Голема базилика (Пловдив)
Епископска базилика на Филипопол (бугарски: Епископска базилика на Филипопол), позната и како Голема базилика, ― руинирана црква од античкиот град Филипопол во Пловдив и изградена во средината на IV век од нашата ера.[1] Таа е најголемата доцноантичка ранохристијанска црква откриена во Бугарија и една од најголемите од тој период на Балканот.[2][3] Неговата архитектура вклучувала централен и два странични кораби, апсида, нартекс (предпростор) и колонаден атриум (внатрешен двор). Во централниот кораб се издигна презвитериум украсен со мермер (платформа за епископот и свештенството).
| Епископска базилика на Филипопол | |
 Епископската базилика на Филипопол | |
| Место | Пловдив, Бугарија |
|---|---|
| Координати | 42°08′39″N 24°45′10″E / 42.144118° СГШ; 24.752732° ИГД |
| Вид | Базилика |
| Должина | 86.4 м |
| Ширина | 38.5 м |
| Историја | |
| Материјал | Римска цигла, мермер |
| Изграденo | 4 век н.е. |
| Напуштено | крај на 6 век |
| Раздобје | Доцноантичко време |
| Култури | Римско Царство |
| Белешки за наоѓалиштето | |
| Ископување | 1982–1985, 2015–2019 |
| Археолози | Елена Кесјакова |
| Состојба | под ископ и реставрација |
| Сопственик | Општина Пловдив |
Големата базилика со своите прекрасни подни мозаици е ископана во текот на многу години и сега е зачувана во нов музеј (2021 година).[4]
Локација
уредиЕпископската базилика се наоѓа во централниот дел на Пловдив, веднаш до римокатоличката катедрала „Св. Луис“ од 19 век и бул. „Кјагиња Марија Луиза“.
Изградба
уредиБазиликата била изградена во средината на IV век од нашата ера, веројатно над некоја претходна градба со сличен план кој опфаќал простор за две инсули (четврти/маала дефинирани со четири нормални улици). Била урната и напуштена, најверојатно како последица на земјотрес.
Димензиите на базиликата се исклучително големи за тој период. Вкупната должина на базиликата е 86,30 м, а нејзината ширина е 38,50 м. Коридите се одделени од наосот со колонада од 13 дорати: на секои две мермерни столбови следел по еден ѕидарски столб, на вкупно 14.[5] Има два кораби од двете страни на наосот и апсида на источниот крај од наосот. Имала атриум опкружен со колонада од три страни на запад.[2]
Големите димензии на објектот, богатата декорација со мозаици и спецификите во организацијата на олтарниот простор даваат причина да се претпостави дека објектот најверојатно бил епископска базилика (катедрала). На почетокот на обновувањето, откопани и проучени се само јужниот дел и дел од централниот кораб. Останатите лежеа под блиската патна врска бул. „Марија Луиза“. и бул. „Цар Борис III Обединител“. Во 2016 година започнале понатамошни ископувачки работи, со цел откривање на северниот кораб на базиликата. Денес, локацијата е целосно ископана и проучувана од страна на археолошкиот и реставраторски тим.
Најинтересните наоди кај базиликата се мозаиците што го покривале подот. Тие се шират на површина од речиси 2,000 квадратни метри, откривајќи исклучително интересни мотиви, без аналог во Бугарија. Подовите бile покриени со сложени мозаици со геометриски дизајни; симболи на вечни јазли; вазни што ја излеваат водата на вечниот живот; и неверојатна низа птици, ранохристијански симболи на побожни души. Постои разлика во составот и мотивите на мозаиците на јужниот кораб и централниот кораб, што укажува на тоа дека најверојатно се изработени од различни мајстори.[6]
- Мозаиците во базиликата
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Историја
уредиЕдна монета која датира од времето на императорот Лициниј (308-324) откриена за време на ископувањата на епископската базилика, ја родило хипотезата дека базиликата била меѓу првите што била подигната во Римската Империја по признавањето на христијанството, во 313 година. Неговите димензии, неговата декорација и неговата централна локација во близина на форумот на античкиот град укажуваат на постоење на голема и влијателна христијанска заедница во Филипопол.
Нејзината внатрешност била украсена со столбови со христијански симболи на нивните капители, со мурали и раскошни мозаични подови. Мозаиците се најдобро сочуваните елементи на објектот. Тие се изведени во три фази, формираат два слоја и се со вкупна површина од 2.000 квадратни метри.
Црквата била во срцето на христијанскиот живот на градот во IV-VI век сè додека не била урната и напуштена, веројатно како последица на земјотрес.
Базиликата била подигната над урнатините на античка градба која најверојатно датира од 1 век од нашата ера. Откако била напуштена во 10-12 век, нејзината локација била преземена од голема христијанска некропола која имала гробишна црква украсена со убави мурали.
Епископската базилика на антички Филипопол има централна локација и во современиот Пловдив. Тоа е во близина на централниот плоштад и католичката катедрала „Св. Лудвиг“, што дава вечен пример за континуитетот на духовните идеи што различните генерации ги пренесувале низ вековите.[7]
Орнитофаунална анализа на мозаиците
уредиВо 2018 година, проф. Златозар Боев објавил детална студија[8] за сликите на мозаикот од птици прикажани во базиликата. Според него, егзотичните птици не се застапени во современата бугарска фауна. Меѓу нив се и султанката, египетската гуска, големиот александар, бисерката, абисинската еребица, африканскиот зелен гулаб и мамузнокрилестата гуска. Овие егзотични видови птици сочинуваат 1/3 од сите добро познати видови (вклучувајќи ги и домашните видови како што се индискиот паун и домашната кокошка) меѓу мозаиците на овој извонреден споменик на античка уметност.
Седум од 20-те признати видови птици се егзотични, а денес нивното главно живеалиште е Северна и Потсахарска Африка. Овие птици имаат карактеристична боја на перја (и специфична дијагностичка навика) и несомнено ги докажуваат односите на Римјаните далеку на југ, надвор од широко прифатените граници на Римската Империја . Сите егзотични птици (освен домашните пауни) сега се распространети во Источна Африка во Етиопија, Еритреја и Јужен Судан. Овој регион останал надвор од југоисточните граници на Римската Империја дури и во времето на нејзиното најголемо проширување (во 117 година) и се наоѓа на околу 1.000 километри од некогаш најјужните граници на римските земји на исток. Во денешно време, сите овие видови, освен бисерката и султанката, имаат транссахарска распространетост.
Сите овие егзотични птици биле прикажани без живот. Тоа значи дека живите единки од седумте егзотични видови птици биле донесени во антички Филипопол, каде што биле прикажани како главни украсни елементи на подната мозаична декорација на Епископската базилика. Присуството на такви слики ги потврдува древните транссахарски римско-етиопски односи.
Ископување и реставрација
уредиОстатоци од базиликата биле откриени при изградбата на подвозник во средината на 1980-тите. Археолозите го истражувале јужниот кораб, дел од централниот кораб, апсидата и дел од атриумот. Мозаиците биле отстранети во Археолошкиот музеј во Пловдив. Финансирањето било оскудно во овој период.
На 26 септември 2014 година бил претставен проект за реставрација и конзервација на базиликата, според кој остатоците од античката црква ќе станат музејски комплекс од модерен тип, кој ги комбинира традиционалните изложбени техники со иновативни технолошки решенија како што се зголемени и виртуелна реалност, интерактивни игри во детско игралиште и студио за мозаик. Досега вкупниот износ на инвестицијата надминува 15 милиони лева, а инвестицијата ја покриваат Општина Пловдив и Фондацијата „Америка за Бугарија“. Проектот е започнат во времето кога Иван Тотев (2011-2019) бил градоначалник на Пловдив, а за јавноста ќе биде отворена под власта на актуелниот градоначалник Здравко Димитров. Завршувањето на локацијата се очекува на почетокот на 2021 година, кога уникатните мозаици, со вкупна површина од 2.000 квадратни метри, конечно ќе бидат претставени пред посетителите. Проектот опфаќа заштитна конструкција на две нивоа, што ќе овозможи изложување на двата мозаични слоја - на приземје мозаици ќе бидат изложени „in sito“, т.е. на лице место, а на второто ниво ќе биде изложен горниот, втор слој со мозаици.
Проектот за конзервација, реставрација, изложба и заштитна покривка е една од најважните иницијативи на Општина Пловдив и самиот град, кој во 2019 година бил признат за европска престолнина на културата. За довршување на епископската базилика, општината има склучено договори со Министерството за култура и Фондацијата „Америка за Бугарија“. Реставрацијата на епископската базилика во Филипопол е поддржана не само од државните институции и агенции, туку и од локалната заедница и бизнисите. Археолошките ископувања во 2016-2017 година биле помогнати од повеќе од 450 доброволци. Меѓу нив имало ученици и правници, новинари и инженери, архитекти и градежници, туристички водичи и претставници на невладини организации, судии и обвинители, класични музичари и писатели, членови на дипломатскиот кор, Бугари и граѓани од сите страни.[9]
Истражувањето и реставрацијата на наоѓалиштето било предводено од доц. проф. Елена Кантарева-Дечева (главен реставратор), Елена Кесјакова (главен археолог, 1982 – 1986, 2014) и Жени Танкова (главен археолог, 2015 – 2019). Во овој извонреден проект биле вклучени и доц. проф. д-р. Константин Кисјов (директор, Регионален археолошки музеј - Пловдив), асистент. Николај Шаранков (епиграф), д-р. Станислав Станев (литургиско планирање) и многу повеќе посветени и вредни луѓе.
- Музеј на епископска базалика
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Галерија
уреди- Епископска базилика на Филипопол
-
-
-
-
-
-
-
Наводи
уреди- ↑ [1] www.plovdivmosaics.org
- ↑ 2,0 2,1 Kesyakova, Elena; Pizhev A.; Shivachev S.; Petrova N. (1999). A Book for Plovdiv. Plovdiv: Polygraph. стр. 54–57. ISBN 954-9529-27-4.
- ↑ http://www.svetimesta.com (in Bulgarian) The Bishop's basilica in Plovdiv
- ↑ 4th Century Bishop’s Basilica with Marvelous Early Christian Bird Mosaics Opened for Visitors Bulgaria’s Plovdiv in Big Restoration Project http://archaeologyinbulgaria.com/2021/04/18/4th-century-bishops-basilica-with-marvelous-early-christian-bird-mosaics-opened-for-visitors-bulgarias-plovdiv-in-big-restoration-project-with-us-funding/#more-15280 Архивирано на 18 април 2021 г.
- ↑ [2] The Bishop's basilica of Philippopolis
- ↑ [3] The mosaics in the basilica
- ↑ „BISHOP'S BASILICA“. THE BISHOP'S BASILICA OF PHILIPPOPOLIS (англиски). Посетено на 2021-01-20.
- ↑ Boev, Z. 2018. Birds in everyday life and art in Bulgaria (Thracian and Roman periods). - Historia naturalis bulgarica, 27: 3-39.
- ↑ „A NEW ATTRACTION“. THE BISHOP'S BASILICA OF PHILIPPOPOLIS (англиски). Посетено на 2021-01-20.