Јакутски јазик
Јакутскиот или познат како сахаски јазик е туркиски јазик од подгрупата на североисточни туркиски јазици. Јазикот го зборуваат околу 460,000 лица во Јакутија, Русија. Народот што го зборува јазикот е познат како Јакути или Сахаци. Јакутскиот јазик е службен јазик во руската република Јакутија покрај федералниот руски јазик.
| Јакутски јазик саха тыла | ||
|---|---|---|
| Зборуван во: | Русија | |
| Регион: | Јакутија | |
| Вкупно говорници: | — | |
| Јазично семејство: | Алтајски Туркиски јазици Јакутски јазик | |
| Писмо: | јакутска азбука | |
| Статус | ||
| Службен во: | Јакутија | |
| Регулиран од: | ||
| Јазични кодови | ||
| ISO 639-1: | нема | |
| ISO 639-2: | sah | |
| ISO 639-3: | id=sah sah | |
Класификација
уредиЈакутскиот јазик е дел од подгрупата североисточни туркиски јазици од групата на туркиски јазици. Во таа група, покрај јакутскиот, се и шорскиот, туванскиот и долганскиот јазик. Сите овие јазици, заедно со туркиските јазици, се сметаат за дел од семејството на алтајски јазици, јазично семејство кое е оспорено од голем број јазичари.[1] Како и унгарскиот, финскиот, турскиот и чувашкиот, јакутскиот јазик има хармонија на самогласки, нема граматички род и и е дел од групата на аглутивни јазици. Исто така, заедничка особина со турските јазици е зборовниот ред, што значи речениците во јакутскиот се во следниот редослед: подмет-предмет-глагол.
Распространетост
уредиЈакутскиот јазик воглавно се зборува во Јакутија. Исто така има јакутски заедници во Хабаровскиот регион и мала дијаспора во останатите делови на Русија, Турција и останати земји. Јакутскиот јазик е „лингва франка“, покрај рускиот, на различните етнички заедници во Јакутија, како што се Долганци, Евенки, Евени и Јукагири. Така, околу 8% од населението кое не е од јакутско потекло тврдело дека знае јакутски на пописот во Русија во 2002 година.[2]
Писмо
уредиЈакутското писмо е засновано на кирилицата. Модерното јакутско писмо е основано во 1939 година во СССР и е засновано на руската азбука, но има плус пет дополнителни букви кои се вметнати поради јакутскиот фонолошки систем.
| буква | име | МФА | белешки |
|---|---|---|---|
| А а | а | /a/ | |
| Б б | бэ | /b/ | |
| В в | вэ | /v/ | Се наоѓа во зборови од руско потекло.[1] |
| Г г | гэ | /ɡ/ | |
| Ҕ ҕ | ҕэ | /ɣ, ʁ/ | |
| Д д | дэ | /d/ | |
| Дь дь | дьэ | /ɟ/ | |
| Е е | е | /e, je/ | Се наоѓа во зборови од руско потекло. |
| Ё ё | ё | /jo/ | Се наоѓа во зборови од руско потекло. |
| Ж ж | жэ | /ʒ/ | Се наоѓа во зборови од руско потекло. |
| З з | зэ | /z/ | Се наоѓа во зборови од руско потекло. |
| И и | и | /i/ | |
| Й й | йот | /j, ȷ̃/ | Насализацијата на полусамогласката не се означува во правописот. |
| К к | ка | /k, q/ | |
| Л л | эл | /l/ | |
| М м | эм | /m/ | |
| Н н | эн | /n/ | |
| Ҥ ҥ | эҥ | /ŋ/ | |
| Нь нь | эньэ | /ɲ/ | |
| О о | о | /o/ | |
| Ө ө | ө | /ø/ | |
| П п | пэ | /p/ | |
| Р р | эр | /ɾ/ | |
| С с | эс | /s/ | |
| Һ һ | һэ | /h/ | |
| Т т | тэ | /t/ | |
| У у | у | /u/ | |
| Ү ү | ү | /y/ | |
| Ф ф | эф | /f/ | Се наоѓа во зборови од руско потекло. |
| Х х | ха | /x/ | |
| Ц ц | цэ | /ts/ | Се наоѓа во зборови од руско потекло. |
| Ч ч | че | /c/ | |
| Ш ш | ша | /ʃ/ | Се наоѓа во зборови од руско потекло. |
| Щ щ | ща | /ɕː/ | Се наоѓа во зборови од руско потекло. |
| Ъ ъ | кытаатыннарар бэлиэ | /◌./ | Се наоѓа во зборови од руско потекло. |
| Ы ы | ы | /ɯ/ | |
| Ь ь | сымнатыы бэлиэтэ | /◌ʲ/ | Се наоѓа во зборови од руско потекло. |
| Э э | э | /e/ | |
| Ю ю | ю | /ju/ | Се наоѓа во зборови од руско потекло. |
| Я я | я | /ja/ | Се наоѓа во зборови од руско потекло. |
Граматика
уредиФонологија
уредиКако што веќе наведовме, хармонијата на самогласки е изразита особина на јазикот. Ова значи дека сите самогласки во еден збор мора да се од ист вид, односно било тоа да е преден, заден, среден или кој било друг вид на самогласки.
- Самогласки
| кратки | долги | дифтонзи | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| затворени | отворени | затворени | отворени | |||
| предни | незаоблени | i | e | iː | eː | ie |
| заоблени | y | ø | yː | øː | yø | |
| задни | незаоблени | ɯ | a | ɯː | aː | ɯa |
| заоблени | u | o | uː | oː | uo | |
- Согласки
| билабијални | дентални | алвеоларни | непчани | меконепчани | глотални | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| носни | m | n | ɲ | ŋ | ||||||||
| експлозивни | p | b | t | d | c | ɟ | k | ɡ | ||||
| фрикати | s | x | ɣ | h | ||||||||
| апроксимантни | l | j, ȷ̃ | ||||||||||
| вевни | ɾ | |||||||||||
Лични заменки
уредиЈакутскиот јазик има шест лица, односно три во еднина и три во множина. Како и останатите турски јазици, така и јакутскиот нема род.
| еднина | множина | |
|---|---|---|
| 1. | мин (min) | биһиги (bihigi) |
| 2. | эн (en) | эһиги (ehigi) |
| 3. | кини (kini) | кинилэр (kiniler) |
Наводи
уреди- ↑ 1,0 1,1 Krueger, John R. (1962). Yakut Manual. Bloomington: Indiana U Press.
- ↑ Russian Census 2002. 6. Владение языками (кроме русского) населением отдельных национальностей по республикам, автономной области и автономным округам Российской Федерации Архивирано на 4 ноември 2006 г. (Knowledge of languages other than Russian by the population of republics, autonomous oblast and autonomous districts) (руски)
Поврзано
уредиНадворешни врски
уреди- Список на зборови на јакутски јазик Архивирано на 30 октомври 2010 г.
- Споредба на јакутскиот со монголскиот лексикон Архивирано на 9 февруари 2007 г.
- Јакутски текстови со руски превод Архивирано на 26 јули 2004 г.
- Фонтови и јакутска поддршка за сметачи
- Јакутско-руски и руско-јакутски речник
- Јакутско-англиски речник Архивирано на 9 април 2008 г.
- Sakha Open World Архивирано на 19 јуни 2006 г. - јакутско радио
- Sakha Open World - Орто Дойду Архивирано на 22 септември 2017 г. - платформа запромовирање на јакутскиот јазик на интернет.
- Baayaga - вести
- Kyym.ru - мрежна страница на јакутски весник.