Википедија

Јохан Христијан Фабрициј

Јохан Кристијан Фабрициј (7 јануари 1745 - 3 март 1808) бил дански зоолог, специјализиран за инсекти, за кои во тоа време ги сметале сите членконоги: инсекти, клештари, ракови и други. Бил студент на Карл Линеј и се смета за еден од најважните ентомолози од 18 век, кој именувал скоро 10,000 видови на животни и ја поставува основата за современото класифицирање на инсекти.

Јохан Христијан Фабрициј
Јохан Христијан Фабрициј
Роден(а)7 јануари 1745(1745-01-07)
Тондер, Шлезвиг
Починал(а)3 март 1808(1808-03-03) (возр. 63)
Кил, Холштајн
НационалностДанец
Полиња
Авторска кратенка (бот.)J.Fabr.
Авторска кратенка (зоо.)Fabricius

Животопис уреди

Јохан Кристијан Фабрициј e роден на 7 јануари 1745 во Тондер (Tønder) во Шлезвиг каде што татко му бил лекар.[1][2] Гимназија учел во Алтона од каде што се запишал на Универзитетот во Копенхаген во 1762 година.[3] Подоцна со татко му и својот роднина Јохан Зоега, кој бил ентомолог и ботаничар заминува да студира на Универзитетот во Упсала под менторство на Карл Линеј. После две години се враќа во Данска и ја започнува својата работа на (лат.)Systema entomologiæ која што е објавена во 1775 година.[3] За сето ова време се издржувал со стипендија од татко му кој работел како консултант во првата данска болница основана од кралот Фредерик V.[3] Фабрициј бил назначен за професор во Копенхаген во 1770 година, а во 1775 или 1776 Универзитетот од Кил го назначува за професор по природни науки и економија, ветувајќи дека ќе изградат Природнонаучен музеј и ботаничка градина.[2] Трипати се обидел да го напушти професорското место во Кил при што во еден од обидите по апел на неговите студенти бил спречен од кралот и Војводата од Шлезвиг - Кристијан VII.[2] Во Кил останал до крајот на својот живот.[1]

За време на престојот во Кил, преку лето постојано патувал во Лондон за да ги проучува колекциите на британски колекционери, како Џозеф Бенкс и Дру Дјури.[4] Кон крајот на кариерата, Фабрициј поминувал поголем дел од времето и во Париз каде што често се среќавал со Жорж Кивје и Пјер Андре Латреј.[2] Бил доста заинтересиран и за настаните поврзани со Француската револуција. Кога слушнал за британскиот напад врз Копенхаген во 1807 година, Фабрициј се вратил во Кил, нарушувајќи го своето и онака веќе кревко здравје. Починал на 3 март 1808 година, на возраст од 63 години.[2] Неговата ќерка починала во несреќа во Париз, но останале двата негови сина, кои подоцна студирале медицина.[1]

Еволуција уреди

Еволутивните идеи на Фабрициј не се добро познати. Верувал дека човекот потекнува од големите мајмуни и дека може да се формираат нови видови со хибридизација на постојните.[5] Бил наречен и „Татко на Ламаркизмот“ заради неговата верба дека може да се формираат нови видови со морфолошка адаптација.[5][6] Пишувал за влијанието на животната средина врз развојот на видовите и феноменот на селекција (женките претпочитаат најсилни мажјаци).[5][7]

Работа уреди

Фабрициј се смета за еден од најголемите ентомолози на XVIII век.[2] Бил многу поголем набљудувач на инсектите од својот ментор-ботаничар Карл Линеј. Именувал 9776 видови на инсекти, наспроти списокот на Линеј која содржи околу 3000.[7] Идентификувал многу видови од фамилијата Tenebrionidaeсоберени од Синај во Египет врз основа на колекциите на други ентомолози.[8] Во системот за класификација додава две различни области. Почнува да ги разгледува и вештачките и природните одлики на инсектите. Вештачките одлики овозможуваат определување на видот, а природните овозможуваат определување на врска со други родови и видови.[7] За разлика од класификацијата на инсектите на Линеј, која била заснована на бројот на крилата и нивната форма, Фабрициј ја користел формата на усните делови за да ги раздели видовите кои тој ги нарекол класи.[7]

Се држел до тоа дека „оние чијашто исхрана и биологија се исти мора да припаѓаат на истиот род“.[9] Системот за класификација кој го предложил останал истиот сè до денес, иако имињата не се исти. На пример неговото име за редот тврдокрилци е „Eleutherata“, наместо модерниот назив Coleoptera, за редот Hymenoptera го користел називот „Piezata“; сè уште се употребува терминот Glossata, но за помала група на пеперуги, а не за цел ред. Предвидел и дека машките гениталии може да обезбедат корисни одлики за систематика, но не можел самиот да го примени тоа.[9]

Во 1775 година го поделил родот краткокрилци (Staphylinidae) воспоставувјќи го и родот „Paedarus“. Линеј го сметал овој род за единствен кој го нарекувал „Staphylinus“. Фабрициј опишал 77 видови на краткокрилци.[10]

Негови позначајни дела во систематската ентомологија се:[7]

Многу од овие дела може да се најдат во следните дигитални библиотеки:

Колекциите на Фабрициј се распоредени во Природонаучниот музеј Лондон, француски: 'Muséum national d'histoire naturelle', Париз, Hope Department of Entomology, Оксфорд, the Hunterian Museum and Art Gallery, Глазгов, Zoological Museum во Кил и дански: 'Statens Naturhistoriske Museum', Копенхаген.[2]

Има напишано и неколку дела за економија, иако се помалку важни од неговата работа како ентомолог. Ги напишал: дански: Begyndelsesgrundene i de økonomiske Videnskaber (1773), германски: Polizeischriften (1786–1790) и германски: Von der Volksvermehrung, insonderheit in Dänemark (1781).[3]

Наводи уреди

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 David M. Damkaer (2002). „Johan Christian Fabricius“. The Copepodologist's Cabinet: A Biographical and Bibliographical History. Volume 240 of Memoirs of the American Philosophical Society. American Philosophical Society. стр. 67–71. ISBN 978-0-87169-240-5.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Jon-Arne Sneli, Jørgen Knudsen & Antonia Vedelsby (2009). „Johan Christian Fabricius and his molluscan species, Acesta excavata (J. C. Fabricius, 1779)“. Steenstrupia. 30 (2): 153–162. Архивирано од изворникот (PDF) на 2011-07-19.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 „Johan Christian Fabricius“. Dansk biografisk leksikon (дански). 5 (1. изд.). Projekt Runeberg. 1891. стр. 24–30.
  4. ↑ Hans G. Hansson. „Johan(n) Christian Fabricius“. Biographical Etymology of Marine Organism Names. Göteborgs Universitet. Архивирано од изворникот на 2021-02-25. Посетено на September 14, 2010.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Complete Dictionary of Scientific Biography. Vol. 4. Detroit: Charles Scribner's Sons, 2008. 512-513.
  6. ↑ Kragh, Helge; Nielsen, Henry. (2008). Science in Denmark: A Thousand-year History. Aarhus University Press. p. 210. ISBN 978-8779343177 "Some historians of science have pointed out so many similarities between Fabricius and Lamarck that they find it possible the Frenchman in Paris was inspired by the Dane, implying that the latter was, in reality, "the father of Lamarckism".
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 S. L. Tuxen (1967). „The entomologist J. C. Fabricius“. Annual Review of Entomology. 12: 1–15. doi:10.1146/annurev.en.12.010167.000245.
  8. ↑ Lillig, Martin; Pavlíček, Tomáš (2003). The Darkling Beetles of the Sinai Peninsula: Coleoptera: Tenebrionidae (excl. Lagriinae Et Alleculinae). Kasparek Verlag. стр. 2. ISBN 978-3-925064-37-1.
  9. ↑ 9,0 9,1 David A. Grimaldi & Michael S. Engel (2005). „Diversity and Evolution“. Evolution of the insects. Volume 1 of Cambridge Evolution Series. Cambridge University Press. стр. 1–41. ISBN 978-0-521-82149-0.
  10. ↑ Smetana, Ales.; Herman, Lee H. (2001). „Brief history of taxonomic studies of the Staphylinidae including biographical sketches of the investigators“ (PDF). Bulletin of the American Museum of Natural History. 265: 17–160. Архивирано од изворникот (PDF) на 2015-06-19. Посетено на 28 July 2011. [Fabricius: pp. 61–62]
  11. ↑ Species insectorum: vol. 1, vol. 2

Надворешни врски уреди

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Јохан_Христијан_Фабрициј&oldid=5147398“