Симo Милутиновиќ Сарајлија
Симеон Симo Милутиновиќ Сарајлија (Сараево, 3 октомври 1791- Белград, 30 декември 1847) бил српски поет и учител на Петар II Петровиќ Његош. Во друштво на белградските книжевни луѓе на почетокот на втората половина на XIX век. Симo му бил претпоставен на Иван Гундулиќ, додека Јохан Волфганг Гете напишал две страници пофални за него.
Биографија
уредиРоден е во 1791 година во православно трговско семејство во Сараево, каде што неговите родители потекнуваат од Србија. Таткото на Симо, Милутин, е роден во селото Рожанство, во областа Ужице, а во старите денови од селото Комарница во племето Дробњак. Поради чумата, тој побегнал во Сараево, каде што се оженил со Анѓелија Срдановиќ, позната сараевска убавица.[1] Кога избувнала нова епидемија на чума, малиот Симо имал помалку од две години. Бегалците побарале засолниште на две места во Босна, потоа заминале во Брод и на крајот во Земун. Во Земун почнал да оди на училиште, но не го завршил. Потоа започнал гимназија во Карловац, а завршил во Сегедин. Со немирен и несреден дух, Симо поминал низ многу занимања и посетил многу делови од Видин до Лајпциг, од Бесарабија до Црна Гора. Таткото и синот Симо учествувале во Првото српско востание. Симо бил писар во Владејачкиот совет, во манастирот Благовештение и кај востаничкиот Војвода (1806-1813). Тој го заменил Доситеј Обрадовиќ како учител во Белградското вишо училиште. Учествувал во востанието против Османлиите во четата „голача“ и бил приведен поради поврзаноста со грчкиот хетерион во Видин. Бил во егзил во Видин, работел како градинар и учител во основно училиште. Заминал во Бесарабија да ги види своите родители бегалци, а потоа во Саксонија во Лајпциг во 1825 година, каде што слушал филозофија, се запознал со истакнати германски писатели, на пример со Гете, и во таа прилика го отпечатил својот Српскиот еп Србинка. По враќањето, станал првиот Његошев учител во Цетиње, а подоцна и цариник, полицаец, секретар на Министерството за образование и член на апелација. Пишувал поезија, политика, историографија, лингвистика, основајќи пиварница и „бања“. Тој се допишувал и со Вук Караџиќ.
Починал во Белград. Погребан бил на гробиштата кои некогаш биле на Ташмајдан, во близина на денешната црква Свети Марко. Во 1891 година, неговата стогодишнина била скромно одбележана. Сараевскиот одбор се подготвувал да му подигне достоен споменик. Сепак, неговиот гроб бил запоставен и набрзо заборавен. Многу години подоцна, врз основа на некои скици и положбата на неговиот гроб во однос на гробот на Возаровиќ, кој имал надгробна плоча до 1927 година, кога биле ископани старите белградски гробишта, телото на Симо Милутиновиќ било пронајдено и ставено во семејната гробница на Милутиновиќ на Новите гробишта. Коските му се недвосмислено препознатливи по физичките одлики (висина, облик на долната вилица), но и предмети што му биле поставени покрај телото (иконата на свети Срѓ која ја донел од Москва и која по негова желба била ставена на неговите гради).[2] Се оженил во 1838 година за Марија Поповиќ (1810-1875). Нивниот син е Драгутин Драгиша Милутиновиќ, инженер, архитект и историчар на српската уметност. Бил близок со помладата српска сликарка Катарина Ивановиќ, која го портретирала и го посетила во Белград.
Дело
уредиНеговото најдобро и најголемо дело е епската песна Србинка (Србијанка). Други значајни дела се: Три братства и Три сестринства, епските песни; Дика Црногорска, драма од историјата на Црна Гора, трагедијата Обилиќ, збирка лирски песни и две историски записи: Историјата на Србија, која го опфаќа само периодот од 1813-1815 година, и Историјата на Црна Гора од античко време до модерно време.
Неговата книга „Историја на Србија 1813-1815“ била забранета во 1837 година.
Како љубител на грчката култура и Хомер, а во исто време и одличен познавач на народната поезија, Милутиновиќ сакал да ја напише Илијадата за Првото и Второто српско востание со својата Србинка. Тој лично учествувал и во двете востанија, ги познавал речиси сите народни водачи и подоцна во Бесарабија бележел многу работи според бегалците, похронично и без никаква логична врска. Сиот тој материјал го напишал во голема серија епски песни за важни настани и луѓе од двете востанија.
Неговите пократки песни се главно политички и соодветни: уставно-одбранбени песни, династички оди и стихови брошури, кои би можеле да ги задоволат потребите на своето време, но кои немаат посебни литературни вредности. Во 1840-тите објавил многу песни во „Српски народни листи“ на Павловиќ, потпишувајќи се под псевдонимот Србин Милутин. Трагедијата Обилиќ е еден од најраните обиди да се драматизира косовската трагедија, а Дика Црногорска е низ драматизирани епизоди од црногорската историја од Косово до владиката Данило. Имаше помалку смисла за сложена драмска композиција отколку за еп, а освен тоа, немало пример во нашата литература, ниту знаел доволно странска драма. Како историчар, Симо Милутиновиќ не е строго научен и критички дух, туку пишувал на база на традиција, народни песни и лично искуство.
Милутиновиќ е најплодниот и најразновиден српски писател од својата генерација, поттикнувач на талентот на Његош и, по Вук, најдобар познавач на српската народна поезија. Тој бил со силен и интуитивен дух. Самиот Његош го признал неговиот „силен лет“. Во неговите дела има, некаде, силна и искрена лирика, смели и возвишени мисли, но има и поставен патос, чудни и неразбирливи идеи. Во ерата на книжевниот дилетантизам, кога српската книжевност само ги следела големите класични модели и кога литературниот јазик само што почнувал да се обликува, Милутиновиќ се обидел да напише историски еп и драма и дал неколку добри историски дела. Но, тој бил растроен дух и суетен талент, еден од оние „диви генијалци“ кои немаат упорност и бодрост да дојдат до јасност и едноставност во болната борба за изразување. За еден ваков голем потфат: поетски да ги обликувал копнежите и идеалите на нацијата преку значајните историски личности, Обилиќ и Караѓорѓе, неговиот талент не бил во сè до тој степен, ниту пак бил совладан неговиот израз. Со својот голем патриотизам, силен темперамент и оригиналност, Милутиновиќ на своите современици им ја дал илузијата на „поет даден од Бога“. Не ги заслужил пофалбите што му ги направиле романтичарите, но не заслужил премногу грубо потценување од реалистичната школа, која со презир пишувала за него.
Милутиновиќ се запознал со познати личности и поети во Европа, а познато е дека во Саксонија ги запознал Круг, Герхард, Јаков Грим, Уланд, па дури и Гете. Гете, чувствувајќи дека се појавувала поинаква литература и заборавен народ, напишал цели две страници пофални за Симо Милутиновиќ-Сарајлија, малиот поет од големата народна поезија и ни помалку ни повеќе од бунт. А тоа значи многу: Сарајлија, како учител на Његош, му го насочувал погледот и кон светската поезија и кон светската мисла.
Според неговиот литературен псевдоним „Чубро Чојковиќ“, една улица во Белград се вика улица Чубрина.
Галерија
уреди
Наводи
уреди- ↑ „Лепотица Анђелија, мајка чувеног песника“. Politika Online. Посетено на 2022-02-08.
- ↑ Pejčić, Jovan (1995). Zasnovi Gligorija Vozarovića. Beograd: Dental. ISBN 86-82491-08-7. OCLC 40043477.
Литература
уреди- Проф. Андра Гавриловиќ, Историја на српската и хрватската литература. Белград, 1910 г години.
- Ревидирано од непознат извор.
- Тања Поповиќ, Последното дело на Сарајлија - за трагедијата на Вожда Караѓорѓе, Белград, 1992 г.
- Фотић, Александар (1993). „Турски орден Симе Милутиновића Сарајлије“. Сима Милутиновић Сарајлија: Књижевно дело и културноисторијска улога. Београд: Институт за књижевност и уметност. стр. 379–385.CS1-одржување: ref=harv (link)