Халдор Лакснес

Халдор Килјан Лакснес (исландски: Halldór Kiljan Laxness), роден Халдор Гудјонсон на 23 април 1902 – 8 февруари 1998) — исландски писател од дваесеттиот век. Лакснес пишувал поезија, новинарски статии, драми, патописи, кратки раскази и романи. Главните влијанија ги вклучуваат Август Стриндберг, Зигмунд Фројд, Кнут Хамсун, Синклер Луис, Аптон Синклер, Бертолт Брехт и Ернест Хемингвеј.

Халдор Лакснес
Роден/а	Халдор Килјан Лакснес 23 април 1902(1902-04-23) Рејкјавик, Исланд
Починат/а	8 февруари 1998(1998-02-08) (возр. 95) Рејкјавик, Исланд
Јазик	исландски
Националност	Исланѓанец
Значајни награди	Нобелова награда за литература 1955
Сопруг/а	Ингибјорг Ејнарсдотир (1930-1940) Аудур Свејнсдотир (1945-1998)

Во 1955 година добил Нобелова награда за литература; тој е единствениот исландски Нобелов лауреат.

Рани години

Лакснес е роден во 1902 година во Рејкјавик. Неговите родители се преселиле на фармата во близина на парохијата Мосфелсвејт, кога тој имал три години. Почнал да чита книги и да пишува приказни уште на рана возраст. Во 1915 и 1916 година тој го посетувал техничкото училиште во Рејкјавик и до 1916 година имал статија објавена во весникот Моргунбладид. До објавувањето на неговиот прв роман (Барн наттуруннарр 1919), Laxness веќе ги започнал своите патувања на европскиот континент.

1920-ти

Во 1922 година, Лакснес се приклучил во Еби Сент-Мориц-ет-Сент-Маур во Клерво, Луксембург. Монасите ги следеле правилата на Сент Бенедикт на Нурсија. Лакснес бил крстен и потврден во Католичката црква на почетокот на 1923 година. По неговото потврдување, го усвоил презимето Лакснес, по фармата на која пораснал и го додал името Килјан (исландското име на ирскиот маченик Свети Килиан).

Додека престојувал во опатијата Лакснес практикувал самостојно учење, читал книги и студирал француски, латински, теологија и филозофија. Набргу по неговото крштевање, тој станал член на група, која се молела за враќање на нордиските земји назад во католицизмот. Лакснес пишувал за своите искуства во книгите Ундир Хелгахнук (1924), и уште поважно, во Вефарин микли фра Кашмир (Големиот Ткајач од Кашмир). Овој роман, објавен во 1927 година, бил поздравен од познатиот исландски критичар Кристијан Албертсон: "Конечно, конечно, голем роман кој се качува како карпа над рамнината на современата исландска поезија и фантастика! Исланд добил нов литературен џин - наша должност е да го прославиме фактот со радост! ".

"Религиозниот период на Лакснес не траел долго; за време на посетата на Америка тој бил привлечен од социјализамот". Помеѓу 1927 и 1929 година, Лакснес живеел во САД, давајќи предавања за Исланд и обидувајќи се да напише сценарија за холивудските филмови. Тој бил "вљубен" во филмот на Чарли Чаплин Градски светла. Лакснес изјавил дека "тој не станал социјалист во Америка од проучувањето на прирачниците за социјализам, туку од гледање на гладните невработени во парковите". Лакснес се приклучил на социјалистичката банда ... со книгата Албидубокин (Книгата на народот, 1929) со брилијантни бурлески и сатирични есеи ... "Покрај фундаменталната идеја за социјализмот, силното чувство за исландска индивидуалност се одржливите елементи во книгата Албидубокин. Двата елемента се вклопуваат заедно на карактеристичен начин и во самиот синдикат го даваат својот поединечен карактер ".

Во 1929 година во Хеимскрингла, канадски весник, била објавена статија од Лакснес, која ги критикувала Американците. Биле поднесени обвиненија против него, резултирајќи со негово притворање и одземање на неговиот пасош. Со помош на Аптон Синклер и АКЛУ, обвиненијата биле повлечени и Лакснес се вратил во Исланд подоцна, истата година.

1930-ти

До 1930-тите, Лакснес "станал апостол на помладата генерација" и "злобно" го напаѓал  христијанскиот спиритуализам на Еинар Хјерлеифсон Кваран, влијателен писател за кој се сметало дека ќе ја добие Нобеловата награда.

"... со Салка Валка (1931-32) ја започнал големата серија на социолошки романи, често обоени со социјалистички идеи, продолжувајќи речиси без пауза скоро дваесет години. Ова веројатно бил најбрилијантниот период од неговата кариера, и тој е оној кој ги создал оние од неговите дела кои станале најпознати. Но Лакснес никогаш не се приврзал засекогаш за одредена догма".

Во прилог на двата дела од Салка Валка, Лакснес ја објавил Фотатак манна (Чекорите на мажите) во 1933 година, збирка кратки раскази, како и други есеи, особено Даглеид а фјоллум (Еднодневно патување во планините) во 1937 година.

Следниот роман на Лакснес е Сјалфстет фолк (Независни луѓе, 1934, 1935), кој бил опишан како "... една од најдобрите книги на дваесеттиот век".

Кога Салка Валка била објавена на англиски јазик во 1936 година, рецензентот од Вечерен Стандард изјавил: "Ниту една убавина не е дозволено да постои како орнаментика по своето право на овие страници; но делото е исполнето од корица до корица со убавината на нејзиното совршенство.".

По ова следел романот од четири дела Хејмсљос (Светска светлина, 1937, 1938, 1939, 1940), кој бил "... постојано сметан, од многу критичари, како негова најважна работа". Бил лабаво заснован на животот на Магнус Хјалтасон Магнусон, малолетен исландски поет од крајот на 19 век.

Лакснес, исто така, патувал во Советскиот Сојуз и напишал одобрување на советскиот систем и култура.

1940-ти

Во 1941 година, Лакснес го превел делото на Ернест Хемингвеј - A Farewell to Arms (Збогум за оружјето) на исландски јазик, што предизвикало контроверзи, поради неговата употреба на неологизмите.

Помеѓу 1943 и 1946 година била издадена "епската" троделна работа на историската фикција, Исландсклуккан (Исландски ѕвона) на Лакснес. Била опишана како роман на широк "... географски и политички опсег ... експлицитно загрижен за националниот идентитет и за улогата на литературата во неговото формирање ... приказна за колонијалната експлоатација и застрашувачка волја на луѓето што страдаат". Тро-делниот Исландсклуккан на Халдор Килјан Лакснес... е веројатно најзначајниот (исландски) роман од 1940-тите. "

Во 1946 година Независен Народ била издадена како клупски избор за Книга на месецот во САД, продавајќи над 450.000 примероци.

До 1948 година имал изградено куќа во руралните села надвор од Мосфелсбоер. Потоа, започнал ново семејство со својата втора сопруга, Аудур Свеинсдоттир која, исто така, ја презела улогата на лична секретарка и бизнис менаџер.

Како одговор на воспоставувањето на постојана американска воена база во Кеплавик, тој ја напишал сатирата Атомстодин (Атомска станица), акција која можеби придонела да биде ставен на црната листа во САД.

"Деморализацијата во периодот на окупација е опишана ... никаде толку драматично како во Халдор Килјан Лакснес" Атомстодин (1948) ... [каде што го прикажал] повоеното општество во Рејкјавик, потполно растргнато од нејзините приклучоци од лавината на странското злато. "

Со неговото испитување на современиот Рејкјавик, Атомстодин предизвикал многу критичари и читатели да го сметаат како пример "Романот за Рејкјавик".

1950-ти

Халдор Лакснес од Еинар Хаконарсон, 1984

Во 1953 година Лакснес бил награден од советски спонзорираниот Светски мировен совет со награда за литература.

Адаптацијата на неговиот роман Салка Валка била снимена од Свен Никвист во 1954 година.

Во 1955 година Лакснес ја добил Нобеловата награда за литература, "... за неговата живописна епска моќ која ја обновила големата наративна уметност на Исланд":

"Неговите главни книжевни дела припаѓаат на жанрот ... [од] наративна прозна фантастика. Во историјата на нашата литература Лакснес се споменува покрај Снори Стурлусон, авторот на" Нјалс сага ", а неговото место во светската книжевност е помеѓу писателите како што се Сервантес , Зола, Толстој и Хамсун ... Тој е најплодниот и вешт есеист во исландската литература, и стара и нова ... ".

Во обраќањето за Нобеловата награда Е. Весен изјавил:

"Тој е одличен сликар на исландските сценографии и поставки. Сепак, тоа не е она што тој го замислил како негова главна мисија. ‘Сочувството е извор на највисоката поезија. Сочувство со Аста Соллиља на земјата, рекол тој во една од неговите најдобри книги ... Социјалната страст е во основата на сето она што го напишал Халдор Лакснес. Неговото лично првенство за современите општествени и политички прашања е секогаш многу силно, понекогаш толку силно што се заканува да ја попречи уметничката страна на неговата работа. Негова заштита тогаш е остриот хумор, кој му овозможува да ги види дури и луѓето што не му се допаѓаат, во светлина на искупување, а кој исто така му дозволува да гледа многу далеку во лавиринтите на човечката душа".

Во својот говор за прифаќање на Нобеловата награда тој изјавил:

"... моралните принципи што [неговата баба] ми ги всади: никогаш да не му наштетат на живо суштество; во текот на мојот живот, да ги смести сиромашните, смирените, кротките на овој свет над сите други; никогаш да не ги заборавиме оние што биле омаловажувани или запоставени или кои претрпеле неправда, бидејќи тоа се тие, пред сè, што ја заслужиле нашата љубов и почит ... ".

Лакснес сè повеќе се разочарувал од Советите, по нивната воена акција во Унгарија во 1956 година.

Во 1957 година Халдор и неговата сопруга заминале на светска турнеја, запирајќи во: Њујорк сити, Вашингтон, Д.Ц., Чикаго, Медисон, Солт Лејк Сити, Сан Франциско, Пекинг, Бомбај, Каиро и Рим.

Најголеми дела во оваа деценија биле "Герпла" (Среќни воини и Своеволни херои, 1952), "Бреккукотсанал" (Рибата може да пее, 1957) и "Парадисархеимт" (Рекултивираниот Рај, 1960).

Доцни години

Во 60-тите години, Лакснес бил многу активен во исландскиот театар, пишувајќи и продуцирајќи драми, од кои најуспешна била Банкетот за гулабот (Дуфнавеислан, 1966).

Во 1968 година, Лакснес го објавил "визионерскиот роман" Кристнихалд ундир Јекли (Под ледникот / Христијанството на ледникот). Во 1970-тите, Лакснес го објавил, она што тој го нарекол "есеистички романи": Иннансвејтаркроника (Парохиска хроника, 1970) и Гудсгјафабула (Приказна за Божјите подароци1972), од кои ниту еден не бил преведен на англиски јазик.

Лакснес ја добил Сонинговата награда во 1969 година.

Во 1970 година Лакснес го објавил влијателениот еколошки есеј Хернадуринн гегн ландину (Војната против земјата).

Тој продолжил да пишува есеи и мемоари во текот на 1970-тите и во 1980-тите. Кога почнал да старее, почнал да страда од Алцхајмерова болест и на крајот се преселил во старечки дом, каде што умрел на 95-годишна возраст.

Семејство и наследство

Лакснес имал четири деца: Сигридур Марија Елисабет Халлдорсдоттир (Марија, 10 април 1923 - 19 март 2016 година), Еинар Лакснес (9 август 1931 - 23 мај 2016), Сигридур Халлдорсдоттир (Сигга, род. 26 мај 1951) и Гудни Халлдорсдоттир (Дуна, род. 23 јануари 1954 година). Тој бил во брак со Ингибјорг Еинарсдоттир (3 мај 1908 - 22 јануари 1994) од 1930 година (разведен во 1940 година) и Аудур Свеинсдоттир (30 јуни 1918 - 29 октомври 2012) од 1945 па до неговата смрт.

Гљуфрастеинн (куќата на Лакснес и земјата, како и неговите лични работи), сега е музеј, управуван од страна на исландската влада.

Гудни Халлдорсдоттир е режисерка, чие прво дело била адаптацијата на Кристнихалд ундир Јокли (Под ледникот)  во 1989 година. Во 1999 година нејзината адаптација на приказната за Лакснес Унгфруин года ог Хусид (Честа на домот) била предложена за Оскар за најдобар странски филм.

Во 21-от век интересот за Лакснес се зголемил во земјите што зборуваат на англиски јазик, по повторното објавување на неколку од неговите романи и објавувањето на Исландски Ѕвона (2003), Големиот ткајач од Кашмир (2008) и Своеволни херои (2016), со нови преводи од Филип Рафтон.

Биографијата на Лакснес од Халлдор Гудмундсон, Исланѓанецот: Биографијата на Халдор Лакснес, ја освои Исландската  литературна награда за најдобра не-фикциска работа во 2004 година.

Бројни драмски адаптации на работата на Лакснес биле изведувани во Исланд. Во 2005 година, Исландскиот национален театар ја претставил премиерата на Олафур Хаукур Симонарсон, насловена Халлдор и Холивуд (Халдор во Холивуд), за времето на авторот поминато во САД во 1920-тите.

Библиографија

Дела од Лакснес

Романи

• 1919: Barn náttúrunnar
• 1924: Undir Helgahnúk
• 1927: Vefarinn mikli frá Kasmír
• 1931: Þú vínviður hreini – Part I, Salka Valka
• 1932: Fuglinn í fjörunni – Part II, Salka Valka
• 1933: Úngfrúin góða og Húsið, as part of Fótatak manna: sjö þættir
• 1934: Sjálfstætt fólk — Part I, Landnámsmaður Íslands,
• 1935: Sjálfstætt fólk – Part II, Erfiðir tímar,
• 1937: Ljós heimsins – Part I, Heimsljós
• 1938: Höll sumarlandsins – Part II, Heimsljós
• 1939: Hús skáldsins – Part III, Heimsljós
• 1940: Fegurð himinsins – Part IV, Heimsljós
• 1943: Íslandsklukkan – Part I, Íslandsklukkan
• 1944: Hið ljósa man – Part II, Íslandsklukkan
• 1946: Eldur í Kaupinhafn – Part III, Íslandsklukkan
• 1948: Atómstöðin
• 1952: Gerpla
• 1957: Brekkukotsannáll
• 1960: Paradísarheimt
• 1968: Kristnihald undir Jökli
• 1970: Innansveitarkronika
• 1972: Guðsgjafaþula

Приказни

• 1923: Nokkrar sögur
• 1933: Fótatak manna
• 1935: Þórður gamli halti
• 1942: Sjö töframenn
• 1954: Þættir (collection)
• 1964: Sjöstafakverið
• 1981: Við Heygarðshornið
• 1987: Sagan af brauðinu dýra
• 1992: Jón í Brauðhúsum
• 1996: Fugl á garðstaurnum og fleiri smásögur
• 1999: Úngfrúin góða og Húsið
• 2000: Smásögur
• 2001: Kórvilla á Vestfjörðum og fleiri sögur

Драми

• 1934: Straumrof
• 1950: Snæfríður Íslandssól (од романот Íslandsklukkan)
• 1954: Silfurtúnglið
• 1961: Strompleikurinn
• 1962: Prjónastofan Sólin
• 1966: Dúfnaveislan
• 1970: Úa (од романот Kristnihald undir Jökli)
• 1972: Norðanstúlkan (од романот Atómstöðin)

Поезија

• 1925: Únglíngurinn í skóginum
• 1930: Kvæðakver

Патописи и есеи

• 1925: Kaþólsk viðhorf (Католичко видување)
• 1929: Alþýðubókin (Книгата на луѓето)
• 1933: Í Austurvegi (Во Балтикот)
• 1938: Gerska æfintýrið (Руската Авантура)

Мемоари

• 1952: Heiman eg fór (превод: sjálfsmynd æskumanns)
• 1975: Í túninu heima, part I
• 1976: Úngur eg var, part II
• 1978: Sjömeistarasagan, part III
• 1980: Grikklandsárið, part IV
• 1987: Dagar hjá múnkum

Преводи

• 1941: Vopnin kvodd, Ернест Хемингвеј
• 1943: Kirkjan a fjallinu, Гунар Гунарсон
• 1945: Birtingur, Волтер
• 1966: Veisla i Farangrinum, Ернест Хемингвеј

Останати

• 1941: Laxdaela Saga
• 1942: Hrafnkatla
• 1945: Brennunjal's Saga
• 1945: Alexander's Saga
• 1946: Grettis Saga
• 1952: Kvaedi og ritgerdir