Википедија

Припојување на Кримското Ханство од Руското Царство

Територијата на Крим, претходно контролирана од Кримското Ханство, била анектирана од Руската Империја на 19 април [ст. ст. 8 април] 1783 година.[1] Периодот пред анексијата бил обележан со руско мешање во работите на Крим, низа бунтови на кримските Татари и отоманска амбивалентност. Со анексијата започнало 134-годишното владеење на Русија, кое завршило со револуцијата од 1917 година. Анексијата резултирала со крај на трговијата со робови на Крим, која била една од главните занаети со робови од Европа со векови.[2]

Припојување на Кримското Ханство од Руското Царство
Слика од Иван Ајвазовски: Пристигнувањето на Екатерина II во Феодосија
Датум19 април [ст. ст. 8 април] 1783
МестоКрим
ИсходКримско Ханство припоено од Руско Царство

Откако неколкупати се смениле за време на Руската граѓанска војна, болшевичкото владеење било воспоставено на Крим во 1921 година, при што полуостровот станал дел од Руската СФСР, а потоа и СССР една година подоцна. Во 1954 година, таа била префрлена на Украинска ССР, која станала независна Украина во 1991 година по распадот на Советскиот Сојуз. Руската Федерација го анектирала Крим во март 2014 година, иако таа анексија не е меѓународно признаена.[3]

Заднина

уреди

Независен Крим (1774–1776)

уреди

Пред Русија да го порази Отоманското Царство во Руско-турската војна од 1768–1774 година, ханството, населено главно со Кримски Татари, било дел од Отоманското Царство. Во Ќучуккајнарџискиот договор, кој бил резултат на таа војна, Отоманското Царство било принудено да го отстапи суверенитетот над ханството и да му дозволи да стане независна држава под руско влијание.[4] Татарите на Крим немале желба за независност и ималесилна емоционална приврзаност кон Отоманското Царство. Во рок од два месеци од потпишувањето на договорот, владата на ханството испратила пратеници кај Османлиите, барајќи од нив „да ги уништат условите за независност“. Претставниците изјавиле дека со оглед на тоа што руските трупи останале стационирани на Крим кај Јени-Кале и Керч, ханството не може да се смета за независно. Сепак, Османлиите го игнорирале ова барање, не сакајќи да го прекршат договорот со Русија.[5][6] Во нередот што следел по турскиот пораз, татарскиот водач Девлет Гирај одбил да го прифати договорот во моментот на неговото потпишување. Бидејќи се борел со Русите во Кубан за време на војната, тој го преминал Керченскиот теснец до Крим и го зазел градот Кафа (денешна Феодосија). Девлет потоа го зазел кримскиот престол, узурпирајќи го Сахиб Гирај. И покрај неговите постапки против Русите, руската царица Катерина Велика го признала Девлет како хан.

Меѓутоа, во исто време, таа го подготвуваласвојот омилен Шахин Гирај, кој престојувал во нејзиниот двор, за поставување на престолот. Како што одминувало времето, владеењето на Девлет станувало сè понеодржливо. Во јули 1775 година, тој испратил група пратеници во Цариград за да преговара за повторно влегување на Кримското Ханство во составот на Отоманското Царство. Оваа акција била во директен пркос на Ќучуккајнарџискиот договор, кој тој барал од Османлиите да го укинат. Познатиот дипломат Ахмед Ресми Ефенди, кој помогнал во изготвувањето на договорот, одбил да му пружи каква било помош на ханството, не сакајќи да започне нова катастрофална војна со Русија. Царицата Катерина дала наредба да го нападне Крим во ноември 1776 година. Нејзините сили брзо ја презеле контролата врз Перекоп, на влезот на полуостровот. Во јануари 1777 година, Шахин Гирај, поддржан од Русија, преминал на Крим преку Керчкиот Проток, исто како што направил Девлет. Девлет, свесен за претстојниот пораз, абдицирал и побегнал во Цариград. Шахин бил поставен како марионетски хан, што го налутило муслиманското население на полуостровот. Кога ја слушнал оваа вест, османлискиот султан Абдул Хамид I забележал „Шахин Гирај е алатка. Целта на Русите е да го заземат Крим“. Шахин, член на владејачкиот Дом на Гирај, се обидел со серија реформи за да го „осовремени“ ханството. Тоа вклучувало обиди да се централизира моќта во рацете на ханот, воспоставувајќи „автократско“ владеење, слично како во Русија. Претходно, власта се распределувала меѓу водачите на различни кланови, наречени бегови. Тој се обидел да воведе државно оданочување, регрутирана и централизирана армија и да го замени традиционалниот отомански правен систем заснован на религија со граѓанско право.[7] Овие реформи, насочени кон нарушување на стариот османлиски поредок, биле презирани од кримското население.[8]

Кримски бунтови (1777-1782)

уреди
 
Европа по руската анексија на Крим, со северниот брег на Црното Море под руска контрола

По наредба на царицата Катерина, Шахин им дозволил на Русите да се населат на полуостровот, што дополнително ги разбеснило Кримјаните. Група од овие доселеници биле испратени во Јени-Кале, кој останал под руска контрола по поставувањето на Шахин како хан на престолот. Местните жители се здружиле за да ја спречат руската населба, бунтувајќи се против Шахин. Тој ја испратил новата регрутна војска што ја создал за да го задуши бунтот, само за да ги види неговите сили како пребегнуваат кај бунтовниците. Бунтот се проширил низ полуостровот, а бунтовничките сили напредувале кон палатата на Шахин во Бахчисарај. Среде овој бунт, прогонетите Кримјани во Цариград ја притиснале османлиската влада да дејствува. Поклонувајќи се на притисокот, владата испратила флота на Крим, наводно за да го зачуваЌучуккајнарџискиот договор. Меѓутоа, Русија била побрза да дејствува. Руските сили пристигнале во Јени-Кале во февруари 1778 година, задушувајќи го бунтот пред да пристигне османлиската флота. Кога флотата пристигнала во март, открила дека немало бунтовници за поддршка. Водела кратка пресметка со руската морнарица кај Акитар (современ Севастопол), но била „принудена“ да побегне. Шахин бил вратен на функцијата хан. Малите престрелки меѓу отоманската и руската морнарица продолжиле до октомври 1778 година, кога османлиската флота поразена се вратила во Цариград.[8]

Во текот на следните години, Шахин продолжил да се обидува да го реформира ханството.[9] Поддршката за неговата реформска програма останала ниска, а таа била сериозно поткопана со одлуката на царицата Катерина да ги насели Кримските Понтски Грци на северните брегови на Азовското Море, надвор од ханството. Таа заедница, која била христијанска, била суштински дел од кримската трговска класа и најспособно ги поддржувала реформите на Шахин. Ова преселување предизвикало значителна штета на економијата на Крим и дополнително ја ослабнала позицијата на ханството. Признавајќи го поразот во Крим, Отоманското Царство ја потпишала Конвенцијата на Ајналикавак на почетокот на 1779 година. Во договорот, Османлиите го признале Шахин како хан на Крим, ветиле дека нема понатамошна интервенција на Крим и признале дека Крим е под руско влијание. Кримјаните повеќе не можеле да очекуваат поддршка од Османлиите. Реформите на Шахин продолжиле, постепено отстранувајќи ги Татарите од позициите на политичко влијание. За краток период, Крим останал мирен.

Нов бунт, предизвикан од континуираната маргинализација на Татарите во владата на ханството, започнал во 1781 година.[10] Различни водачи на кланови и нивните сили се собрале во Таман, преку Керчкиот Проток од Крим. Во април 1782 година, голем дел од војската на Шахин пребегнала кај бунтовниците и им се придружила во Таман. Комуникацијата меѓу водачите на бунтовниците, вклучително и двајцата браќа на Шахин, и административната елита на Крим била во тек. Верските (улеми) и правните (кади) функционери, важни делови од стариот османлиски поредок, отворено ја објавиле својата антипатија кон Шахин. Бунтовничките сили го нападнале Кафа на 14 мај [ст. ст. 3 мај] 1782. Силите на Шахин биле брзо поразени и тој бил принуден да побегне во Керч под руска контрола. Водачите на бунтовниците го избрале братот на Шахин Бахадир Гирај за хан и испратиле порака до османлиската влада барајќи признавање.[10] Меѓутоа, не поминало долго време пред царицата Катерина да го испрати принцот Григориј Потемкин да го врати Шахин на власт. Ниту една значајна опозиција не била спроведена против освојувачите на Русите, а многу бунтовници побегнле назад преку Керчкиот Проток. Како таков, ханот бил вратен на својата позиција во октомври 1782 година.[11] Меѓутоа, во тоа време, тој ја изгубил наклоноста и на Кримјаните и на царицата Катерина. Во писмото до рускиот советник на Шахин, царицата напишала „Тој мора да го прекине овој шокантен и суров третман и да не им дава [Кримјаните] само причина за нов бунт“. Како што руските трупи влегле на полуостровот, започнале работите за формирање на пристаниште на Црното Море за употреба од страна на Русија. Градот Акитар бил избран за место на пристаништето, каде што ќе биде сместена новосоздадената Црноморска флота.[12] Меѓутоа, неизвесноста за одржливоста на реставрацијата на Шахин Гирај довело до зголемување на поддршката за анексија на Крим, предводена од принцот Потемкин.[1]

Припојување

уреди
 
Прогласување на анексијата на Крим ( 19 април [ст. ст. 8 април] 1783)
 
Лист со печат од 2023 година посветен на припојувањето

Во март 1783 година, принцот Потемкин направил реторички притисок да ја охрабри царицата Катерина да го анектира Крим. Штотуку се вратил од Крим, тој и рекол дека многу Кримјани „со задоволство“ ќе се потчинат на руската власт. Охрабрена од оваа вест, царицата Катерина издала формален проглас за анексија на 19 април [ст. ст. 8 април] 1783.[12] Татарите не се спротивставиле на анексијата. По долгогодишни превирања, на Кримјаните им недостигало ресурси и волја да продолжат да се борат. Многумина избегале од полуостровот, заминувајќи за Анадолија.[13] Грофот Александар Безбородко, тогаш близок советник на царицата, напишал во својот дневник дека Русија била принудена да го анектира Крим:

Овој став бил далеку од реалноста. Кримската „независност“ претставуваламарионетски режим, а Османлиите одиграле мала улога во бунтовите на Крим. Крим бил инкорпориран во Русија како област Таурида. Подоцна истата година, Отоманското Царство потпишало договор со Русија со кој се признава загубата на Крим и другите територии што ги држело ханството. Договорот, потпишан на 28 декември 1783 година, го преговарал рускиот дипломат Јаков Булгаков.[14][15] Официјалниот договор за пренос е наведен како Константинополски договор (1784).[16]

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 M. S. Anderson (December 1958). „The Great Powers and the Russian Annexation of the Crimea, 1783–4“. The Slavonic and East European Review. 37 (88): 17–41. JSTOR 4205010.
  2. ↑ Roşu, Felicia (2021). Slavery in the Black Sea Region, c.900–1900 – Forms of Unfreedom at the Intersection Between Christianity and Islam. Studies in Global Slavery, Volume: 11. Brill. p. 173-176
  3. ↑ Aglaya Snetkov (2014). Russia's Security Policy Under Putin: A Critical Perspective. Routledge. стр. 163. ISBN 978-1136759680.
  4. ↑ „When Catherine the Great Invaded the Crimea and Put the Rest of the World on Edge“. Smithsonian.com. 4 March 2014. Посетено на 13 March 2015.
  5. ↑ Alan W. Fisher (1970). The Russian Annexation of the Crimea 1772–1783. Cambridge University Press. стр. 57–59. ISBN 1001341082.
  6. ↑ Alan W. Fisher (1978). The Crimean Tatars: Studies of Nationalities in the USSR. Hoover Press. стр. 59–62. ISBN 0817966633.
  7. ↑ Alan W. Fisher (1978). The Crimean Tatars: Studies of Nationalities in the USSR. Hoover Press. стр. 62–66. ISBN 0817966633.
  8. ↑ 8,0 8,1 Virginia H. Aksan (1995). An Ottoman Statesman in War and Peace: Ahmed Resmi Efendi, 1700-1783. Brill. стр. 174–175. ISBN 9004101160.
  9. ↑ Alan W. Fisher (1978). The Crimean Tatars: Studies of Nationalities in the USSR. Hoover Press. стр. 62–67. ISBN 0817966633.
  10. ↑ 10,0 10,1 Alan W. Fisher (September 2014). The Crimean Tatars: Studies of Nationalities in the USSR. Hoover Press. стр. 67–69. ISBN 978-0-8179-6663-8.
  11. ↑ David Longley (30 July 2014). Longman Companion to Imperial Russia, 1689-1917. Taylor & Francis. ISBN 978-1-317-88219-0.
  12. ↑ 12,0 12,1 Alan W. Fisher (1970). The Russian Annexation of the Crimea 1772–1783. Cambridge University Press. стр. 132–135. ISBN 1001341082.
  13. ↑ Hakan Kırımlı (1996). National movements and national identity among the Crimean Tatars:(1905-1916). BRILL. стр. 2–7. ISBN 90-04-10509-3.
  14. ↑ Sir H. A. R. Gibb (1954). The Encyclopaedia of Islam. Brill Archive. стр. 288.
  15. ↑ Sebag Montefiore (2000). The Prince of Princes: The Life of Potemkin. Macmillan. стр. 258. ISBN 0312278152.
  16. ↑ The First Annexation of Crimea 1784
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Припојување_на_Кримското_Ханство_од_Руското_Царство&oldid=5259151“