Википедија

Високо во средниот век

Подрачјето на денешното Високо се смета за јадро од каде се развила босанската државност во 10 век. [1] Проширената долина на реката Босна околу денешното Високо била најголемата земјоделска област во средна Босна, така што плодната почва околу Високо била идеална за развој на раниот политички живот на босанското благородништво. [2] [3]

Проширување на Босанската држава

Населбата која се наоѓала во околината на Високо долго време се поврзува со името Босна, а веќе од 1350-тите години нашироко се користело името Високи. [4] Високо и неговата долина со Миле, Моштре и Подвисоки бил ран центар на босанската средновековна држава и местото каде што бил крунисан првиот босански крал Твртко I. Стариот град Високи, кој се наоѓа на ридот Височица, бил политички важна тврдина [5], а неговиот внатрешен дел, Подвисоки, бил ран пример на босанско средновековно урбано подрачје.[6]

Историја

уреди

Средновековна населба Босна

уреди

Првиот познат владетел на Босна бил кнезот Стефан, кој владеел приближно со областа на денешните Сараево и Високо. Павао Анѓелиќ смета дека полето Високо е јадрото од каде раните Словени во 7 и 8 век го прошириле поимот Босна како територијална единица.[7]

Местото познато како Босна се споменува во 17 средновековни извори. Голем број документи на латински ја спомнуваат Босна во контекст на населба. Стефан II Котроманиќ, кој бил бан на Босна, напишал повелба во 1334 година во Босина во курија ностра. Дубровничаните пишувале во 1367 година за местоположбата на црквата Свети Никола како conventus sancti Nicolae de Bosna. [8]

Со текот на времето, Високи станало преовладувачко име за средновековната област која била позната едноставно како Босна.[9][10] Имињата за Високо се разликуваат во литературата: Визока, Уисочи, Високиум, Височи, Висуки, Високиум.[11]

Босански банат

уреди
 
Поглед кон долината Високо од Врела

Босна станала банатство до 1154 година. Првиот домашен владетел бил Кулин. Неговата плоча е пронајдена во Бискупиќи (што потекнува од бискуп, што значи епископ), мало место веднаш надвор од Високо. Плочата некогаш била дел од црквата изградена од Кулин. Според Павао Анѓелиќ [12] и други [13] Билинополската изјава се случила во долината Високо, наместо во полето Билино кај Зеница, бидејќи таму нема податоци за значајни населби.[14] Дополнително, латинските извори не наведуваат каде точно се одржала оваа средба, освен: покрај река, а тој манастир се наоѓа покрај градот Босна. [15]

Средновековната населба Босна (civitas Bosna) се споменува во документи од 12 век.[16] Миле се споменува во 1244 година како место каде Стефан II Котроманиќ изградил францискански манастир во чест на Свети Никола. По смртта на Стефан II, тој бил наследен од младиот бан Твртко, кој станал првиот крал на Босна како Твртко I. Неговата мајка Јелена Шубиќ одиграла важна улога за време на неговото рано владеење. Таа заминала во Кралството Унгарија во 1354 година и побарала од унгарскиот крал Луј I потврда за владеењето на Твртко во Босна. Таа одржала станак (собор на благородништво) во Миле, барајќи од благородниците да ги потврдат сите права на Твртко, кој тогаш имал 15 години. Стариот град Високи на ридот Височица првпат се споменува во повелбата издадена на 1 септември 1355 година, каде што Твртко I ги потврдил придобивките и слободата на Дубровник во трговијата, што е вообичаено уште од времето на Кулин (види Повелба на банот Кулин).[17] Подвисоки се споменува во 1363 година, но неговите славни денови биле за време на Кралство Босна.

Босанско кралство

уреди

Крунисувањето на Твртко I Котроманиќ се одржало на 26 октомври 1377 година во црквата Свети Никола во Миле. Босанската бановина била преобразена во кралство. Фактот дека ова крунисување се случило околу Високо е докажано археолошки. [18] Твртко Котроманиќ му пишал на Хрвоје Вукчиќ Хрватиниќ на 12 март 1380 година надвор од кралскиот двор во Моштре (Моишти во средновековните извори), кој исто така се наоѓал во сливот Високо.

Политички и трговски центар на Босна

уреди

Трговскиот центар за босанското кралство бил Подвисоки, кој имал значителна колонија на трговци од Рагуза. Од 1404 до 1428 година, Подвисоки бил честа дестинација на караваните. Милаш Радомириќ бил истакнат трговец од Високо, подоцна прифатен како државјанин на Дубровничката Република. На 9 април 1428 година била направена свадбената свршувачка помеѓу Твртко II и Дороти Гарај и до 31 јули трговците од Дубровник ја замолиле кралицата да застане кај Подвисоки за да може да добие подароци. Најголемата караванска пратка била забележана во 1428 година. На 9 август Власите му се обврзале на рагузанскиот господар Томо Буниќ дека ќе достават 1500 модиуси сол носени од 600 коњи. Миле било едно од местата каде босанските благородници и кралеви држеле станак (состанок).[19]

Борба за власт

уреди

Остоја од Босна бил еден од најактивните кралеви што оставил траги во Високо. Својата улога како крал ја презел во 1398 година, но по 4 години бил принуден да побегне од Босна. Благородништвото на страната на Твртко II одржало состанок во Миле и решило да го собори Остоја поради неговиот проунгарски став. Остоја ја изгубил поддршката од речиси целото тогашно благородништво. На 5 јуни 1404 година се одржал тежок и многу долг состанок. Унгарците решиле да испратат војска во Босна, а Подвисоки бил ограбен на 4 март 1410 година. Тие дури заробиле и некои трговци од Дубровник кои се наоѓале во Подвисоки, поради што Дубровничката Република протестирала против Сигизмунд, кралот на Унгарија [20] Во 1412 година Вук Котроманиќ, внук на кралот Остоја, го убил и украл среброто од еден трговец од Рагуза, Јакша Буниќ. Дубровниќаните барале Вук да биде казнет за неговото злосторство, но нема докази дека тој некогаш бил кривично гонет. И покрај унгарскиот упад, кралот Остоја останал на власт, а Твртко II се криел.

 
Пари на кралот Твртко II. Тој бил избран за нов крал во 1404 година на состанокот во Миле, Високо

Кралот Остоја починал во 1418 година, што повторно ги разгорело немирите во кралството и на крајот прераснало во граѓанска војна. Благородништвото уште еднаш не го одобрил кралот, овој пат синот на Остоја, Стефан Остојиќ. Зад себе имал само грст благородници кои го подржувале, и тоа Петар Павловиќ и Радосав Владимириќ. Стефан Остојиќ владеел до 5 јуни 1420 година, кога „состанокот“ на благородништвото во Високо ја запечатил неговата судбина. Клучниот настан за смртта на Остојиќ било помирувањето помеѓу Радосав Павловиќ и војводата Сандаљ Храниќ.

Твртко II повторно се појавил околу тоа време и тој ја добил поддршката од босанското благородништво во Високо, вклучувајќи го и војводата Вукмир, градоначалникот Драгиша, кнезот Јурај Војсалиќ, кнезот Прибиќ, кнезот Радич Радојевиќ од благородничкото семејство Прибиниќ-Радојевиќ, кнезовите Драгиќ и Петар Клешиќ, војводата Ивко и војводата Павао Јурјевиќ. Претходно истата година истото благородништво го поддржало Остојиќ на еден состанок што се одржал на почетокот на 1420 година, но овој пат на Твртко II му помогнало Отоманското Царство да го врати својот престол и го направил Високо свој кралски двор во 1421 година. [20]

Во Високо се одржал состанок со претставници на Република Венеција, каде што им биле дадени трговски слободи, запишани во повелбата издадена на 21 декември 1422 година, исто така, во Високо. Исхак-бег се повлекол со неговите сили и Твртко станал неприкосновен крал. До 1432 година се појавил нов претендент на престолот, имено Радивој Остојиќ, вонбрачен син на кралот Остоја. Твртко II во тоа време ја изгубил поддршката од босанското благородништво и уште еднаш на сцена стапиле Унгарците, овојпат поддржувајќи го Твртко II и повторно воспоставувајќи ја неговата моќ како крал. Од овој момент, Високо почнала да ја губи својата важност. Отоманското Царство станувало вистинска закана за Кралството Босна и долината Високо наскоро станало дел од отоманската граница.

Пад на Кралството

уреди

Отоманското Царство до 1451 година имало упориште во Врџбосна (денешно Сараево) и Високо повеќе не бил безбеден. Економската активност во Подвисоки избледела и кралот заедно со благородништвото заминале на североисток, каде што се повлекле на подобри утврдени позиции како Бобовац и Кључ. [20]

Во овие самрак години на Кралството Босна, Тома Босански, син на кралот Остоја, почнал да ги прогонува членовите на Босанската црква, кои Католичката црква ги сметала за еретици, како средство да обезбеди помош од Католичка Европа против постојано растечката закана од Отоманското Царство. Се смета дека успеал, бидејќи за прв пат круната за крал во Босна ќе дојде од самиот Рим, а крунисувањето било предвидено да се одржи во Високо. Протерувањето на следбениците на Босанската црква од областа Високо, нивно историско упориште, довело до уништување на местниот францискански манастир како одмазда.[21] Набргу потоа бил обновен од Миховил Остојиќ (Остоид).[21] До 1462 година, Високо станал центар на отоманската територијална област, позната како Високо нахије. Нема податоци дека Османлиите го опседнале градот Високи, пред или по 1463 година. Градот бил напуштен пред 1503 година, бидејќи не се споменува во турско-унгарскиот договор од таа година.[22] Во 1626 година Ѓорѓиќ го спомнал Високи меѓу напуштените градови.[17]

Долината Високо и значајни центри

уреди

Високи

уреди
 
Остатоци од Стариот град Високи

Кралскиот град Високи бил тврдина која постоела во времето на средновековната босанска држава. Првото спомнување на градот датира од 1 септември 1355 година, но се верува дека бил изграден уште порано. Бил користен од босанските забрани и кралеви како владетелска резиденција од која биле напишани неколку официјални повелби до други држави. Била и одбранбено утврдена, бидејќи тврдината имала ров и многу кули со различна големина. Високи за прв пат бил споменат во повелбата напишана во кралскиот град Високи и бил именуван во castro nosto Visoka vocatum. Повелбата е напишана од младиот бан, Твртко I, кој подоцна станал крал во 1377 година со неговото крунисување во Миле. Неколку други владетели и благородници напишале повелби во Високи, меѓу кои и кралот Стефан Остоја и Твртко Боровиќ, кој последен ќе напишал за стариот град Високи во 1436 година во документот за Високи.

Високи е изграден на ридот Височица, на височина од 766 метри и 300 метри над долината каде што се наоѓа современиот град Високо. До времето на османлиското освојување на Босна, стариот град веројатно бил уништен и никогаш не бил реконструиран. Остануваат неколку остатоци од стариот Високи, повеќето се зачувани во музејот на градот. Доказите на самото место ги вклучуваат остатоците од темелите на кулите, ѕидовите и портите. Била направена реконструирана макета според плановите на Ѓоко Мазалиќ во 1953 година. Стариот кралски град Високи е национален споменик на Босна и Херцеговина. Денес, почнувајќи од 2007 година, неговите урнатини полека се ископуваат, па градот станува се повеќе видлив.

 
Остатоци од стара црква во Миле

Подвисоки

уреди

Подвисоки е современа населба во Високо и некогаш бил средновековен подград на кралскиот град. Претставувал важен трговски центар, а понекогаш и владетелска резиденција. Подвисоки бил еден од најраните примери на средновековните урбани средини во Босна. Во Подвисоки, колонија на дубровнички трговци развила и одржувала историски добри односи со Република Рагуза. Термините Босна и Подвисоки често се споменуваат во дубровничките повелби и документи, понекогаш се користат наизменично. Најголемата караванска пратка во средновековна Босна се случила во 1428 година помеѓу Подвисоки и Дубровник.

Миле

уреди

Миле за прв пат бил забележан во 1244 година како дом на црквата Свети Кузман и Дамјан, сопственост на босанската епископија. Околу 1340 година, фрањевско викарство било основано во Миле, фрањевскиот манастир во градот бил првиот во Босна. Манастирот се наоѓа покрај современата населба Арнаутовиќи на десниот брег на реката Босна. Миле било место на крунисување и погребување на босанските банови и кралеви за време на средновековната босанска држава и исто така било место каде што се одржувале состаноци (станак). Првиот крал на Босна, Твртко I Котроманиќ, бил крунисан во Миле во францисканската црква Свети Никола, а подоцна таму бил погребан покрај неговиот вујко Стјепан II Котроманиќ. Во Миле се наоѓала и архива со значајни документи.

Музејот на Високо содржи многу артефакти кои биле пронајдени преку археолошките ископувања во долината. Една таква експедиција пронашла стеќачка некропола, некои направени со фини детали, вклучувајќи многу материјали, накит, алатки и други артефакти.

Моштре

уреди
 
Повелба на кралот Твртко I Котроманиќ, напишана во Моштре

Не постојат многу детални информации за средновековниот универзитет во областа Високо, наречено место Босна од архивите на Ватикан. Универзитетот во Моштре првпат бил спомнат во 1175 година како висока академија на босанската религиозна организација (види Босанска црква). Универзитетот бил познат по својата стипендија за медицина, теологија, космогонија и етика. Постојат четири документи кои директно или индиректно укажуваат на постоењето на високата академија во областа Високо.

Покрај универзитетот, Моштре претставувало местото на босанските црковни институции, вклучувајќи ја и Куќата на христијаните. Исто така, Моштре бил место каде понекогаш се пишувале повелби; на пример, во 1323 година, кога банот Стефан ја објавил својата повелба на војводата Вукослав, а подоцна во 1381 година, кога кралот Твртко I Котроманиќ му издал повелба на Хрвоје Вукчиќ.

Милодраж

уреди

Милодраж, првпат споменат во повелбата на кралот Твртко II издадена на Дубровничктаа Република на 18 август 1421 година, била населба што не се наоѓала точно во долината Високо, но важен соседен центар на важен пат што го поврзувал Високо со блиските Фојница и Крешево. Други кралски повелби во кореспонденција со документите на Дубровничктаа Република потврдуваат дека таму се наоѓала една од резиденциите на Твртко II и кралот Тома.[23]

Значењето на населбата било зголемено со две кралски венчавки што се одржале во неа: свадбата на Твртко II со Дороти Гарај, во јули 1428 година и свадбата на Тома со Катарина Косача, во мај 1446 година. Сепак, најзабележително е местото каде што Мехмед Освојувачот, по османлиското освојување на Босна кон крајот на мај 1463 година, му го издал ахднамето на Босна Сребрена на Анѓео Ѕвиздовиќ, ветувајќи верска толеранција.[23]

Побрѓе Милодраж, денешното село во Кисељак, Босна и Херцеговина, се наоѓа во истата област како и средновековниот Милодраж.[23]

Други места

уреди
 
Плочата на банот Кулин од 1193 година, пронајдена во Бискупиќи

Во Бискупиќи, плоча на банот Кулин, која датира од 1193 година, била пронајдена покрај остатоците од неговата црква, гробот и темелите на зградите од тој период. Други значајни средновековни населби во околината ги вклучувале градот Себиње, градот Чајан во Грачаница - кој ги штител патиштата меѓу Високо и Бобовац - и градовите Бедем и Годуша.

Во малата населба Мало Чајно, на теренот на православните црковни гробишта, пронајдена е плоча. Камената плоча прикажува релјефна сцена на лов со романескни стилски карактеристики. Неговата должина е 210 см, висина 106 cm, а дебелината е 7–10 см. Кириличен натпис го открива името на истакнатиот претставник на државната управа чија задача била да ги собира приходите на владетелите. Поради резбаниот релјеф постојат индиции дека е многу постар од 13 век, како што првично се верувало, некои експерти го датираат од 8 век.[24]

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ Filipović 2002.
  2. ↑ Anđelić 2004.
  3. ↑ Mužić 2008.
  4. ↑ Vego 1982.
  5. ↑ Pavao Anđelić (Doba stare bosanske države, Visoko i okolina kroz historiju 1, Visoko 1984, 105)
  6. ↑ Pavao Anđelić, Srednji vijek – Doba stare bosanske države, "Visoko i okolina kroz historiju I, Visoko 1984, 160–162
  7. ↑ Teritorijalno širenje imena Bosna u pr vim stoljecima razvitka, "Studije o teritorijalnopolitickoj organizaciji srednjovjekovne Bosne", Svjetlost, Sarajevo 1982, 31-34
  8. ↑ Anđelić 1973.
  9. ↑ "Gdje je bio podignut prvi franjevački samostan u srednjovjekovnoj Bosni", Prilozi. Institut za istoriju u Sarajevu, XX, 1985, br. 21, str. 95—114, posebno str. 106—114.
  10. ↑ Brković, Milko (2009-06-10). „Povelja bosanskog kralja Stjepana Ostoje iz godine 1417“. Radovi. Razdio Povijesnih Znanosti / Sveučilište U Splitu. Filozofski Fakultet Zadar (хрватски). 26 (13): 225–235.
  11. ↑ dr. Julian Jelenić, Kraljevsko Visoko i samostan sv. Nikole, Sarajevo, 1906
  12. ↑ Škegro 2005.
  13. ↑ Milko BRKOVIĆ, Diplomatičko-paleografska analiza bolinopoilske isprave iz 1203. godine. Prilozi: Institut za istoriju u Sarajevu, 32. (2003.) 49.-74. Petar RUNJE, Pokornički pokret i franjevci trećoredci glagoljaši (13.-16. st.). “Provincijalat franjevaca trećoredaca” - “Kršćanska sadašnjost”, Zagreb, 2001.
  14. ↑ HADŽIJAHIĆ, 1973.: 427.-438.
  15. ↑ Runje 2001.
  16. ↑ P. ANĐELIĆ, Bobovac i, 231-234.
  17. ↑ 17,0 17,1 „Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika“. old.kons.gov.ba. Посетено на 2019-05-07.[мртва врска]
  18. ↑ Anđelić 1979.
  19. ↑ Mustafa Imamović, Osnove upravno-političkog razvitka i državnopravnog položaja Bosne i Hercegovine, Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo (2006), str. 46.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Jelenić 1906.
  21. ↑ 21,0 21,1 Sarajevu, Institut za historiju-Univerzitet u. „Pejo Ćošković - Crkva bosanska u XV. stoljeću“ (англиски). Наводот journal бара |journal= (help)[мртва врска]
  22. ↑ „Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika“. old.kons.gov.ba. Посетено на 2019-05-28.[мртва врска]
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 Regan, Krešimir (2000), Bosanska kraljica Katarina (српскохрватски), Breza, стр. 40
  24. ↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)

Извори

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Високо_во_средниот_век&oldid=5245419“