Битка за Шабац

Битката за Шабац се случила од 22 до 24 септември 1941 година меѓу четнички - партизански сили и Германците за време на востанието во Србија за време на Втората светска војна. Командант на операцијата за напад на Германците во Шабац бил артилерискиот капетан од прва класа, Драгослав Рачиќ, кој имал на располагање околу 2.750 борци, од кои 2.500 четници и 250 партизани предводени од Небојша Јерковиќ. Германците се бранеле со околу 1.000 војници кои биле добро утврдени во градот. Востаничките сили го опколиле Шабац и се обиделе да го заземат центарот на градот за време на неколку напади и да ја освојат мелницата „Единство“, која била најсилната германска тврдина. Германците добро се бранеле за време на борбите, испробале неколку неуспешни пробиви од обрачот, успеале да ги одбранат приодите кон мостот, со што се избегнало целосното опколување од страна на востаниците, мостот на Сава бил од голема важност за Германците, бидејќи тие очекувале засилување и помош од 342-та дивизија. На 24 септември 1941 година напладне, 342-та германска пешадиска дивизија, придружувана од усташите, го преминале мостот над Сава и го скршиле бунтовничкиот обрач, кој потоа започнале да се повлекуваат кон планината Цер. По битката за Шабац, Германците извршиле воено злосторство против српското цивилно население како одмазда за загубите што им ги нанеле бунтовниците, стрелајќи околу 2.100 граѓани на Шабац и Мачва. Со нападот на 342. германска пешадиска дивизија во битките за Шабац означува почеток на големата германска офанзива на востаничката територија.

Германски и усташки војници водат колона на Срби во кампот во Шабац

Позадина

На почетокот на востанието, востаниците ги оневозможиле и ги затвориле главните патишта што воделе од Шабац и Ваљево кон внатрешноста на Подриње, по што започнале со офанзива. Четниците тогаш ги нападнале Германците во помалите градови, ослободувајќи ја Лозница na 31 август 1941 година година, потоа рудникот Зајача и Завлака, Бања Ковиљача, Крупањ, Богатиќ и Мачванска Митровица. Во средината на септември 1941 година, сите Подриње и Мачва биле ослободени од Германците, освен градот Шабац (18 000 жители). Кога била донесена одлуката за напад врз Германците во Шабац, четниците веќе биле под опсада на Германците во Ваљево. Во текот на месеците август и септември, Германците биле во одбрана и против српските востаници, но дури и пред нападот на четниците врз нивните сили во Шабац, тие планирале голема офанзива на востаничката територија со цел да ја вратат контролата над Србија.

Востанички сили пред битката

Четничкиот одред Цер имал околу 2.500 борци, под команда на капетанот од прва класа Драгослав Рачиќ. Составот на Церскиот четнички одред ги опфаќал 1-от баталјон, под команда на капетанот од прв ред Миливој Ковачевиќ, 2-от баталјон, под команда на капетанот од прва класа, Милорад Чупиќ, 3-от баталјон, под команда на капетанот од прва класа, Станимир Васиќ, 4-от баталјон, под команда на Милутин Миловиќ, Командата за напади (Одред на смртта), под команда на резервниот поднаредник Милан Пучиќ, митралеска чета под команда на поручникот Бора Теодоровиќ. Четниците имале и батерија од хаубици со калибар 100. Мачванскиот партизански одред имал околу 250 борци, под команда на Небојша Јерковиќ.

Германските сили пред битката

Германците имале околу 1.000 војници во Шабац, кои биле утврдени во фабриката Зорка, мелницата Единство и имале поставено неколку митралески гнезда на главната раскрсница и на самиот пристап кон градот. Германците кои биле во градот во секој момент очекувале засилување од сопствените и хрватските сили од правецот на Срем. Генералот Франц Беме ја издал наредбата на 21 септември 1941 година на 342. германската пешадиска дивизија заедно со хрватските сили да им дојде на помош од Срем.

Битка

Командантот Драгослав Рачиќ одржал конференција со своите офицери на 19 септември 1941 година во селото Маова, каде било договорено да се прегрупираат силите и да го нападнат Шабац. Водачот на партизаните Небојша Јерковиќ присуствувал на состанокот во Маова и решил своите сили (250 борци) да ги стави под команда на Драгослав Рачиќ. На таа конференција било договорен почетокот на нападот врз Шабац за 22 септември 1941 година, во 23 часот. Нападот врз Шабац започнал кога бил даден сигнал со испукување на топовска граната од Бежино Брдо, под селото Јеремовац, на 22 септември 1941 година, еден час пред полноќ. Започнал општ напад врз градот, затворајќи ги сите приоди кон градот.

Првиот баталјон под команда на капетанот Миливоје Ковачевиќ го засадил десното крило од градот сè до реката Сава, ја срушил железничката пруга Рума - Шабац, и напредувал кон градот и заземал позиции на линијата Електричната централа - Донјосорско училиште, нивните делови биле под силен напад во центарот на градот, но Германците со силна акција брзо ги отсекле од нивното главно тело. Сепак, четниците ја окупирале фабриката Зорка, која била добро утврдена, и им нанеле загуби и заробиле 10 Германци. Вториот баталјон, под команда на капетанот Чупиќ, го нападнал градот во линија потпрена на десната страна од 1-от баталјон, а од лево на 3-от баталјон. Командантот на 3-от баталјон, капетан Васиќ, извршил напад потпирајќи се надесно од 2-от, и од лево кон 4-от. Командантот на 4-от баталјон, потполковник Миловиќ, бил потпрен на 3-от баталјон со десното крило, а Мачванскиот партизански одред од левата страна. Четата за напади (вод на смртта) под команда на наредникот Пушиќ ги нападнале германските бункери, фрлајќи бомби и шишиња со бензин. Поради лошата координација меѓу четниците и партизаните, 4-от баталјон и Мачванскиот партизански одред, затворањето на пристапот до мостот на Сава не успеал, Германците го бранеле потегот поради очекуваното засилување од правец на Срем. Четниците започнале нов напад врз градот на 23 септември, пропаднал четничкиот напад врз најсилното германско утврдување, мелницата Единство, која Германците жестоко ја бранеле.

Во текот на 23 септември, германските сили во градот добиле поддршка од воздухопловните сили, кои ги бомбардирале четничките позиции и артилеријата што дејствувала од правецот на Срем. Командантот Рачиќ наредил општ демонстративен напад од сите баталјони, за деловите од одредот што продреле во градот да бидат навремено евакуирани. Ноќта на 23 и 24 септември, партизаните ги повлекле своите сили од фронтот и се упатиле кон длабочините на слободната територија во правец на реката Јадар, и понатаму кон регионот на Ужице. Пред зората на 24 септември, сè повеќе било загрозувано левото крило на 4-от баталјон, кое било нападнато од германските сили. Во три часот попладне, 342. дивизија ја поминала реката Сава, засилена со хрватски усташи и поради нападот на авијацијата и артилеријата ја пробиле опсадата. Командантот Рачиќ издал наредба да се повлече од градот во правец на планината Цер, четничките сили се повлекле за време на борбата и зазеле одбранбени позиции на падините на Цер.

Германската одмазда и последиците

Германска казнена експедиција извршила воено злосторство врз српското цивилно население, поради загубите што ги претрпеле од четничко-партизанските сили. На почетокот на октомври 1941 година, 2.100 граѓани на Шабац и Мачва биле стрелани. Одмаздите против цивилното население предизвикани од бунтот во Србија, а особено масакрите во Шабац, Крагуевац и Краљево, предизвикале дефинитивна поделба и крај на партизанско-четничката соработка, како и почеток на нивниот конфликт. Четниците сметале дека продолжувањето на офанзивните операции против окупаторите ќе биде погубно, додека стратегијата на партизаните била продолжување на овој начин на војување.

Интересни факти

Битката била прикажана во филмот „Партизани“ и во истоимената серија во втората епизода.

Поврзано

• Крвав марш

Извори

• С. Žивановиќ, Тречи српски устанак, Књига Друга, 131-158.
• Душан Трбојевиќ, група Церско-мајевишка на корпусот на полковникот Драгослав Рашиќ, 21-28.
• Милослав Самарџиќ, Draza i opsta istorija cetnickog pokreta, prvi tom, Una pres, Beograd, 2005 година.