Википедија

Васа Поморишац

Васа Поморишац (15 декември 1893 - 9 септември 1961) — српски уметник и професор на Академијата за применета уметност во Белград. Работел како сликар, изработувач на витражи, етер, графичар и исто така бил уметнички критичар.[1][2] Тој се смета за експресионистички сликар во истата категорија со неговите современици Михајло Петров, Иван Радовиќ, Петар Добровиќ и Јован Бијелиќ.[3]

Васа Поморишац
Роден(а)15 декември 1893(1893-12-15)
Јаша Томиќ, Австроунгарија
Починал(а)9 септември 1961(1961-09-09) (возр. 67)
Белград, ФНР Југославија
НационалностСрбин
Занимањесликар

Биографија уреди

Поморишац е роден во српскиот град Модош (сега Јаша Томиќ) во тогашниот дел на Австриската империја. Прво студирал сликарство кај Стеван Алексиќ до 1913 година, кога отишол на Академијата за ликовни уметности во Минхен, каде за кратко бил ученик на Габриел фон Хакл, Франц фон Штак и Анџело Јанк . Во Минхен, тој се сретна со соученикот Живорад Настасијевиќ (1893-1966) со кој станал близок пријател. Неговите студии биле прекинати со период на национална служба помеѓу 1914 и 1918 година, кога служел во Австриската армија на рускиот фронт и откако им се предал на Русите, тој се приклучил на Првата српска доброволна дивизија која учествувала со Русите и Романците против Централната Сили во Битката кај Добруџа,[4] каде што бил ранет. Поморишац бил однесен во московската болница каде наскоро се опоравил и ја поминал следната година во конвелсација и истовремено запознавајќи се со уметничките богатства на градот и со делата на големите руски сликари. Како неборбен, тој бил префрлен од Царска Русија во Грција, каде што добил статус на „воен сликар“ на Фотографскиот дел на Врховната команда на Србија во Солун[5] и работел во солунското ателје.

По војната, на враќање во Белград во 1919 година тој го посетува алумнистот во Минхен (Љубо Бабиќ) во Загреб и се запишува на часови за цртање живот, одржани од Бета Вукановиќ во Уметничкото училиште во Белград. По дипломирањето, со неговиот пријател Љубомир Ивановиќ ги посетува српските манастири и копира фрески и мурали во српските села во Унгарија и романскиот Банат.

Потоа отишол во Лондон каде што посетувал часови во Уметничкото училиште на Свети Мартин[6] и Кралскиот колеџ за уметност додека учел занает со сликање на витраж. Тој обучувал во Лондон од 1920 до 1924 година каде што специјализирал цртање и архитектура во Свети Мартин (1921-1922) и поминал дополнителни курсеви за сликање на витраж во Централното училиште за уметност и дизајн во Лондон (1922-1924), со што станал првиот познат српски уметник да работи во тој медиум.[7] Таму тој поминал време во посета на музеи, галерии и замоци проучувајќи ги сите видови аспекти на уметноста и архитектурата, но ја пронашол Англија сè уште под влијание на Џон Раскин . Тој присуствуваше на предавања на уметникот Перси D. Делф Смит (1882-1948), вајарот Џорџ Фраммптон и архитектот Вилијам Летаби чии визии ги следеле современите европски трендови, вклучително и неговите.[7]

Се вратил во Белград во 1924 година. Бидејќи бил без работа, тој прифатил комисија од Римокатоличката црковна заедница во Јаша Томиќ да наслика олтарна икона во Католичката црква, а потоа да биде обновен во неоготски стил.[8] На Факултетот за уметност и занаетчиство, тој ја заменил Бета Вукановиќ како наставник мајстор од 1930 до 1931 година. Во Белград, витражното дело на Поморижац му даал на уметничкиот павилјон „Цвијета Зузориќ“ „трендовски изглед на Арт Деко“.[9]

Париз бил неговиот дом од 1935 до 1939 година.[10] Од 1942 година бил професор на Ликовната академија во Белгард и од 1950 година на Академијата за применета уметност во Белград.[5][11]

Тој бил член на Здружението на боени сликари и вајари од војните во 1912-1918 година, Лада, меѓу основачите на Зограф[6] и Здружението на квалификувани ликовни уметници во Белград. Во 1944 година станал член на Друштвото на ликовни уметници на Србија (УЛУС). Покрај тоа што се занимавал со оригиналната слика, тој често копирал фрески од средновековни цркви и манастири, кои ги изложувал во Лондон и Париз, а на поморската канцеларија во музејот Викторија и Алберт во Лондон им дал три примероци на фрески од манастирот Манасија.

Уметничка кариера уреди

Васа Поморишац верувал дека уметноста е органски дел од општеството. Таа мора да биде втемелена во традиционалната креативност и да се спротивстави на модернизмот што е туѓ за нашиот културен менталитет. Група Зограф е формирана околу оваа идеологија и содржани уметници од иста или слична ориентација - сликари Станислав Беложански, Живорад Настасијевиќ, Здравко Секулиќ, Јосин Цар, Илија Коларовиќ, Светолик Лукиќ, Радмила Милојковиќ и архитектите Богдан Несторовиќ и Бранислав Којиќ. Модернистичката критика ги сметала за национален анахронизам и затоа несоодветни за новото време. Поморишац особено ја нагласил својата приврзаност кон минатото, српското и византиското, што добро ги познавал и духовно го внесол во неговото сликарство. Тој често копирал мурали од нашите средновековни цркви и манастири што ги изложувал во Лондон и Париз. Тој бил многу популарен сликар на портрети и често се изразуваше во тој жанр. Во основа, неговиот стилски развој се движел од умерен конструктивизам, преку нео-класицизам до ладен, монохроматски колоризам. Тоа е многу посебен и истакнат феномен во српското сликарство помеѓу двете светски војни.

Поморишац е првиот сликар на Србија што сликал на стакло. Од неговите многубројни дела, што ги создал пред Белград да стане жртва на бомбардирањето на Оската, а потоа и на сојузниците во Втората светска војна, единствените парчиња што преживеале се витражите во Стариот дворец и хотелот Метропол.[7]

Тој е автор на банкнота, издадена од Народната банка на Југославија, од 100 динари, од 15 јули 1934 година и од 1.000 динари од 6 септември 1935 година, која не била пуштена во оптек. Двете банкноти содржат композиции инспирирани од националната историја. Тој е автор и на банкноти од 1.000 динари, маж и жена во национална носија, со многу детали и симболи, но со темна боја, со датум 1 мај 1942 година, објавени од Српската народна банка, за време на нацистичката окупација.[7]

Самостојни изложби уреди

  • 1926 Машка гимназиска сала, Нови Сад
  • 1927 Салон на пријатели на уметност, павилјон Цвијета Зузориќ, Белград
  • 1937 Галери Ле Ниве, Париз
  • 1939 година, Галери современик, Париз
  • 1953 Уметнички павилјон, (ретроспективна изложба), Белград
  • 1954 Градски музеј, Зрењанин, Високо мешано средно училиште, Шабац
  • 1956 Нови Сад
  • Средно училиште 1959 година, Светозарево, ликовен павилјон, Подгорица
  • 1960 Сала на народниот комитет, Ужице
  • 1970 - 1971 Галерија на Центарот за култура (ретроспективна изложба), Белград
  • 1981 Мал ликовен салон, Нови Сад
  • 1982 Национален музеј, Белград[се бара извор][ потребно е цитирање ]
  • 1983 година Галерија на Центарот за култура „Олга Петров“, Панчево
  • 1987 Музеј на современа уметност, Белград[се бара извор] (ретроспективна изложба)

Уметничка критика уреди

  • 1927 Сликарот Стеван Алексиќ, Рашка, едиција I, бр. 56, Белград
  • 1927 Изложба на уметност на Живорад Настасијевиќ, Книжевна критика, 2 декември, бр. 1. стр. 4-5, Белград
  • 1928 Изложба на Стјепан Баковиќ, Литературна критика, 2 јануари, бр. 2-3. стр. 5, Белград
  • Изложба на Љубомир Ивановиќ од 1928 година, „Ладе“, Живот и дело, април, кн. I, том. 3. стр. 324-236, Белград
  • 1928 Иван Радовиќ, Живот и дело, април, кн. I, том. 4. стр. 313-314, Белград
  • 1928 Кризата на нашата ликовна уметност, Годишник на Матица Српска, мај, том. CII, том. 316, том. 2. стр. 259-263, Нови Сад
  • 1928 Изложба на скулптури во гравура од Ристо Стијовиќ, Живот и дело, јуни, том. 6. стр 478-479, Белград
  • 1928 нашата слава Урош Предиќ, Банатски гласник, т. II, бр. 6-8, Зрењанин
  • 1929 За нашата средновековна уметност, Радио Белград, мај, Белград
  • 1929 Нашите уметнички настани - По есенската изложба во салонот Цвијета Зузориќ, социјална обнова, 17 септември, том. Јас не. 2, с, 11-12, Белград
  • 1930 Две значајни изложби, Социјална обнова, 2 февруари, кн. II, бр. 5. стр. 12-13, Белград
  • 1930 II пролетна изложба на југословенските уметници на ликовниот павилјон, општински весник во Белград, 25 јуни, т. XLVIII, изда. 13. стр. 666-670, Белград
  • Одлична руска изложба во 1930 година, социјална обнова, февруари, бр. 13. стр. 12-13, Белград
  • 1933 Како да се погледне на уметничко дело, Национален универзитет Коларац, февруари, Белград
  • 1953 Мозаик, Мозаик, септември – октомври, кн. Јас не. 1, Белград

Библиографија уреди

  • 1925 Михаило С. Петров, сликар Поморичац, Време, 8 октомври, Белград
  • 1926 Раде Драјнац, Поморижац, Видовдан, 6 јануари, Белград
  • 1926 Тодор Манојловиќ, Изложба на слики од Васа Помориск, Годишник на Матица Српска, март, том. 307, том. 3. стр. 291-298, Белград
  • 1927 Милан Кажанин, Изложби во април, Српски литературен весник, 1 мај, том. XXI, изда. 1. стр. 61-64, Белград
  • 1927 Сретен Стојановиќ, Изложба на дела од Вас Помориќ, Мисао, Белград, 1-16. Мај, том. XXIV, том. 1-2. стр. 104-106, Белград
  • 1929 Бранко Поповиќ, Есенска изложба на белградски уметници, Српски литературен весник, 16 февруари, том. XXVI, број 4. стр. 298-305, Белград
  • 1931 Растко Петровиќ (NJујорк), Пролетна изложба на југословенски уметници - сликарство, политика, 11 мај, Белград
  • 1933 Драган Алексиќ, Изложба на уметничката група „Зограф“, Време, 21 март, Белград
  • 1933 Растко Петровиќ (NJујорк), Зографски уметници на ликовниот павилјон, Политика, 22 март, Белград
  • 1933 Тодор Манојловиќ, Изложба на Зограф, Српски литературен весник, 1 април, том. XXXVIII, број 7. стр. 548-549, Белград
  • 1934 Драган Алексиќ, Шеста пролетна изложба на сликари и вајари, Време, 25 мај, Белград
  • 1935 Растко Петровиќ (NJујорк), Седма пролетна изложба, Политика, 23 мај, Белград
  • 1953 Алекса Шелебоновиќ, Сликарство на твојата поморска, Борба, 15 ноември, Белград
  • 1953 Миодраг Б. Протиќ, Изложба на вашата поморска канцеларија, НИН, 22 ноември, Белград
  • 1956 Лазар Трифуновиќ, Конструктивизмот во српското модерно сликарство, Дело, јуни, бр. 6. стр. 727-734, Белград
  • 1958 Павле Васиќ, Уметнички групи во Србија, уметност, т. II, бр. 10. стр. 10, Загреб
  • 1964 Миодраг Б. Протиќ, Васа Поморижац, современици II. стр. 79-85, Нолит, Белград
  • 1968 Јежа Денегри, Облици на нефигурацијата во современото сликарство во Србија, Lifeивотот на уметноста, бр. 7-8. стр. 17-35, Загреб
  • 1968 Павле Васиќ, Конструктивно сликарство, политика, 26 јануари, Белград
  • 1969 година Лазар Трифуновиќ, стара и нова уметност. Идејата за минатото во модерната уметност, Зограф, Галеријата Фреско, бр. 3. стр. 39-52, Белград
  • 1970 Миодраг Б. Протиќ, Васа Поморижац, Српско сликарство на XX век. стр. 130-133, Нолит, Белград
  • 1970 Василије Б. Сујиќ, (кат. Ретроспективни изложби), Галерија на Центарот за култура, Белград
  • 1970 Павле Васиќ, Непознатата Васа Поморисац, Политика, 28 декември, Белград
  • 1973 Миодраг Б. Протиќ, Југословенска слика 1900-1950, БИГЗ, Белград
  • 1973 Лазар Трифуновиќ, Српска слика 1900-1950, Нолит, Белград
  • 1982 Никола Кусовац, Васа Поморичац, (кат. Мачка ), Национален музеј, Белград
  • 1982 Лазар Трифуновиќ, Апстрактно сликарство во Србија. Од импресионизам до Енформел, Нолит. стр. 33-41, Белград
  • 1982 Јован Деспотовиќ, На патот кон врвот. Раните дела на Васа Поморижац, Политика Експрес, 8 август, Белград
  • 1986 - 1987 Љиљана Слијепчевиќ, Васа Поморижац 1893-1961, (кат. Ретроспективни изложби, Музеј на современа уметност, Белград

Поврзано уреди

  1. ↑ Milojković-Djurić, Jelena (1984). Tradition and Avante-Garde: The Arts in Serbian Culture Between the Two World Wars (англиски). Eastern European Monographs. ISBN 9780880330527.
  2. ↑ Pomorišac, Vasa; Stojanović, Ljiljana (1986). Vasa Pomorišac: 1893-1961 : retrospektivna izložba 1907-1961, Muzej savremene umetnosti, Beograd novembar 1968-januar 1987 (англиски). Muzej savremene umetnosti.
  3. ↑ Wünsche, Isabel (2018-09-03). The Routledge Companion to Expressionism in a Transnational Context (англиски). Routledge. ISBN 9781351777995.
  4. ↑ Newman, John Paul (2015-06-25). Yugoslavia in the Shadow of War: Veterans and the Limits of State Building, 1903–1945 (англиски). Cambridge University Press. ISBN 9781107070769.
  5. ↑ 5,0 5,1 The South Slav Journal (англиски). Dositey Obradovich Circle. 2004.
  6. ↑ 6,0 6,1 NMZR. „Narodni Muzej Zrenjanin - Vasa Pomorišac - Od tradicije do moderne“. www.muzejzrenjanin.org.rs. Посетено на 2019-10-19.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Стојановић 1996.
  8. ↑ Janićijević, Jovan (1998). The cultural treasury of Serbia (англиски). IDEA. ISBN 9788675470397.
  9. ↑ Bogdanović, Jelena; Robinson, Lilien Filipovitch; Marjanović, Igor (2014-09-01). On the Very Edge: Modernism and Modernity in the Arts and Architecture of Interwar Serbia (1918–1941) (англиски). Leuven University Press. ISBN 9789058679932.
  10. ↑ "Правда", Београд 1937. године
  11. ↑ Јовичић 2013
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Васа_Поморишац&oldid=5188208“