Википедија

Опера на Украина

Украинската опера како независна национална опера се појавила во последната третина од 19 век, заснована на традициите на европскиот и народниот музички театар. Најстара во националниот репертоар е операта Запорожец зад Дунав од Семјон Гулак-Артемовски, напишана во 1863 година, но Николај Лисенко, кој работел систематски во овој жанр а воедно се смета и за основач на жанрот.

Националната опера на Украина именувана по. Т. Г. Шевченко, во преден план - споменик на основачот на украинската опера Николај Лисенко

Денес, оперска сцена на Украина ја сочинуваат; Националната опера. Т. Шевченко во Киев, оперските куќи во Харков, Одеса, Лвов, Донецк град Днипро. Покрај тоа, оперите се поставуваат и во оперски студија прикажани на конзерваториумите во овие градови.

Украинската опера пред 1917 година

уреди

Навлегувањето на операта во Украина

уреди
 
Дмитриј Бортњански

Операта се појавила на територијата на модерна Украина релативно доцна, бидејќи земјата била на периферијата на тогашните земји ( Руска империја, Австроунгарија). Од времето на Катерина II, италијанските и француските опери почнале да се поставуваат во Санкт Петербург, подоцна овие опери почнале да ги поставуваат италијанските и француските опери на територијата на Украина.[1][2] Првата позната опера од украински автор била „Демофонт“ на Максим Березовски ( 1745–1777 ), типична италијанска оперска серија со либрето на Пјетра Метастасио, која премиерно била изведена во 1773 година во Ливорно.[3] Дмитриј Бортњански (1751-1825), автор на неколку опери со италијански и француски либрета, исто така е роден во Украина.[4][5]

Првата државна оперска куќа на територијата на модерна Украина била отворена во Лвов, во центарот на Галиција, која тогаш била дел од Хабсбуршката монархија (1772). Од 1774 година овде биле поставени германски опери (до 1872 година), а од 1780 година полски опери (до 1939 година).[6] Театарот Лвов уживал особена слава во 1873-1900 година, кога Хенрик Јаретски работел како втор, а потоа и прв бенд-мајстор.[7]

 
Поранешната зграда на театарот Лавов, акварел, 1900 година

На територијата на Украина, која бил дел од Руската империја, првиот театар бил отворен во Харков во 1780 година.[8][9][10] Оперските претстави почнале да се изведуваат во Киев од 1803 година,[9][11] а во 1810 година бил изграден и оперскиот театар во Одеса (таму една година претходно било основано руско оперско друштво).[9] Првично, театрите на територијата на Украина немале свои уметници, но примале странски гости изведувачи, главно од италијанските оперски трупи.[12] Одеса станала важен центар на италијанската и француската опера, поради неговото важно меѓународно значење како трговски центар.[13][12] Локалните композитори, исто така, придонеле за италијанскиот репертоар (Александар Катакузенос: Антонио Фоскарини1860, Јуревич: Марино Фалиеро и Пјетро ди Калабрија).[14] и до почетокот на 20 век, репертоарот бил ограничен на италијански опери.[15]

До последната третина од 19 век, немало доволно услови за формирање постојани театри во градовите, а пред сè, квалификуван персонал, додека гентрите, до укинувањето на крепосништвото во 1861 година, можеле да си дозволат да одржуваат оркестри и глумечки трупи за кметовите.[1] И дури по укинувањето на крепосништвото, отпуштените музичари добиле можност да работат во театри, од кои прв во украинските пространства на Руската империја бил Киев (по театрите во Санкт Петербург и Москва).[16] На 27 октомври 1867 година била поставена операта „Гробот на Асколд“ од Алексеј Верстовски, членовите на оркестарот биле ангажирани главно од распуштениот кметски оркестар на грофот Пјотр Лопухин (1788-1873), додека пејачите биле донесени од стопанственикот Фердинанд Бергер од Санкт Петербург.[8][9][12] Од 1874 година, опери на руски исто така биле поставени во Харков, каде што задолжен за организирање бил Александар Рапорт.[12] Во 1886 година, театарот во Харков се распаднал, но бил обновен во 1890 година.[12] Овде, Вацлав Сук работел како диригент, кој ја претставил и својата опера Господар на шумата (1892).[12] Руските опери почнале да се поставуваат во Одеса во 1873 година,[12] и до 1910 година италијанската опера била заменета[15]. По пожарот во 1883 година, театарот бил повторно изграден во 1887 година.[12] Репертоарот на сите три театри бил ориентиран кон кралската опера во Санкт Петербург ( Театар Мариински ) и Москва (Болшој театар ), локалните музичари можеле да ги претстават своите дела, но ниту еден од нив не покажал светла индивидуалност.[12] На крајот на 19-тиот и 20-тиот век, овде се изведувале претстави на украински јазик, но главно во меѓу сезона, кога украинските театарски друштва ги изнајмувале просториите.

Од 1877 година, во Черновци работел професионален театар од германско говорно подрачје, најпрвин под менторство на градот, а од 1884 година под туторство на локална театарска група.[7] Врвот на операта (и воопшто на музичкиот живот) во Черновци е поврзан со името на композиторот Војтех Гржимали, кој исто така на репертоарот поставил свои опери на чешки јазик Проколнатиот принц и Шванда Бајпер.[17]

Руските композитори се свртеле кон украинската тема, меѓу нив Римски-Корсаков (Ноќ пред Божиќ, мајска ноќ) Чајковски (Мазепа и чизми). Во украинските кругови, овие опери биле сфатени двосмислено, бидејќи тие само оддалеку го пренесувале украинскиот дух.[18]

Националните корени на украинската опера

уреди

За разлика од многу други национални оперски школи, украинската опера се одликувала со изразено потпирање на народната традиција, како во музички така и во драмски аспект.[12][19][20]

Училишна драма

уреди

На почетокот на 17 век, на територијата на Украина се појавила училишна драма, чие потекло е поврзано со језуитскиот модел, со посредство на полската католичка култура и наследството на православните институции, особено Академијата Киево-Могила.[20][21]

Учениците глумеле драми на Божиќ и Велигден (мистерија), како и мистерии (од животот на светците), морални (поучна алегориска драма) и историски драми. Првично, тие имале посебни музички (вокални и инструментални) и танцови компоненти.[20] Училишната драма се играла на две нивоа: на горното ниво се играле сериозни дејствија, а ликовите зборувале странски јазици - црковнословенски, полски, руски или латински, а меѓу сериозните дела на пониско ниво се играле споредни претстави, чии ликови биле обични луѓе кои го зборувале локалниот јазик.[20][22] На настапите се користела различна музика, често народна или блиска до народната.[20]

Сцена на раѓање

уреди

Исто така, од 17 век, на територијата на Украина е воспоставена традиција на народниот театар, наречена сцена на раѓање.[23][24][25] Неговата драматургија е блиска до училишните драми: има два дела - религиозно (го играат раѓањето на Исус) и световното, кои симболично биле поделени на две нивоа на сцената.[20] Сцената на Христовото раѓање достигнала посебен развој по 1765 година, кога училишните драми биле забранети на Национален универзитет Киево-Могила.[26] Оваа популарна куклена претстава била придружена со музика во живо. Имало и таканаречена „жива сцена на Христовото раѓање“, во која наместо кукли играле обични глумци.[20] Дополнително, местото на раѓањето се одликувало со поголем детал од „земниот“ дел, искристализирани типични ликови и ситуации полни со хумор. Главниот лик би можел да биде храбар Запорожјанин Козак, глупав дедо и намќорна жена, убавата Дарина Ивановна, несериозната слугинка во кафаната Квасија, хедонистичкиот службеник (капелан), како и ликови кои претставувале други националности: Мокали, Унгарци, Полјаци, Цигани или Евреи.[23][26] Овие скици често вклучувале народни ритуали или игри и содржеле народни песни и ора.[20][27]

Буржоаски водвил

уреди

Важна улога во формирањето на украинскиот театар одиграл Иван Петрович Котљаревски (1769-1838). Бидејќи бил веќе автор на првиот примерок од украинскиот сатиричен еп - поемата Енеида, во 1819 година напишал две комедии за Полтавскиот народен театар - „Наталка Полтавка“ и „Војник на волшебникот“, 1819 година [14] Сместени во украинските села, овие драми биле во форма на водвили, кои содржат песни и хорови чии мелодии Котљаревски делумно ги напишал самиот, но најмногу користел добро познати урбани и рурални песни. Во драматургијата, авторот ги користил традициите на интермедијата, сцената на раѓање и неговото познавање на украинскиот фолклор.[28][29] Најпозната некогаш била Наталка Полтавка, која ја изведувале и аматерски и патувачки и професионални театри; познатиот драматург и организатор на театарот Иван Карпенко-Кари ја нарекол „мајка на украинскиот национален театар“.[30][29][31]

Наскоро се појавиле и други слични изведби, чии автори биле Григориј Квитка-Основјаненко (1778-1843), автор на популарните комедии „ Додворување на Гончаровка“ (1835) и „Шелменко деншик “ (1837),[32][29] Генерал Јаков Кухаренко (1799/1800-1862), автор на етнографската комедија Црноморскиот живот во Кубан помеѓу 1794-1796 (1836)[14][33]. Во споредба со другите европски култури (вклучувајќи ја и руската), каде што овој жанр постепено излегол од мода, украинскиот водвил бил многу популарен во текот на 19 век: на пример, „Мртов Опанас“ на Антон Јанковски, „Како колбас и чаша, тогаш и кавгата ќе помине“. Михаил Старицки или „ Според ревизија“ на Марк Кропивницки.[12] Сите овие водвили биле нашироко поставени во различни адаптации и музички изданија, а поединечни песни, па дури и сцени кои немале цврста врска со заплетот се префрлале од една изведба во друга.[31][34]

Оперета

уреди

Среден чекор помеѓу претставата со пеење и операта во втората половина на 19 век е оперетата. Жанрот оперета брзо се проширил од францускиот двор и веќе бил популарен во германските и полските театри во Лавов во раните 60-ти. Со отворањето на професионален украински театар во овој град, Михаил Вербицки (1815-1870) се свртел кон жанрот оперета, потпирајќи се во исто време и на традициите на украинскиот водвил. Особено, неговата оперета „Подгорјани“ (1865) се здобила со голема популарност, а наскоро се појавиле и други дела, на пример, „Селски ополномоштеници“ (1879). Веќе „ Подгорјани “ ги имал карактеристичните одлики на украинската „народна“ оперета и украинската рурална средина и народната музика.[35][36][12] Друг популарен автор на оперети бил Сидор Воробкевич (1836-1903), тој е автор на оперетите „Комарец скитник“, „Сиромашната Марта “ и „Златниот Moпс“.[12] Во субруска Украина, комичните дела на Кропивницки „Сошиени од будали“ (1875) и „Ви“ (1895) или Владимир Александров „Одат по Неман“ (1872) и „Дон“ на Владимир Александров . Не оди, Грицја, на Вечерна “ (1873).[12] Во делата на М. Лисенко „Черноморци“, „Божиќна ноќ“ (верзија 1) и „Наталка Полтавка“, оперетата на народната песна се приближува кон оперскиот жанр и дава поттик на развојот на оперскиот жанр.[12]

Од нејзиното појавување во раните 1860-ти, оперетата во украинскиот музички театар се развила во текот на следните сто години во работата на композитори како Кирил Стеценко, Алексеј Рјабов, Александр Билаш, Вадим Гомолјака, Константин Данкевич, Вадим Илин, Дмитриј К. Полјаков, Александр Красотов, Рождественски Всеволод Петрович, Богдан Крижановски, Оскар Сендлер, Анатолиј Кос-Анатолски, Аркадиј Филипенко, Јаков Цегљар, Виталиј Губаренко, Лев Колодуб и други.[14][37] Исак Осипович (1900-1955), познат руски композитор и автор на оперети, исто така со потекло од Украина.[38]

Украинскиот музички театар за време на руската доминација

уреди
 
Сцена од патувачкиот театар на Марк Кропивницки (1885)
 
Петар Сокалски

Првите примери на украинската опера - П. П. Сокалски и „Запорожец зад Дунав“

уреди

Ситуацијата во украинскиот театарски бизнис ја попречило привлечноста на украинските композитори кон оперскиот жанр. Опсегот на можни теми за опери бил ограничен не само од ориентацијата на театрите кон популарната публика, туку и од царската цензура, која дозволувала смешни или сентиментални народни приказни, но не дозволувала сериозни општествени или историски теми.[12] Дополнително, делата ги изведувале аматерски групи, или, подоцна, професионални глумци, а не обучени пејачи и без голем оркестар. Покрај тоа, до 1917 година, сериозните музички дела не можеле да влезат на сцената додека авторот не се осмелел да напише руски текст.[12] Така, некои опери од овој период останале неисценирани, недовршени или само во фаза на зачнување, покрај тоа, на повеќето украински композитори им недостасувало мајсторството за оркестрација и музичка драматургија.[12][31]

 
Поштенска марка со портрет на Семјон Гулак-Артемовски и сцена од Запорожец преку Дунав

Таква била судбината на првите опери засновани на украински текстови на Петар Петрович Сокалски (1832-1887). Неговата историска опера „Мазепа“ од 1857-1859 година, ја прикажувала судбината на козачкиот хетман Иван Мазепа врз основа на поемата „Полтава“ од Пушкин. Украинската реалност во оваа опера е прикажана главно преку хоровите, но во други аспекти операта го задржала својот фокус на италијанските традиции, а дополнително содржела одредени драматични и композициски недостатоци.[12] „ Мајска ноќ “, која Сокалски ја напишал во 1862-1876 година врз основа на приказна од Н. Гогољ, не била поставена ниту на сцената. И во оваа опера доминирала фрагментација на либретото (комбинирани се текстовите на народни песни, Гогољ, Т. Шевченко), така и на музичкиот материјал (користен е и селски и урбан фолклор).[12] Во 1878 година, Сокалски напишал опера во четири чина на руско либрето „Опсадата на Дубно“ заснована на приказната „Тарас Буљба“ на М. Гогољ; клавирот на оваа опера е објавен во 1884 година, но операта не била поставена и е обележана со еклектицизам.[12][39][40][9]

 
Украински композитор од советскиот период и постсоветска Украина, Мирослав Шкорик

Современа позиција

уреди

Операта „Мојсеј“ од Мирослав Шкорик (заснована на истоимената песна на Иван Франко) била поставена на сметка на Ватикан за посетата на папата на Украина во 2001 година во Оперскиот театар во Лавов. С. Крушелница во 2001 година и во Националната опера на Украина со име Т.Шевченко во 2006 година.[41][42]

Народната опера „Кога цвета папратот“ од 1978 година од Евгениј Станкович, која не била поставена поради забраната за цензура, била концертно изведена во 2011 година.[43]

Врски

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 NEEF, Sigrid.
  2. ↑ Serf theater.
  3. ↑ HORDYJČUK, М.
  4. ↑ KUZMA, Marika.
  5. ↑ Istorija ukrajinskoj muzyky 1, kap. Музичний театр, s. 257—261.
  6. ↑ GUZY-PASIAKOWA, Jolanta; BALEY, Virko.
  7. ↑ 7,0 7,1 BULAT, Т.
  8. ↑ 8,0 8,1 Neef, s. 85.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 BALEY, Virko.
  10. ↑ Charkovskij těatr opery i baleta (heslo).
  11. ↑ Ukrainskij těatr opery i baleta (heslo).
  12. ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 12,11 12,12 12,13 12,14 12,15 12,16 12,17 12,18 12,19 12,20 Istorija ukrajinskoj muzyky 2, kap.
  13. ↑ SEEGER, Horst.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 GORDEJČUK, N. M; GRICA, S. I. Ukrainska muzyka (heslo).
  15. ↑ 15,0 15,1 ZAHAJKEVYČ, M. P; KALENYČENKO, A. P; SEMENENKO, N. F, a kol.
  16. ↑ STANIŠEVSKYJ, Jurij Aleksandrovyč.
  17. ↑ GLIBOVYTSKIJ, Igor.
  18. ↑ YEKELCHYK, Serhy.
  19. ↑ Istorija ukrajinskoj muzyky 3, kap. uzyčno-teatralna tvorčisť (Mucha А. І.), s. 140.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 20,5 20,6 20,7 SERDJUK, O. V; UMANEC, О.
  21. ↑ School drama.
  22. ↑ Intermede.
  23. ↑ 23,0 23,1 Serdjuk a kol., část I, oddíl 3.
  24. ↑ Neef, s. 83-84.
  25. ↑ K vertepu podrobně FEDAS, Josyp Juchymovyč.
  26. ↑ 26,0 26,1 Vertep.
  27. ↑ K vertepu blíže Istorija ukrajinskoj muzyky 1, kap.
  28. ↑ PETRENKO, Pavlo.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 Istorija ukrajinskoj muzyky 1, kap.
  30. ↑ STANISHEVSKY, Yuri.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 Istorija ukrajinskoj muzyky 3, kap.
  32. ↑ KOSHELIVETS, Ivan.
  33. ↑ Kukharenko, Yakiv.
  34. ↑ Serdjuk a kol., část ІІ, oddíl 3, 3.6.1.
  35. ↑ Serdjuk a kol., část ІІ, oddíl 2, 2.3.
  36. ↑ Operetta.
  37. ↑ Ukrajinska muzyčna kultura, passim.
  38. ↑ SCHNEIDEREIT, Otto.
  39. ↑ Sokalskij, Sokolskij Pjotr Petrovič (heslo).
  40. ↑ SPENCER, Jennifer.
  41. ↑ Володимир Прохоренко. «Мойсей» — на українській оперній сценіПредлошка:Ref-uk
  42. ↑ „Опера «Моисей» родилась благодаря поддержке Папы Римского“. Архивирано од изворникот на 2020-06-20. Посетено на 2022-02-25.
  43. ↑ Music-Review Ukraine. „Коли цвіте папороть: розвінчана міфологема… | Music-Review Ukraine“. m-r.co.ua. Посетено на 2016-05-28.

Литература

уреди
  • Гордијчук, М.М. Историја на украинската музика во 6 тома . Киев : Наукова Думка (Академија на науките на Украинската ССР / Академија на науките на Украина), (1,2) 1989, (3) 1990, (4) 1992, (5) 2004. 6 svazků ISBN 5-12-009267- 5 .
  • Сердјук О.Б; О. В. Уманец; Slyusarenko T. O. Украинска музичка култура: Од возраста до денес . Харков : Основа, 2002. 400 стр. Достапно на интернет. Архивирано на 8 септември 2014 г. ISBN 5-7768-0708-5 .
  • СТАНИШЕВСКИЈ, Јуриј Александровиќ. Оперативниот театар Раѓанској Украјини . Киџив : Музичка Украина, 1988. 248 с. ISBN 5-88510-020-9 .
  • Корниј, Лидија Пилипивна; Сјута, Бондан Омељанович. Историја на украинската музичка култура . Киев : NMAU im. П.И Чајковски, 2011. 719 с. ISBN 978-966-7357-58-0 .
  • Корниј, Лидија Пилипивна. Историја на украинската музика . Киев, Харков, Њујорк : NMAU im. P.I Chaikovsky, (1) 1996, (2) 1998, (3) 2001. 3 тома ((1) 315, (2) 387, (3) 479 с. ) ISBN 966-7714-79-9 .

  • НЕЕФ, Сигрид. Handbuch der russischen und sowjetischen Oper . Берлин : Henschelverlag Kunst und Gesellschaft, 1985. 760 стр. ISBN 978-3761809259 . (ним. )
  • Муха, Антон Иванович. Композитори на Украина и украинската дијаспора: Доидник . Киев : Музичка Украина, 2004. 352 стр. ISBN 966-8259-08-4 .
  • Оперскиот речник на New Grove . Лондон : Oxford University Press, 2007 година. (Англиски) )
  • Келдиш, Јуриј Веводолович. Музичка енциклопедија . Москва : Советска енциклопедија : Советски композитор, (1) 1973, (2) 1974, (3) 1976, (4) 1978, (5) 1981, (6) 1982. 6 тома Достапни на интернет. Архивирано на 16 јуни 2013 г. (рос. )
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Опера_на_Украина&oldid=5297965“