Јагодинска Нахија

Јагодинската Нахија — една од 12-те нахии на кои било поделено Кнежевството Србија со првата административна поделба од 1819 година. Оваа нахија престанала да постои со административната поделба од 1834 година кога територијата на Кнежевството Србија била поделена на 5 сердарства.

Административна поделба

Седиште на нахијата било градот Јагодина, а нахијата опфаќала околу 140 населби (вклучувајќи го и градот Јагодина). Со нахијата управувал нахиски кнез како претставник на врховната власт. Првиот кнез на Јагодинската Нахија бил Милета Радојковиќ.

Јагодинската Нахија опфаќала дел од територијата на Кнежевството Србија што на север и запад граничи со Ќуприја и Крагуевачката Нахија, на исток Голема Морава и на југ Лесковачкиот Пашалук. Јагодинската Нахија ги опфаќала сите поморавски села и дел од западната страна на Србија, до Крагуевачката Нахија. Била поделена на две кнежини: Темниќ и Левачка.

Понатаму, кнежините биле поделени на општини. Постоеле градски и селски општини. Единствена градска општина била Јагодина, на чело со градски кнез и градски кметови. Познати градските кнезови се Михаило Јовановиќ-Кујунџиќ кој се здобил со местото на кнезот на 1 ноември 1821 година заменувајќи го Аранѓел Милосављевиќ. Другите градски кнезови не се познати. Не е познат точниот број и организации на руралните општини на Јагодинската Нахија. Познато е дека со селските општини раководеле селските кнезови и селските кметови. Надлежноста на селските кнезови главно се сведувала на собирање даноци, а селските кметови имале поголеми овластувања (ситни прекршоци, одржување на редот итн.).

Популација

Точниот број на жители не е познат. Причината за ова е што сите пописи се спроведени за целите на собирање даноци и опфатени биле оженетите мажи, мажи на возраст од 7 до 70 години (арачки лица) и постоечки куќи. На овие списоци нема жени.

Според пописот од 1820 година, населението на нахијата живеело во 143 населби, од кои само Јагодина била град, а сите други села. Според пописот од 1829 година, бројот на населбите се зголемил на 145. Во повеќето села имало и до 50 куќи. Во 22 села имало од 50 до 100 куќи, додека само 7 села имале над 100 куќи.

Првиот попис од 1815 година бил намерно намален за Кнежевството Србија да им плаќа помалку даноци на Турците. Според овој попис, бројот на мажи на возраст од 7 до 70 години во Јагодинската Нахија изнесувал 4.210 .

Според пописот од 1818 година, бројот на домови бил 4.683, а бројот на арачки лица (лица кои плаќаат арач) 10.824. Следната година, во 1819 година, бил извршен нов попис и во Јагодинската Нахија имало 4.764 домови и 10.529 жители.Според пописот од 1819 година, бројот на оженети лица бил 5.811.

Според пописот од 1822 година, бројот на домовите во Јагодинската Нахија изнесувал 5.065, а на жителите кои плаќале арач 13.233, додека според пописот од 1829 година, бројот на домови бил 5.932, а бројот на арачки лица бил 16.136.

Значајни објекти

Една од најважните градби во Јагодинската Нахија била мензуланата (мезулхана), која всушност е една од 3-те пошти што се наоѓале на главниот цариградски пат на територијата на Смедеревскиот Санџак. Во оваа пошта, патувачките поштари имале можност да ги заменат коњите што ги јавале.

Бидејќи била гранична нахија во Јагодина, постоела царинарница (ќумурук). Царината се наплатувала според тарифата утврдена во 1828 година определен од Општиот српски суд.

На просторот на Јагодина Нахија постоеле два кнежови конаци - во Јагодина и во Рековац. Конакот во Јагодина најверојатно бил изграден во 1819 година. Конакот во Рековац веројатно бил помал објект за попатно задржување на кнезот на патот од Крагуевац кон Јагодина.

На Морава во Јагодинската Нахија имало 3 скелиња. Овие скелиња биле и гранични премини кон Отоманското Царство, бидејќи Јагодинската Нахија била гранична. Скелињата се наоѓале во близина на Обрез, Јасика и Варварин, а се давале под закуп од 1826 година објавено од кнезот Милош Обреновиќ. Со скелињата во Обреж стопанисувал Милета Радојковиќ, а со скелето во Јасица и Варварин Милосав Браљинац. Најпрометен бил траектот во Обреж, по него во Јасица, а најмалку прометен бил тој во Варварин.

Судството

Од 1815 година, судската власт во градовите била задржана од турските судски власти - муслимани и кадии, но во присуство на српските старешини. Во селата власта ја имале српските старешини - селски кметови и кнезови. Од 1820 година споровите меѓу Србите ги решавале исклучиво српските правосудни органи, а потоа бил основан Општиот српски суд со седиште во Крагуевац. Во ноември 1823 г. Јагодинската Нахија добила свој суд кој го добил името Магистрат.

Со декрет, први магистратни судии во Јагодина биле Аранѓел Милосављевиќ и Радован Јабланац. Судската палата најпрво била сместена во рамките на училиштето, а во јуни 1825 г. изградбата на новата зграда започнала во 1826 година.

Литература

• Поповић, Љубодраг. Марковић, Зоран (уред.). Јагодинска нахија, књига прва 1815 —1823 (PDF) (српском). Јагодина: Историјски архив Јагодина. ISBN 978-86-902609-5-9. Архивирано од изворникот (PDF) на 2016-11-07. Посетено на 12. 07. 2012. CS1-одржување: ref=harv (link) CS1-одржување: непрепознаен јазик (link)