Тараш
Тараш — населба во градот Зрењанин во Среднобанатскиот Округ. Според пописот од 2022 година населбата броела 814 жители. Во Европа е познато како „Европско село на штркот“, благодарение на најголемиот број гнезда на белиот штрк.[1]
| Taraš Тараш | |
|---|---|
| Село | |
 Црквата Св. Ѓорѓи во Тараш | |
| Покраина | Војводина |
| Округ | Среднобанатски Округ |
| Надм. вис. | 72 м |
| Население (2002) | |
| • Тараш | 1.140 |
| Час. појас | СЕВ (UTC+1) |
| • Лето (ЛСВ) | СЕЛВ (UTC+2) |
| Поштенски број | 23209 |
| Повик. бр. | +381(0)23 |
| Регистерска табличка | ЗР/ZR |
Историја
уредиТараш е село во Банат, Војводина, што му припаѓа на градот Зрењанин. Ова место е едно од најстарите познати места во Банат. Уште во неолитската доба во денешното Селиште живееле луѓе. Првото спомнување на Тараш под ова име (Тархус) е забележано во спис наречен Аноним на кралот Бела од 1202 година. Во турските дефтери се споменува како Тхараш. Значењето на името на селото не е познато, иако коренот на името укажува на името на древно женско божество, кое било почитувано во Европа во неолитската доба, а можеби и порано.
Надвор од селото кон Куман се наоѓала капелна црква Водица.
Значи, претходно погрешно се мислело дека е основан во 1789 година, а во 1905 година во него има: православен храм и гробишта, парохиски дом, телефон и пошта и две српски училишни згради со градина. Православната црква посветена на Св. Ѓорѓи била изградена во готски стил во 1853 година.[2]
Прв командант на Тараш бил поручникот Јован Вучетиќ во 1751 година. Во 1774 година, Тараш припаѓал на слободниот кралски Великокикиндски Дистрикт, во кој Србите имале слободна самоуправа и никогаш не биле подредени на спахиите. Од списокот на претплатници на книгата на Чокрљан може да се види елитата на местото во 1830 година. Купувачи на театарското дело биле парохискиот свештеник Арон Поповиќ, нотарот Стефан Телечки, благајникот Андреј Ѓулинац, чуварот Васа Толмачев, трговецот Лазар Толмачев и чизмарот Василије Јовановиќ.[3]
Во револуционерна 1848 година, жителите на Тараш ѝ се спротивставиле на Унгарската национална револуционерна армија и таа го бомбардирала Тараш со топови од правецот на Меленци. Тарашкиот парох Јован Чокрљан[4] бил затворен од српската војска, заедно со писателот Јаша Игњатовиќ.[5]
Еден век подоцна, во 1944 година, во предвечерието на ослободувањето на Зрењанин, жителите го славеле повлекувањето на германската стража од селото, а во знак на одмазда унгарската војска од Бачка го бомбардирала Тараш со минофрлачи.
Училиштето Тараш со сигурност постои од 1766 година. Во месното училиште учител бил Михаил Ковачевиќ во 1859 година, а Димитрије Давидовиќ во 1860 година. Во Тараш, ноќта на 29 јануари 1886 година, во голем пожар целосно изгорело српското верско училиште.
Население
уредиЖителите на Тараш се претежно православни Срби, а во селото живеат и православни Роми. Средновековното население од населбата Селиште не опстанало во Тараш за време на турската окупација. Во текот на XIX век, малкумина унгарски и словачки доселеници се претопиле во Срби. Старите жители на Тараш се сетиле дека на старите гробишта (во близина на меаната Ловец) имало неколку еврејски гробници, но денес ниту најстарите жители не паметат дека Евреите постојано живееле во Тараш, туку дека повремено престојувале во Тараш како трговици, а некои останале подолго како угостители.
Околу 1868 година Тараш е мало село со 1424 жители, во состав на Великокикиндскиот дистрикт.[6] Во 1905 година се наведува дека селото имало 317 домови и сите биле српски. Од вкупно 1887 жители, преовладуваат Србите со 1880, а останатите се Унгарци.[7]
Иако по Првата светска војна шпанската треска (тарашаните ја нарекувале „колера“) речиси го преполовила населението на селото. По 1920 година дошло до демографска експлозија. Населението, со исклучок на неколку семејства, богати земјоделци со статусни права, било многу сиромашно. Преку внатрешна колонизација, тарашаните биле населени во селата Стајиќево и Велика Ливада по Првата светска војна. По Втората светска војна, голем број тарашани се населиле и во Чикери, Зрењанин и Чуруг. За време на војните поврзани со распадот на Југославија (1991-1995), голем број српски бегалски семејства од Хрватска и Босна и Херцеговина се доселиле во Тараш.
Архитектура
уредиВо Тараш се наоѓало едно од двете големи складишта за жито направени од печени тули во Великокикиндскиот Дистрикт наменети за речна трговија со жито. Во средината на XIX век магацинот бил урнат.
Денешната еднокорабна класицистичка црква Св. Великомаченик Георги била изградена во 1850-1853 година, а црковната камбанарија во 1901 година. Материјалот за црквата го обезбедила општината Тараш со купување на печени тули по уривањето на големото складиште за жито. Црковниот иконостас бил живописан од работилницата на Лука Алексијевиќ.
Архитектурата на Тараш е својствена за мало панонско село. Три „надолжни улици“ што ги носат популарните имиња Велики сокак, Мали сокак и Логов. Има четири „попречни сокаци“ и дел кон Тиса кој се вика Баџура. Сите улици во селото се асфалтирани. Десно од црквата е ресторанот „Ловац“. Во близина на селото е реката Тиса, а на исток од селото е водата Чикош. Некогаш североисточната, природна граница на Тараш била езерцето наречено Рогозара, кое поради хидролошката состојба во последните години е претежно суво.
За време на постоењето на Великокиндскиот Дистрикт, Тараш имал големо житно складиште изградено од печени тули до Тиса, кое било урнато поради неговата неупотреба по изградбата на железницата. На источниот крај на селото имало ветерница, која била урната по Втората светска војна.
Сообраќај
уредиТараш е далеку од главните патишта и традиционално бил многу слабо поврзан со околните места по копнени патишта. Поради подводниот, каллив атар, на тарашаните им било тешко да набават коњи, бидејќи продавачите не сакале да продаваат коњи на места каде што нивната сообраќајна улога би била отежната во село што е поврзано со соседните градови со земјени патишта. Дури по Втората светска војна бил изграден тесен асфалтен пат по кој со автомобил можело да се стигне до Елемир од Тараш и се вовела редовна автобуска линија.
Скелата на Тиса што го поврзува Тараш со Ајлаш преку Тиса (исто така дел од тарашкиот атар), според традицијата, траектот функционира уште од времето на царицата Марија Тереза. До укинувањето на редовниот речен бродски сообраќај, Тараш бил редовна станица на овој воден пат за патнички сообраќај.
Порано до Нови Бечеј од Тараш се патувало по насип, до Куман по земјен пат, како и до Елемир, преку мртвиот Чикош, којашто ја премостувал дрвен мост. На половина пат помеѓу мостот и Тараш имаше еден стар осамен огромен брест . Тоа е важно сообраќајно обележје за зимските патници на патот Елемир — Тараш. Се исуши кон крајот на осумдесеттите години на XX век.
Спорт
уредиВо 1920 година во Тараш било основано спортско друштво. Првата фудбалска топка била донесена во селото во 1932 година, а следната година се одиграл првиот официјален фудбалски натпревар. Денес има фудбалски клуб „Тиса“, ловечки клуб „Зец“ и фолклорно културно уметничко друштво Тараш-Елемир.
Културен живот
уредиСелската слава на Тараш е Преображение Господово и нејзиното празнување е поврзано со гроздоберот. Покрај ова, во Тараш се одржува и популарната манифестација „Тарашко котле“ како и „Купус-бал“. На 14 јуни 2014 година првпат бил одржан Фестивал на штркот откако таа година во селото се вгнездиле 40 пара од овие птици, што е најголем број во Србија.
Во Тараш се снимани масовни сцени на некои српски филмови, како Салаш во Мали Рит и Големиот транспорт.
Тараш постојано има училиште од 1766 година.
Познати луѓе
уредиВо Тараш е роден Светозар Тоза Марковиќ, народен херој на Југославија . Во селото е зачувана неговата спомен-куќа, од која неговото семејство се преселило во Стајиќево. Академскиот скулптор Љубица Тапавички изработила негова спомен биста пред училиштето, која била украдена на почетокот на XXI век.
Демографија
уредиВо населбата Тараш живеат 868 возрасни лица, а просечната возраст на населението е 39,8 години (38,8 за мажи и 40,8 за жени). Во населбата има 389 домаќинства, а просечниот број на членови по домаќинство е 2,93.
Оваа населба во голема мера е населена со Срби (според пописот од 2002 година), а во последните три пописи е забележано намалување на бројот на жители.
Население по години
уреди- 1821: 1.040
- 1825: 1.047
- 1863: 1.092
- 1868: 1.424
- 1880: 1.356
- 1910: 1.887
- 1921: 2.091
- 1931: 2.148
- 1939: 2.363
- 1948: 1.956
- 1953: 1.956
- 1961: 1.779
- 1971: 1.612
- 1981: 1.330
- 1991: 1.107
- 2002: 1.167
Наводи
уреди- ↑ "Зрењанин", Зрењанини 2018. године
- ↑ Мата Косовац: "Српска православна митролија Карловачка по подацима из 1905. године", Карловци 1910. године
- ↑ Јован Чокрљан, наведено дело 1830. године
- ↑ Јован Суботић: "Краљ Дечански", Будим 1846. године
- ↑ Јаков Игњатовић: "Мемоари", Београд 1966. године
- ↑ Александар Стојачковић: "Питање Великокикиндског дистрикта са државо правног гледишта", Будим 1868. године
- ↑ Мата Косовац, наведено дело
Надворешни врски
уреди
Тараш на Ризницата ?- Мапе, аеродроми и временска ситуација локација (Fallingrain)
- Гугл сателитска мапа (Maplandia)
- План насеља на мапи (Mapquest)
- „Политика”, 4. јун 1938. (10-тогодишњи дечак случајно сачмаром убио двојицу чувара општинских коња на Вучетића салашу).
