Меморијален центар на холокаустот на Евреите од Македонија

Меморијален центар на холокаустот на Евреите од Македонија (ладино: Sentro Memorial del Holokausto de los Djudios de la Makedonia; англиски: Holocaust Memorial Center for the Jews of Macedonia) — центар посветен на настраданите 7.148 Евреи од Македонија за време на холокаустот и историјата на Евреите на Балканот. Центарот се наоѓа во Скопје и е сместен на местото на некогашното Еврејско маало. Меморијалниот центар на холокаустот претставува мултимедијален центар, составен од неколку делови, кои биле поединечно отворани.

Меморијален центар на холокаустот на Евреите од Македонија
Sentro Memorial del Holokausto de los Djudios de la Makedonia
Поглед кон зградата на музејот
Музеј на холокаустот
Општи податоци
Вид	музеј
Адреса	Иљо Војвода
Град	Скопје
Земја	Македонија
Темелот удрен	2 септември 2005
Почната	2 септември 2005
Завршена	2011
Отворена	10 март 2011
Сопственик	Фонд на холокаустот на Евреите од Македонија
Проектирање и изградба
Архитект	Мирко Андовски Никола Бошку ЕМАГ Скопје
Архит. биро	Бетон Штип
Портал
holocaustfund.org

Генеза и структура

Меморијалниот центар на холокаустот на Евреите од Македонија претставува комплексна функционална целина, посветена на меморијата за сите настрадани во времето на фашизмот на територијата на Македонија.

Затоа беше предложено центарот да биде од регионално значење, што би значело координирање на центрите од Софија, Белград и Солун и да претставува комплекс на функции, коишто преку мотото „Никогаш да не се повтори“ во иднина да образова здрави млади генерации.

Имајќи го предвид Деталниот урбанистички план за овој дел на градот, како и барањата на Фондот на Холокаустот на Евреите од Република Македонија, се пристапи кон изработка на УРБАНИСТИЧКИ ПРОЕКТ, којшто го разработи Деталниот урбанистички план со идејни проекти за архитектонско-урбанистичко обликување на зададениот простор. Понатаму се изработени и основни проекти врз чијашто основа се ставени темелите и изградениот комплекс.

За време на аналитичкиот дел од проектирањето се наметна потреба од решавање на просторот како конвертибилен и многунаменски од функционален и содржински аспект. Со изработката на решението се насетуваше дека големината и структурата на градбите носат особени одлики со недоволно дефиниран програмски дел и физички параметри и како такви бараа извесно редефинирање низ процесот на проектирање.

Заради претходно наведените причини неопходно беше програмската задача да го задржи своето примарно значење, односно да ја исполни нејзината единствена цел - добивање на рационално искористен и софистициран меморијален простор, којшто со својот урбанистичко - архитектонски израз ќе го заземе најважното место земајќи го предвид значењето на реминисценциите од страдањата на Евреите од Еврејската заедница во Република Македонија како и атрактивноста на просторот-локацијата.

Урбанистичкото решение се заснова врз Деталниот урбанистички план, но со аналитички пристап кон истиот, при што се наметнаа следните специфични барања:

1. Преиспитување на проектниот модул со цел да се создадат оптимални просторни можности за формирање на конструктивниот модул и систем;
2. Конвертибилниот простор на градбите коишто се предмет на ова планирање, треба да ги задржат релациите односно да кореспондираат со останатиот дел на урбаната околина со цел да се создаде единствена просторна целина;
3. Аналитички став кон мобилниот и статичкиот сообраќај и пешачките движења и простори.

Овие барања во текот на разработката и редефинирањето на програмската задача, резултираа со соодветни решенија:

1. Создавање на простор којшто оптимално ги исполнува условите за структурата на ваков вид градби, но со конвертибилност и универзалност да овозможува и евентуални програмски измени, се разбира ако за тоа се укаже потреба од разни заинтересирани страни, поединечно или заеднички, за вакви слични градби;
2. Диспозицијата на новопроектираните градби максимално го почитуваа Деталниот урбанистички план.

Формирањето на архитектонско - конструктивните кубуси споени со претходните структури ги решаваат аглите и истовремено и завршниците на урбанистичките целини, односно отвораат нови можности за обликување на овој дел од старото Еврејско маало, како дел од историското јадро, во централното градско подрачје.

Со исполнувањето на програмските редефинирани услови, се сметаше дека комплексот оптимално ќе се вклопи во постоечката урбана сценографија, придонесувајќи за заштитата на деловите од урбаната целина што понатаму посебно  се валоризира при разните случаи на интервенции сè до изработката на целосен проект за вреднување и заштита, како и за зачувување на постојната матрица на улична мрежа со цел постепено да се обнови јадрото во центарот на градот, врз основа на старата просторна структура.

Во согласност со Деталниот урбанистички план беа создадени оптимални инсолациони услови, природно осветлување и вентилирање.

Усвојувањето на конструктивните системи овозможуваше примена на максимална стандардизација на конструктивните и градежните елементи што се компаративни предности во експолоатациониот период.

Интезивната опременост на градбите со инсталации се протега во тесен појас на армиранобетонски јадра што ја поедноставуваа инфраструктурната мрежа не само во внатрешноста на градбите туку и во целиот урбанистичко - архитектонски ансабл.

Просторите во градбите овозможуваат маскимална флексибилност, трансформатибилност и конвертибилност според укажаните потреби.

Земајќи ја предвид конвертибилноста и универзалноста на просторите можни се и други - поинакви функционални содржини – предлози ако за тоа се укаже понатамошна потреба, но во рамките на планската наменска употреба, односно на идни можни музеолошки поставки.

Во рамките на комплексот планирани се три основни содржини, коишто со Урбанистичкиот проект се дефинираат како:

• Музеј
• Арт центар и
• Хотел 

Музејот е сместен на агол, завршувајќи го од североизападната страна урбанистичкиот комплекс на градби со можност од поврзување со други градби во истиот во некоја понатамошна фаза на дооформување низ процес на истражување. Во градбата постојат два влеза. Едниот е главен влез од внатрешниот агол на југоисточната страна спрема заедничкиот сквер во урбанистичкиот комплекс, а другиот е спореден-службен и се наоѓа од југозападната страна на објектот спрема реката Вардар. Градбата е во два кубуси, со диференцирана содржина, согласно проектната програма. Во главниот кубус е сместена музејската поставка, а во помалиот кубус, се сместени службените и други споредни простории. На ниво на клет се сместени: машинска просторија со сите потребни уреди за ветреење и греење за целата градба, магацин, хауз - мајстор и режиска работилница во функција на градбата. На истото ниво има депо поврзано со помошни скали со приземјето.

Арт центарот се наоѓа на агол од северозападна и североисточна страна од  урбанистичкиот комплекс на градби. Истиот е многунаменски и се поврзува функционално преку третото ниво со музејот.

Во градбата постојат два влеза. Едниот е главен влез од аголот на југоисточната страна спрема заедничкиот сквер на урбанистичкиот комплекс, а другиот е службен и се наоѓа од задната страна на градбата на југоисточната страна спрема Скопската тврдина-Калето.

Во клетот освен јадрото предвидена е и машинска просторија со сите клима-уреди заради специфичноста на градбата и повеќе депоа за различни намени во функција на постоечките содржини.

Урбанистичкиот проект оваа површина за градба условно ја дефинира како Хотел и го третира само подземниот простор. Со Урбанистичкиот проект беше предложен конструктивен систем за поврзување на трите основни содржини и за наткривање на пешачките улици правејќи единствен рационален простор наменет првенствено за паркирање и гаражирање.

Според тогаш важечкиот Детален урбанистички план оваа површина за градба е условена да се проектира врз основа на архитектонско-урбанистички конкурс согласно идните програмски потреби на Еврејската заедница и Фондот на Холокаустот.

Подземното паркирање е во две нивоа каде што на ниво на клет се врши еден вид поврзување на режиските делови на градбите од блокот, додека на ниво на партер овозможува оформување на внатрешен сквер којшто врши урбанистичко и функционално поврзување на градбите и содржините на дадениот урбанистички комплекс. Тоа значи дека со заокружувањето на овој комплекс се постигнува квантитативна и квалитативна ревалоризација на неговите содржини и се остварува како урбанистичко - архитектонско, така и културолошко заокружување на постојните содржини.

Сообраќајно овој комплекс комуницира преку ул. „Кеј Димитар Влахов”, службените и приватните возила до градбите имаат обезбеден контролиран приод преку рампата на подземната гаража. Во свечени моменти се обезбедува режимски пристап до главните влезови на градбите, како и надземно паркирање во пешачката зона само на официјални возила.

На урбанистичка локација се предвидени убави насади на ниско зеленило во цвеќарници што би се вклопиле со урбанистичкиот комплекс како целина, како и скулптури за оплеменување на пешачките простори.

Со ова решение пред сè, се постигнува успешно кореспондирање на сите градби во урбанистичкиот комплекс а и на истите со градбите од поширокото опкружување во историскиот дел, од левата страна на реката Вардар. На овој начин се заокружува овој дел од центарот со одредени архитектонско-урбанистички квалитети што придонесуваат за обновувањето на јадрото на центарот на градот врз основа на старата просторна структура. 

Како најприфатлив систем за новопроектираните градби се наметна комбинацијата на армиранобетонска скелетна конструкција со армиранобетонски платна. За одредени делови кореспондираа и челични конструкции.

Способноста на акумулацијата на топлина на надворешните ѕидови или опни на градбите  беше од решавачко значење за целокупното поднесување на истите во однос на топлотната техника. Бидејќи способноста на акумулација на топлина битно зависи од масата на градежните материјали, кај новопроектираните градби заради целносна или делумна надворешна обвивка од стакло и метални профили или други материјали од high-tech, укажува на два начелни избори:

1. Компензирање на недостатокот од способност за акумулирање топлина по пат на оптимализација на изолациски материјали според законитостите на физикалната заштита;
2. Користење на материјали за топлинска заштита според барањата на поднебјето односно климатската зона, дополнување на недоволната акумулативна способност со соодветен систем на греење и спречување на летното загревање со празен простор пред топлинската изолација, којшто може да се проветрува со струење.

За таа цел се користени двојни сендвич ѕидови обложени со камени плочи во комбинација на високовредни метални лимови.

Покривањето на новопроектираните градби е со рамни армиранобетонски плочи покриени со камени плочи, како проодна тераса, односно за непроодниот дел од кровната површина, алуминиумски лим што со тек на времето на површината создава алуминиум оксид односно патинира и со тоа потполно се вклопува естетски со high-tech материјалите, како и со лантерните за осветлување во дооформувањето на естетските вредности на градбите.

Природното осветлување во градбите е обезбедено преку фасадните отвори и кровните лантерни, додека вештачкото се поставува плафонски, подно и странично во зависност од функционалните потреби на просторот.

Заради големаата посетеност во градбите, подовите во јавните делови се обработени во соодветни материјали што се условени и од ентериерните решенија, коишто како материјали се отпорни на абење и се лесни за одржување; додека во службените, административни простории истите се од топли материјали соодветни за работни простории кореспондирајќи со другите употребени материјали од ентериерните решенија на изложбените простори.

Бетонските елементи - платна се во топли пастелни бои што соодвествуваат за поставување на поставките, а инсталациите што се водат низ јавните простории се скриени во страничните канали во ѕидовите и во финалните плафонски конструкции.

Стаклестите обвивки и отворите на градбите се во рефлексна транспарентна боја, а металните профили соодветствуваат на основната фасадна боја на каменот. Сето ова е амбиентално вклопено и кореспондира со околните градби, како и со градската тврдина-Калето.

Загревањето на градбите е изведено според нормативи и стандардни за ваков вид градби. Температурите во просториите се регулирани според стандардите во зависност од намената на истите. Напојувањето на градбите се од најблиската шахта условена од надлежната организација. Во градбитее се предвидени машински простории каде што се сместени сите потребни уреди за успешно греење и ветрење. Пристап на ПП возило е овозможен до градбите преку постојната сообраќајна мрежа според прописите.

При проектирањето изборот на материјалите е земен така што се задоволени законските барања за противпожарна заштита на градбите. Конструктивните армиранобетонски елементи, употребените материјали ги задоволуваат минималните барања за пожарна оптовареност, бидејќи истите поседуват сопствени атести. За целосно задоволување на законските барања поставени се противпожарни апарати и хидранти за гаснење на основни пожари, на видно и лесно достапно место на пропишано растојание.

За заштита на вработените и надворешните корисници на градбите, поставена е јасно видлива семантика. Вратите се отвораат во насока на евакуација, а вграден е и самостоен автоматски систем за јавување на пожари-спринклер систем. Ваквиот вид на градби своите естетски вредности претставуваат  заштитни знаци на соодветните функции што е секако уште една евентуална потврда на севкупните квалитети на градбите на овој значаен културен комплекс .

Изградба

Градежните работи на центарот започнале со поставување на камен-темелник на објектот на 2 септември 2005 година со поддршка на македонска влада, а неговото официјално отворање се случило во 10 март 2011 година, 68 години по трагичниот настан.

Средствата за изградба на центарот биле обезбедени од повратот на имотите на Евреите од Македонија, кои ги загубиле животите во нацистичките логори и немаат никакви наследници. Ова било овозможено преку донесувањето на Законот за реституција, која целосно била завршена во декември 2007 година. Средствата биле раководени од страна на Фондот на холокаустот на Евреите од Македонија, кој е и сопственик на објектот.

Местоположба

Меморијалниот центар се наоѓа на местото на некогашното еврејско маало — средиште на еврејскиот живот во градот до нивната депортација во концентрацискиот камп Треблинка. Маалото постоело во градот до катастрофалниот земјотрес, кога било срушено, а подоцна на неговото место постоела меѓуградската автобуска станица. Музејот се наоѓа зад новоизградениот Музеј на македонската борба, кој излегува на реката Вардар.

Отворање

Меморијалниот центар на холокаустот на Евреите од Македонија бил официјално отворен на 10 март 2011 година, точно 68 години откако бугарските окупаторски сили ги депортирале македонските Евреи во концентрацискиот камп Треблинка.

Со пренесување на трите урни од загинатите Евреи од Битола, Штип и Скопје во Меморијалниот центар на холокаустот на Евреите од Македонија започнаа церемониите за неговото официјално отворање. Колоната со урните ја придружувале гардистите на Македонија, а ја предводеа градоначалниците на трите града, високи гости од светот, државни функционери, пратеници, рабини, граѓани. Колоната тргнала од улицата Македонија и преку Камениот мост стигнала до влезот на музејот, кој ќе биде вечното почивалиште на погубените македонски Евреи.

На отворањето присуствувале високи функционери од Македонија, Израел и други земји. Меѓу високите гости се наоѓале македонскиот премиер Никола Груевски, македонскиот претседател Ѓорѓе Иванов, израелскиот вицепремиер Моше Јалон, претседателите на Црна Гора и Албанија, Филип Вујановиќ и Бамир Топи, како и членови на Кнесетот, поглавари на верските заедници и претставници на дипломатскиот кор.

Посетеност

Меморијалниот центар привлекува многу посетители, па така за само три дена по отворањето, центарот бил посетен од над 3.000 луѓе.

Галерија

• 
  Поглед на целиот објект
• 
  Влезот на музејот
• 
  Натпис на музејот
• 
  Еден од зачуваните вагони со кои биле превезувани Евреите
• 
  Плочи во музејот, на кои на бугарски пишува дека станува збор за „еврејска населба“ и „забрането за Евреи“

Поврзано

• Ден на депортацијата на македонските Евреи
• Депортација на Евреите од Македонија
• Еврејска заедница во Република Македонија

Надворешни врски

• Портал на Меморијалниот центар на холокаустот на Евреите од Македонија