Океански басен
Во хидрологијата, океанскиот слив може да биде каде било на Земјата што е покриен со морска вода, но геолошки, океанските басени се големи геолошки басени кои се под нивото на морето. Геолошки, постојат и други подморски геоморфолошки одлики како што се континенталните полици, длабоките океански ровови и подморските планински масиви (на пример, Средноатлантскиот гребен и Императорските морски планини) кои не се сметаат за дел од океанските басени; додека хидролошки, океанските басени ги вклучуваат крилните континентални полици и плитките епириски мориња.
Преглед уреди
Земјата е составена од магнетно централно јадро, претежно течна обвивка и тврда цврста надворешна обвивка (или литосфера), која е составена од Земјината карпеста кора и подлабокиот претежно цврст надворешен слој на обвивката. На копно кората е позната како континентална кора додека под морето е позната како океанска кора . Вториот е составен од релативно густ базалт и е дебел околу пет до десет километри (три до шест милји). Релативно тенката литосфера лебди на послабата и пожешка прекривка долу и е расцепкана на голем број тектонски плочи. Во средината на океанот, магмата постојано се пробива низ морското дно помеѓу соседните плочи за да се формираат средноокеански гребени и тука струите на конвекција во прекривката имаат тенденција да ги раздвојат двете плочи. Паралелно со овие гребени и поблиску до бреговите, една океанска плоча може да се лизне под друга океанска плоча во процес познат како субдукција. Овде се формираат длабоки ровови и процесот е придружен со триење додека плочите се мелат една со друга. Движењето се одвива во грчеви кои предизвикуваат земјотреси, се создава топлина и се исфрла магмата создавајќи подводни планини, од кои некои може да формираат синџири од вулкански острови во близина на длабоки ровови. Во близина на некои од границите помеѓу копното и морето, малку погустите океански плочи се лизгаат под континенталните плочи и се формираат повеќе субдукциски ровови. Како што се рендаат една од друга, континенталните плочи се деформираат и се токаат што предизвикува планинско градење и сеизмичка активност.[1]
Најдлабокиот ров на Земјата е Маријанскиот ров кој се протега на околу 2500 км преку морското дно. Тоа е во близина на Маријанските Острови, вулкански архипелаг во Западниот Пацифик. Нејзината најдлабока точка е 10.994 километри (скоро 7 милји) под површината на морето.[2] Уште подолг ров се протега покрај брегот на Перу и Чиле, достигнувајќи длабочина од 8065 км и се протега на приближно 5900 км. Се појавува таму каде што океанската Насканска плоча се лизга под континенталната јужноамериканска плоча и е поврзана со нагорнината и вулканската активност на Андите.
Историја уреди
Постарите референци (на пр. Littlehales 1930) [3] сметаат дека океанските басени се дополнување на континентите, при што ерозијата доминира на вторите, а седиментите добиени така завршуваат во океанските басени. Посовремените извори (на пр. Флојд 1991)[4] сметаат дека океанските басени се повеќе како базалтни рамнини, отколку како седиментни депозити, бидејќи најголем дел од седиментацијата се јавува на континенталните полици, а не во геолошки дефинираните океански басени.[5]
Хидролошки, некои геолошки басени се и над и под нивото на морето, како што е басенот Маракаибо во Венецуела, иако геолошки не се смета за океански слив бидејќи се наоѓа на континенталниот гребен и е под континенталната кора.
Земјата е единствената позната планета во Сончевиот Систем каде хипографијата се одликува со различни видови на кора, океанска кора и континентална кора.[6] Океаните покриваат 70% од површината на Земјата. Бидејќи океаните лежат пониско од континентите, првите служат како седиментни басени кои собираат седимент еродиран од континентите, познати како кластични седименти, како и седименти од врнежите. Океанските басени служат и како складишта за скелети на организми кои лачат карбонат и силициум диоксид како корални гребени, дијатоми, радиоларии и фораминифери.
Геолошки, океанскиот слив може активно да ја менува големината или може да биде релативно, тектонски неактивен, во зависност од тоа дали има тектонска граница со подвижна плоча поврзана со него. Елементите на активниот и растечки океански слив вклучуваат издигнат средноокеански гребен, оградени бездни ридови кои водат до бездните рамнини. Елементите на активниот океански слив често го вклучуваат океанскиот ров поврзан со зона на субдукција.
Атлантскиот Океан и Северноледениот Океан се добри примери за активни, растечки океански басени, додека Средоземното Море се намалува. Тихиот Океан е исто така активен океански слив, кој се намалува, иако има и раширени гребени и океански ровови. Можеби најдобриот пример за неактивен океански слив е Мексиканскиот Залив, кој се формирал во времето на Јура и оттогаш не прави ништо друго освен собирање седименти.[7] Алеутскиот басен[8] е уште еден пример за релативно неактивен океански басен. Јапонскиот басен во Јапонското Море, кој се формирал во миоценот, сè уште е тектонски активен иако неодамнешните промени се релативно благи.[9]
Поврзано уреди
Наводи уреди
- ↑ „Plate Tectonics: The Mechanism“. University of California Museum of Paleontology. Посетено на 20 September 2013.
- ↑ „Scientists map Mariana Trench, deepest known section of ocean in the world“. The Telegraph. 7 December 2011. Архивирано од изворникот на December 8, 2011. Посетено на 24 September 2013.
- ↑ Littlehales, G. W. (1930) The configuration of the oceanic basins Graficas Reunidas, Madrid, Spain, OCLC 8506548
- ↑ Floyd, P. A. (1991) Oceanic basalts Blackie, Glasgow, Scotland, ISBN 978-0-216-92697-4
- ↑ Biju-Duval, Bernard (2002) Sedimentary geology: sedimentary basins, depositional environments, petroleum formation Editions Technip, Paris, ISBN 978-2-7108-0802-2
- ↑ Ebeling, Werner and Feistel, Rainer (2002) Physics of Self-Organization and Evolution Wiley-VCH, Weinheim, Germany, page 141, ISBN 978-3-527-40963-1
- ↑ Huerta, Audrey D. and Harry, Dennis L. (2012) "Wilson cycles, tectonic inheritance, and rifting of the North American Gulf of Mexico continental margin" Geosphere 8(2): pp. 374–385, first published on March 6, 2012, doi:10.1130/GES00725.1
- ↑ Verzhbitsky, E. V.; M. V. Kononov; V. D. Kotelkin (5 February 2007). „Plate Tectonics of the Northern Part of the Pacific Ocean“. Oceanology (In Translation from Okeanologiya ). 47 (5): 705–717. Bibcode:2007Ocgy...47..705V. doi:10.1134/S000143700705013X.
- ↑ Clift, Peter D. (2004) Continent-Ocean Interactions Within East Asian Marginal Seas American Geophysical Union, Washington, D.C., pages 102–103[мртва врска], ISBN 978-0-87590-414-6
Дополнителна литература уреди
- Wright, John; и др. (January 26, 1998). The Ocean Basins: Their Structure and Evolution (Second. изд.). Oxford, England: Open University, Butterworth-Heinemann. ISBN 978-0-08-053793-1.