап Архивирано на 29 септември 2009 г..
Надворешни врски
уреди| „Чемпрес“ на Ризницата ? |
Чемпрес на Викивидовите ?- „Чемпрес“ — Енциклопедија на живиот свет
