Википедија

Розмарин

Розмарин[1] (латински: Salvia rosmarinus), попознат како рузмарин[2][3] — грмушка со миризливи, зимзелени лисја кои изгледаат како игли, и бели, розови, виолетови или сини цветови. До 2017 година бил познат по научното име Rosmarinus officinalis.

Тој е член на семејството Lamiaceae, кое вклучува многу други лековити и кулинарски билки. Името „розмарин“ потекнува од латинскиот ros marinus („роса на морето“).[4][5]

A sprig of rosemary
Цвеќиња од розмарин
S. rosmarinus 'Prostratus'

Рoзмаринот е ароматична зимзелена грмушка со лисја слични на игли. Специјалните сорти како „Arp“ можат да издржат зимски температури до околу -20 °C.[6] Во некои делови од светот, се смета за потенцијално инвазивен вид.[7] Семето е често тешко да се започне, со ниска стапка на 'ртење и релативно бавен раст, но растението може да живее до 30 години.[7]

Формите се движат од исправени до заостанати; исправените форми можат да достигнат 1,5 м височина, ретко 2 м. Листовите се зимзелени, 2-2,5 см долги и 2–5 мм широки.

Растението цвета на пролет и лето во умерени клими, но растенијата можат постојано да цветаат во топла клима; Цветовите се бели, розови, виолетови или темносини.[7] Розмаринот, исто така, има тенденција да цвета надвор од неговата нормална сезона на цветање.

Таксономија

уреди
 
Растение рузмарин

Salvia rosmarinus (Розмарин) сега се смета за еден од стотиците видови од родот Salvia.[8] Порано бил сместен во многу помал род, Rosmarinus, кој содржел само два до четири видови вклучувајќи го и R. officinalis.[9]

Името на rosmarinus е античкото име на растението на класичен латински. Елизабет Кент забележала во нејзината Флора доместика (1823), „Ботаничкото име на ова растение е составено од два латински збора, што означуваат морска роса; и навистина розмаринот најдобро успева покрај море.[10]

Историја

уреди
 
Илустрација од италијанска билка, околу 1500 година

Првото спомнување на розмарин се наоѓа на клинестото писмо уште во 5000 година пр.н.е.[11] После тоа, не се знае многу, освен дека Египќаните го користеле во нивните погребни ритуали.[12] Понатаму нема споменување на розмарин до античките Грци и Римјани.[13]

Билката потоа тргнала на исток до Кина каде била однесена за време на династијата Хан.[14]

Исто така, нема записи дека розмаринот бил донесен во Британија до 1338 година. Оригиналниот ракопис може да се најде во Британскиот музеј. По ова, рузмаринот се наоѓа во повеќето англиски билни текстови и е широко користен за медицински и кулинарски цели.

Розмаринот бил донесен во Америка со раните европски доселеници на почетокот на 17 век.

Употреба

уреди
 
Илустрација од Келеровите лековити растенија
 
Семиња - MHNT

По одгледувањето, листовите, гранчињата и цветните врвови се вадат за употреба.[15] Розмаринот се користи како украсно растение во градините. Листовите се користат за ароматизирање на различни јадења.

Одгледување

уреди

Бидејќи е атрактивен и отпорен на суша, розмаринот се користи како украсно растение во градините и за уредување на пејзажот, особено во регионите со средоземна клима.[7] Се смета дека е лесен за одгледување и отпорен на штетници. Рузмаринот може да порасне доста голем и да ја задржи привлечноста многу години. Лесно се одгледува во саксии. Сортите со подлога се шират со густа и издржлива текстура.[7]

Рузмаринот расте на иловица, на отворена, сончева местоположба. Не може да издржи наводнување и некои сорти се подложни на мраз. Најдобро расте во неутрални до алкални услови (pH 7-7,8) со просечна плодност.

Сорти

уреди

Бројни сорти се избрани за употреба во градината.

  • „Албус“ – бели цветови
  • „Arp“ – светло зелени листови, со мирис на лимон
  • „Aureus“ - дамкави жолти листови
  • „Бененден сино“ - тесни, темно зелени листови
  • „Blue Boy“ – џуџе, мали листови
  • „Blue Rain“ - розови цвеќиња
  • „Golden Rain“ – зелени листови, со жолти ленти
  • „Gold Dust“ – темнозелени листови, со златни ленти, но посилни од „Златен дожд“
  • „Haifa“ – ниски и мали, бели цветови
  • „Irene“ – ниски и опуштени, интензивно сини цветови
  • „Lockwood de Forest“ – проверен избор од „Тосканско сино“
  • „Ken Taylor“ – грмушки
  • „Majorica Pink“ – розови цветови
  • „Miss Jessopp's Upright“ – карактеристична висока цврста форма, со пошироки листови.
  • „Pinkie“ – розови цветови
  • „Prostratus“ – долна покривка на земјата
  • „Pyramidalis“ (или „Еректус“) – цврста форма, бледо сини цветови
  • „Remembrance“ (или „Галиполи“) – преземено од полуостровот Галиполи [16]
  • „Roseus“ - розови цвеќиња
  • „Salem“ – бледо сини цветови, отпорни на ладно слично на „Арп“
  • 'Severn Sea' - нискорастечки, со заоблени гранки, виолетови цветови
  • „Sudbury Blue“ - сини цветови
  • „Tuscan Blue“ – традиционална робусна исправена форма
  • „Wilma's Gold“ - жолти лисја

Следните сорти ја добиле наградата за заслуги на градината на Кралското хортикултурно друштво:[17]

  • „ Benenden Blue“ [18]
  • „Miss Jessopp's Upright“ [19]
  • „Severn Sea“ [20]
  • „ Sissinghurts Blue“ [21]

Кулинарска употреба

уреди
 
Сушени лисја

Листовите од рoзмарин се користат како арома во храната,[7] како што се печено јагнешко, свинско, пилешко и мисирка. Во традиционалната средоземна кујна се користат свежи или суви лисја. Имаат горчлив, адстрингентен вкус и карактеристична арома која надополнува многу варени јадења. Кога се печaт со месо или зеленчук, листовите даваат арома слична на сенф.

Во количини кои обично се користат за ароматизирање на храната, како што е една кафена лажичка (1 грам), рoзмаринот не дава хранлива вредност.[22][23] Рузмаринот е исто така ефикасна антимикробна билка.[24]

Мирис

уреди
 
Етерично масло

Маслото од рoзмарин се користи за цели на миризливи парфеми или за емитување арома во просторијата.

Фолклор и обичаи

уреди

Растението или неговото масло се користело во народната медицина со верување дека може да има лековити ефекти. Старите Египќани, Римјани и Грци розмаринот го сметале за свет.[15]

Неколку драми на Шекспир се однесуваат на употребата на розмарин во погребните обреди. Во Шекспировиот Хамлет, Офелија вели: „Има розмарин, тоа е за сеќавање. Моли се, сакај, запомни.“[25]

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ „розмарин“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
  2. ↑ „рузмарин“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
  3. ↑ „рузмарин“ — Официјален дигитален речник на македонскиот јазик
  4. ↑ Room, Adrian (1988). A Dictionary of True Etymologies. Taylor & Francis. стр. 150. ISBN 978-0-415-03060-1.
  5. ↑ Wedgwood, Hensleigh (1855). „On False Etymologies“. Transactions of the Philological Society (6): 66.
  6. ↑ Tucker, Arthur O.; Maciarello, Michael J. (September 1986). „The essential oils of some rosemary cultivars“. Flavour and Fragrance Journal (англиски). 1 (4–5): 137–142. doi:10.1002/ffj.2730010402.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 „Rosmarinus officinalis (rosemary)“. Centre for Agriculture and Bioscience International. 3 January 2018. Посетено на 13 July 2018.
  8. ↑ Drew, Bryan T.; González-Gallegos, Jesús Guadalupe; Xiang, Chun-Lei; Kriebel, Ricardo; Drummond, Chloe P.; Walker, Jay B.; Sytsma, Kenneth J. (2017).
  9. ↑ Rosselló, J. A.; Cosín, R.; Boscaiu, M.; Vicente, O.; Martínez, I.; Soriano, P. (2006). „Intragenomic diversity and phylogenetic systematics of wild rosemaries (Rosmarinus officinalis L. s.l., Lamiaceae) assessed by nuclear ribosomal DNA sequences (ITS)“. Plant Systematics and Evolution. 262 (1–2): 1–12. doi:10.1007/s00606-006-0454-5. JSTOR i23655428.
  10. ↑ Kent, Elizabeth (1823). Flora Domestica, or the Portable Flower-Garden. Taylor and Hessey. стр. 330.
  11. ↑ Leafy Medicinal Herbs: Botany, Chemistry, Postharvest Technology and Uses by Dawn Ambrose, 216, 210-11
  12. ↑ Boi, Marzia. „The Ethnocultural significance for the use of plants in Ancient Funerary Rituals and its possible implications with pollens found on the Shroud of Turin“ (PDF). www.shroud.com. Посетено на 2020-12-07.
  13. ↑ Pedanius Dioscorides of Anazarbos (2000). Osbaldeston, Tess Anne (уред.). De materia medica: Being an herbal with many other medicinal matters. Written in Greek in the first century of the common era. Johannesburg: IBIDIS. ISBN 0-620-23435-0.
  14. ↑ „Han dynasty | Definition, Map, Culture, Art, & Facts“. Encyclopedia Britannica (англиски). Посетено на 2021-03-19.
  15. ↑ 15,0 15,1 Burlando, Bruno; Verotta, Luisella; Cornara, Laura; Bottini-Massa, Elisa (2010). Herbal Principles in Cosmetics Properties and Mechanisms of Action. Boca Raton, Florida: CRC Press. стр. 303. ISBN 978-1-4398-1214-3.
  16. ↑ Rosemary Архивирано на 22 април 2012 г..
  17. ↑ „AGM Plants - Ornamental“ (PDF). Royal Horticultural Society. July 2017. стр. 93. Посетено на 10 October 2018.
  18. ↑ „Rosmarinus officinalis (Angustifolia Group) 'Benenden Blue'“. Royal Horticultural Society. Посетено на 5 March 2021.
  19. ↑ „Rosmarinus officinalis 'Miss Jessopp's Upright'“. Royal Horticultural Society. Посетено на 5 March 2021.
  20. ↑ „Rosmarinus officinalis 'Severn Sea'“. Royal Horticultural Society. Посетено на 5 March 2021.
  21. ↑ „Rosmarinus officinalis 'Sissinghurst Blue'“. Royal Horticultural Society. Посетено на 5 March 2021.
  22. ↑ „Nutrition Facts – Dried rosemary, one teaspoon (1 g)“. Conde Nast, USDA Nutrient Database, version SR-21. 2014.
  23. ↑ „USDA National Nutrient Database for Standard Reference“. US Department of Agriculture. 2014. Архивирано од изворникот на 2015-03-03. Посетено на 3 June 2014.
  24. ↑ Nieto G, Ros G, Castillo J. Antioxidant and Antimicrobial Properties of Rosemary (Rosmarinus officinalis, L.): A Review.
  25. ↑ Shakespeare, William. Scene 13. Hamlet.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Розмарин&oldid=5227612“