Недељко Гвозденовиќ

Недељко Гвозденовиќ (Недељко Гвозденовић); (24 февруари 1902, Мостар – 31 јануари 1988, Белград) — сликар од Србија со светско реноме. Тој се смета за еден од најистакнатите претставници на Белградската сликарска школа.

Животопис

Роден е во Мостар во 1902 година.

Заминал во Минхен во 1922 година и се запишал на Меѓународното училиште кај професорот Ханц Хофман, а по дипломирањето во 1926 година се вратил во Белград.

Бил професор на Академијата за ликовни уметности во Белград и член Српската академија на науките и уметностите. Со неколку негови колеги и студенти таму, од кои некои сега се академици, тој бил иницијатор за основање на Домот на легатите како посебна културна институција која ќе се грижи за легатите донирани на Музејот на град Белград.

Сликарот Недељко Гвозденовиќ на Музејот му оставил голем број негови дела од различни техники - масла, гваш, темпера, акварел и цртежи, неговиот стан со ателјето, како и третина од куќата во Белград и одредена сума пари за опремување на галеријата во која ќе бидат изложени неговите дела. Градот Белград го доверил наследството на Недељко Гвозденовиќ на грижата и постојаната изложба на Градскиот музеј 1983 година, кога свечено била отворена Галеријата Гвозденовиќ.

Излагал во Париз, 1937, Венеција, 1952, Токио, 1957 и Бруклин 1963 година.

Погребан е во Алејата на заслужните граѓани на новите гробишта во Белград на Нови гробишта (Белград) во Белград.

Недељко првпат се оженил на 50 години, а станал татко на 55 години. Периодот по неговата смрт бил многу тежок за неговиот син Зоран Гвозденовиќ како и за неговата внука Ива Гвозденовиќ кои сега живеат во Белград. Ива изјавила: „Бев многу тажна што немав можност да го запознаам дедо ми, немаше кој да ме научи да цртам“.

Творештво

Сликарството на Недељко Гвозденовиќ според своите одлики припаѓа на интимното сликарство. Проучувајќи ги законите на сликарството и уметничките односи, сликал пејзажи, мртви природи, ентериери, портрети со поетска атмосфера. Тој бил љубител на материјата во уметничкиот процес и го интересирало „на кој било начин, без разлика дали е боја, графит, мастило, разредена или чиста, можам да го постигнам посакуваниот квалитет под притисок на инструментот што го држам в рака“. А посакуваниот квалитет била рамнотежа, хроматска звучност и ритмичка јасност на сликата. Гвозденовиќ бил чувствителен колорист, но неговите обоени површини не се судираат, туку се усогласуваат и тежнеат кон монохроматски хармонии..

...„Морам да кажам дека во текот на мојот живот насликав околу 1700 до 1800 слики.

Со години не се одвојував од некои. Нешто се продаде, помалку од денес, но имав убав приход како професор на Академијата, а немав никакви потреби: не ме интересираа коли, викендички, некои летни одмори, знаете дека не сум отсуствувал од Белград.

Така, без никакво внатрешно самосовладување, ги оставив тие слики кај мене, не размислувајќи што ќе правам со нив.

И, не знам кој дојде кај мене и ме праша: „Што ќе правиш со овие слики овде?“ Само кажувам едно глупаво прашање - „што ќе правиш со сликите“. Кога, малку подоцна, почнав да размислувам - добро, навистина, што ќе правам? Претпоставувам дека сега не можам да поднесам и да кажам, ајде луѓе, ајде, купи. А потоа дојде Лазар Трифуновиќ и рече - „што не би донирале во Музејот на современа уметност“. И, така почнуваме разговори и преговори, но овде-онде се појавуваат некои потешкотии, гледам дека нема да се реализира, а кога ќе подарам, би сакал барем да го гледам до крајот на мојот живот.

Тогаш решив да го преселам во градот. Кога му го кажав тоа на поранешниот претседател Жика Ковачевиќ за прв пат и колку пари ставам на располагање, човекот извика: Леле, секако, го прифаќаме подарокот! Слично беше и со мојот Мостар. Но, кога веќе влегов во преговори за деталите со градот Белград, одеднаш некој рече: „Ах, Српска академија“! Па, навистина, не ни помислив на Академијата. Да го дадеме на Академијата. Така средиле, Господ знае како: мала церемонија, дочек. Каназир и воведен збор... И, дури сега гледам: ништо не беше однапред испланирано, и ми се чини дека сепак најдов решение...

„Автентичен авангарден уметник не е само добар сликар на прво место. Тој е, пред сè, личност, исклучителна по многу својства на неговата природа, неговиот карактер, неговите многу специфични визуелни емоции. Врз таа основа, врз изборот на овие квалитети се гради личноста на надарениот сликар, што значи дека неговото сликарство е проекција на сè што е содржано во неговата личност на автентичен творец... Недељко Гвозденовиќ, сликар

Од „мал провинцијалец“, како што велел за себе, со својата волја, љубопитност и голема дарба, лична едукација и истрајност, станал синоним за интелектуален сликар, а со својата смиреност, умереност и елегантен изглед го заслужил епитетот „маркиз“. Гвозденовиќ првата средба со големата заедница (галерии, музеи, значајни личности) ја имал во Минхен, каде што познавањето на германскиот јазик заедно со францускиот и италијанскиот му помогнало да се снајде.

1922/24 година само цртал, а за време на неговиот живот не му бил туѓ материјал: масло, акварел, пастел, темпера, гваш... Тој беше љубител на материјата во уметничкиот процес и го интересирало „како има бои, дали е графит, дали е мастило, разредено или чисто, можам да го постигнам посакуваниот квалитет под притисок на инструментот што го држам во раката.“ А посакуваниот квалитет била рамнотежа, хроматска звучност и ритмичка јасност на сликата. o посветен на целото свое битие.

Оттука и неговата воздржаност и осаменост. Омилен амбиент му било студиото: штафелаи и развлечени платна, разни материјали и дела, книги и музика, неговите мисли, а омилени теми: пејзаж, мртва природа, фигура во внатрешноста, ентериер со разни и обични предмети, птици, во одреден период социјални средини, екрани. Секогаш тргнувал од реалното дадено, објектот. Тоа му послужило како поттик да си поигра со масите на сликата, ритми, движења, бои - пред сè валеријана. Гвозденовиќ бил чувствителен колорист, но не и на „жестоки бои, судири, драматично ткаење на обоени зони“.

Во неговите слики, како што напишал Миќа Поповиќ, насликаните површини не се судираат, туку се усогласуваат и тежнеат кон монохроматски хармонии. Затоа сликите на Гвозденовиќ се паметат како сина, зелена, црвена, жолта, кафеава... За Павле Бељански го врзувало долгогодишно искрено пријателство."

Награди

• Награда на Политика (1959);
• Награда 7 јули (1968);
• Награда АВНОЈ (1983);
• Златна плакета ULUS (1988, постхумно);
• Орден за заслуги за народот со златна ѕвезда (1966);
• Орден на Републиката со златен венец (1981);
• Орден на градското собрание на Белград (1982)