Википедија

Стремен

Стремен[1][2] или узенгија[3][4] — рамка или прстен, најчесто поврзан со кожна лента за седлото и му служи на јавачот како потпора за нозете, при јавање, качување на коњ, како и за одржување на рамнотежа. Стремените обично одат во пар и се користат за помош при јавнување и како потпора при користење на јавачко животно (обично коњ или друг член Equinae, како што е маската). Тие во голема мера ја зголемуваат способноста на јавачот да остане во седлото и да го контролира коњот, зголемувајќи ја корисноста на животното за луѓето во области како што се комуникацијата, превозот и војувањето.

Современ стремен
Историски стреmeн од Шведска од 550-793 година

Првите направи слични на стремени потекнуваат од Индија и биле едноставна кожна рамка во која јавачот го ставал врвот од стапалото. Денешните стремени потекнуваат од номадски племиња од северна Кина. Стремените се вообичаени за коњите, но се користат за секое зауздано животно што луѓето го јаваат. Стремените значително го олеснуваат управувањето на животното и стабилноста во седлото бидејќи претставуваат стабилна потпора за нозете на јавачот. Стременот бил измислен во Кина во првите неколку векови од нашата ера и се проширила на запад преку номадските народи од Средна Евроазија.[5] [6] Употребата на спарени стремени и се припишува на кинеската династија Џјин и дошла во Европа во средниот век. Некои тврдат дека стременот бил една од основните орудие што се користеле за создавање и ширење на модерната цивилизација, веројатно исто толку важна како тркалото или печатарската машина.[6]

Историја

уреди
 
Приказ на кушанско божество кое користи ран стремен во стил на платформа, околу 150 г. Британски музеј.

Стремено што му дава поголема стабилност на јавачот, е опишана како еден од најзначајните пронајдоци во историјата на војувањето, пред барутот. Како алатка што овозможува проширена употреба на коњите во војна, стременот често се нарекува трет револуционерен чекор во опремата, по кочијата и седлото. Основната тактика на коњичката борба била значително изменета од стременот. Јавачот придржан од стремените имал помала веројатност да падне за време на борбата и можел да зададе удар со оружјето при што целосно се користеле тежината и замавот на коњот и јавачот. Меѓу другите предности, стремените обезбедувале поголема рамнотежа и поддршка на јавачот, овозможувајќи му на коњаникот поефикасно да го користи мечот без да паѓа, особено против пешадиските противници. Спротивно на вообичаеното модерно верување, сепак, се тврди дека узенгиите всушност не му овозможувале на коњаникот поефикасно да го користи копјето (катафрактите користеле копја уште од древно време), иако тоа го правело закосеното седло.[7]

Претходници

уреди

Пронајдокот на стременот се случил релативно доцна во историјата, имајќи предвид дека коњите биле припитомени околу 4000 г. пр. н. е., а најраната позната опрема слична на седло биле ткаенини со реси или подлоги за гради и крупери што ги користела асирската коњаница околу 700 г. пр. н. е.[8]

Најраната потпора за стапалото била јамка на палецот што го држела палецот и била користена во Индија кон крајот на вториот век пр. н. е.,[9] [10] иако можеби се појавил уште во 500 г. пр. н. e.[11] Овој древен потпирач за стапалото се состоел од јамка за палецот поставена на дното на седлото направено од влакна или кожа. Таквата поставеност била погодна за топла клима во Јужна и Средна Индија каде што некогаш луѓето јавале коњи боси.[12] Будистички резби во храмовите Санчи, Матура и пештерите Баја кои датираат помеѓу 1 и 2 век пр. н. е. прикажуваат коњаници како јаваат со сложени седла со прсти што се лизнале под каишот. [13] [14] Во врска со ова, археологот Џон Маршал го опишал релјефот на Санчи како „најраниот пример за употреба на стремени во кој било дел од светот од околу пет века“.[14]

Пар двојно свиткани железни шипки од првиот век пр. н. е., долги приближно 17 см, со заоблени краеви, ископани од гроб во близина на Џунапани, во средишната индиска држава Мадја Прадеш, се претпоставува дека се или стремени за цела нога или узди.[15] [16] [17]

Некои сметаат дека номадската средноазиска група позната како Сармати ги развила првите стремени.[18]

Пронајдокот на цврсто седло го овозможил развојот на правиот стремен каков што е познат денес. Без цврсто дрво, тежината на јавачот во стремените создава абнормални точки на притисок што предизвикуваат болки во грбот кај коњот.[19] Современите термографски студии на дизајни на седла без дрво и флексибилни дрво открија дека има значително триење низ централната линија на грбот на коњот. Монета од Квинт Лабиениј, што се користела во Партското Царство, искована околу 39 г. пр. н. е., на својата опачина прикажува оседлан коњ со обесени предмети. Смит сугерира дека се работи за привезоци, додека Тајер сугерира дека, со оглед на тоа што Партијците биле познати по стрелаштво на коњи, предметите се стремени, но додава дека е тешко да се замисли зошто Римјаните никогаш не ја прифатиле технологијата.[20]

Во Азија, раните седла од полно дрво биле направени од филц што ја покривал дрвената рамка.[21] Овие дизајни датираат од околу 200 година пред новата ера.[22] Едно од најраните седла од полно дрво на запад првпат било користено од Римјаните уште во 1 век пр. н. е.,[23] но овој дизајн исто така немал стремени.[22]

Кина и Кореја

уреди
 
Стремен од корејското кралство Баекје (18 г. пр .н. е. — 660 г. н. е.).

Се смета дека стремените можеби се користеле во Кина уште во времето на династијата Хан (206 пр. н. е. — 220 н. е.).[5] Парните стремени биле измислени во Кина за време на династијата Џјин на почетокот на 4 век од новата ера.[5] Погребна фигура на која е прикажан стремен од 302 г. од новата ера е откриена во гробница на западната династија Џјин во близина на Чангша. Прикажаниот стремен е погоден за јавнување, поставен само на едната страна од коњот и прекраток за јавање. Најраната веродостојна претстава на двострани јавачки стремени со целосна должина биле откриени во гробница Џјин, овој пат во близина на Нанџјинг, што датира од раздобјето на Источен Џјин, 322 година. Најраните постојни двојни стремени биле откриени во гробницата на благородник од Северен Јан, Фенг Суф, кој починал во 415 година. Во гробниците Гогуриео, кои потекнуваат од 4 и 5 век од нашата ера, се пронајдени узенгии, но тие не содржат некој конкретен датум. Се смета дека стременот бил во широка употреба низ Кина до 477 година од новата ера.[24][25]

Појавата на узенгиите во Кина се совпаднала со подемот на тешката оклопна коњаница во подрачјето. Датирана 357 г. н. е., гробницата на Донг Шоу покажува целосно оклопени јавачи, како и коњи. Наводите за „железна коњаница“ и „железен коњ“ почнале да се појавуваат во исто време, а биле забележани примери на заробени коњски оклопи кои броеле меѓу 5.000 и 10.000. Во гробницата на Фенг Суфу, покрај узенгиите, имало и железни плочки за ламеларен оклоп. Оклопната тешка коњаница ќе преовладува во кинеската војна од 4 век од нашата ера до раната династија Танг кога војската се префрлила на лесна коњаница. Теоријата на А. фон Ле Куа за пронајдокот на стременот е дека тоа била справа што ја направиле јавачите за јавањето да биде помалку заморно, или од оние кои не се навикнати да јаваат, за да ги стекнат потребните вештини за да им се спротивстават на своите противници.[26] [27]

Наводи

уреди
  1. ↑ „стремен“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
  2. ↑ „стремен“ — Официјален дигитален речник на македонскиот јазик
  3. ↑ „узенгија“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
  4. ↑ „узенгија“ — Официјален дигитален речник на македонскиот јазик
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Dien, Albert. "The Stirrup and Its Effect on Chinese Military History". Accessed January 23, 2017.
  6. ↑ 6,0 6,1 Baber, Zaheer (1996). The Science of Empire: Scientific Knowledge, Civilization, and Colonial Rule. State University of New York Press (објав. May 16, 1996). стр. 69. ISBN 978-0791429204.
  7. ↑ "Saddle, Lance and Stirrup" Архивирано на 23 август 2012 г.; for a concise argument for the common view, see Lynn White, Jr., Medieval Technology and Social Change, Oxford University Press, 1964, pp. 1-2.
  8. ↑ Beatie, Russel H. (1981). Saddles. University of Oklahoma Press. стр. 18. ISBN 9780806115849.
  9. ↑ Beatie, Russel H. (1981). Saddles. University of Oklahoma Press. стр. 28. ISBN 9780806115849.
  10. ↑ White, Lynn (1964). Medieval Technology and Social Change. Oxford University Press. стр. 14. ISBN 9780195002669.
  11. ↑ Chamberlin (2007), page 80
  12. ↑ Woods & Woods (2000), pp. 52–53
  13. ↑ Azzaroli (1985), page 156
  14. ↑ 14,0 14,1 Barua 2005
  15. ↑ "16.17.4: Stirrups". Encyclopaedia of Indian Archaeology (Vol. 1). Edited by Amalananda Ghosh (1990) p336
  16. ↑ Frankelius, Per (2011). „The rise of the European continent: Old theories and new hypotheses related to innovation“. SNEE European Integration Conference. 13th Annual: 13.
  17. ↑ „horse bridle-bit | British Museum“. The British Museum (англиски). Посетено на 2022-01-12.
  18. ↑ "Stirrups"
  19. ↑ Treeless vs. Conventional Saddles: Back Pressure Evaluated
  20. ↑ Thayer, Bill (2013-09-04). „Ephippium“. LacusCurtius – Smith's Dictionary of Greek and Roman Antiquities. Thayer's Note. Посетено на 2022-10-23.
  21. ↑ "The History of Western Leather Spurs and Spur Straps, Cuffs, Chaps, Chinks and Saddles." Архивирано на 9 мај 2008 г. Web site accessed February 2, 2008.
  22. ↑ 22,0 22,1 "History of the Saddle." Архивирано на 18 ноември 2016 г. Web site accessed February 2, 2008
  23. ↑ Gawronski R. S. "Some Remarks on the Origins and Construction of the Roman Military Saddle." Archeologia (Archaeology) 2004, vol. 55, pp. 31–40
  24. ↑ Hobson, John M. The Eastern Origins of Western Civilisation. Cambridge University Press,2004, p. 103 978-0-521-54724-6, 0-521-54724-5
  25. ↑ Greg Woolf (2007). Ancient civilizations: the illustrated guide to belief, mythology, and art. Barnes & Noble. стр. 227. ISBN 978-1-4351-0121-0.
  26. ↑ Dien, Albert. "THE STIRRUP AND ITS EFFECT ON CHINESE MILITARY HISTORY"
  27. ↑ "The invention and influences of stirrup" Архивирано на 3. 12. 2008..
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Стремен&oldid=5249710“