Википедија

Морско право

Морското право — тело на меѓународно право што ги регулира правата и должностите на државите во поморските средини.[1] Се однесува на работи како што се права за навигација, побарувања за морски минерали и надлежност на крајбрежните води.

Маре Либерум (1609) од Уго Гроциј е едно од најраните дела за морското право.

Иако е извлечено од бројни меѓународни обичаи и договори, современото морско право произлегува во голема мера од Конвенцијата на Обединетите нации за морско право (УНЦЛОС), делотворно од 1994 година, што е општо прифатено како кодификација на вообичаените меѓународни закони на морето, и понекогаш се смета како „устав на океаните“.[2][3]

Морското право е пандан на адмиралното право (познато и како поморско право), кое се однесува на приватни поморски прашања, како што се превоз на стоки по море, права на спасување, судири на бродови и морско осигурување .

Историја

уреди

Меѓу најраните примери на правни кодови во врска со поморските работи е византиската Лекс Родија , објавена помеѓу 600 и 800 година од новата ера за управување со трговијата и навигацијата во Средоземното Море. Законите за поморско право биле создадени и за време на европскиот среден век, како што се Орлеанските свитоци, кои потекнувале од Лекс Родија и законите на Висби, донесени меѓу трговските градови-држави на Ханза.

Сепак, најраната позната формулација на јавното меѓународно право на морето била во Европа од 17 век, каде што се забележува невидена навигација, истражување и трговија преку светските океани. Португалија и Шпанија го предводеле овој тренд, изразувајќи тврдења и за копнените и за поморските патишта што ги откриле. Шпанија го сметала Тихиот Океан за „затворено море“ надвор од границите на другите поморски сили - делумно за да ги заштити своите поседи во Азија.[4] Слично на тоа, како единствен познат влез од Атлантикот, Магелановиот Теснец периодично патролирале шпански флоти за да се спречи влез од странски пловни објекти. Папската була Романус Понтифекс (1455) го признала ексклузивното право на Португалија за навигација, трговија и риболов во морињата во близина на откриената земја, и врз основа на тоа Португалците имале монопол врз трговијата со Источна Индија, што предизвикало спротивставување и судир од другите европски поморски сили.

Во услови на зголемена конкуренција околу трговијата со море, холандскиот правник и филозоф Уго Гроциј - кој се смета генерално за татко на меѓународното право - ја напишал Маре Либерум (Слободата на морињата), објавена во 1609 година, во која се утврдува принципот дека морето е меѓународна територија и дека сите нации се слободни да го користат за трговија. Тој го претставил овој аргумент на идејата дека „секоја нација е слободна да патува кај секоја друга нација и да тргува со неа“.[5] Така, таа има право на слободен премин преку копно и слично право на море. Тој забележал дека за разлика од копненото право, на кое државите можеле да ја обележат својата јурисдикција, морето е слично на воздухот, заедничка сопственост на сите:

Воздухот припаѓа на оваа класа работи од две причини. Прво, не е подложн на окупација; и второ, неговата заедничка употреба е наменета за сите мажи. Од истите причини морето е заедничко за сите, затоа што е толку неограничено што не може да стане сопственост на никого и затоа што е прилагодено за употреба на сите, без оглед дали го сметаме од гледна точка на навигација или риболов.[6] Пишувајќи како одговор на Гроциј, англискиот правник Џон Селден тврди во Маре Клаузум дека морето е исто толку способно за присвојување од суверените сили, како и копнената територија.[7] Одбивајќи го неговото тврдење, Селден тврдел дека нема историска основа на морето да се третира поинаку од копното, ниту пак има нешто својствено на природата на морето што ги спречува државите да вршат власт над делови од него.[8] Во суштина, меѓународното право може да се развива за да се приспособи на новите рамки на национална јурисдикција над морето.

 
„Mare clausum“ во европското време на откривање.

Како што сè поголем број нации започнале да го шират своето поморско присуство низ целиот свет, се зголемиле спротивставените тврдења за отворено море. Ова ги поттикнало поморските држави да го умерат својот став и да го ограничат степенот на нивната јурисдикција кон морето од копно. Ова било потпомогнато од компромисната позиција претставена од холандскиот правен теоретичар Корнелиј Бинкершек, кој во „Доминио марис“ (1702) го утврдил принципот дека поморската доминација е ограничена на растојанието во кое топовите можат ефикасно да ја заштитат.

Концептот на Гроциј за „слобода на морињата“ станал практично универзален во текот на 20 век, следејќи ја глобалната доминација на европските поморски сили. Националните права и надлежност над морињата биле ограничени на одреден појас на вода што се протегал од крајбрежјето на една земја, обично три наутички милји (5,6 км), според правилото на „ топовски истрел“ на Бинкершоек. Сите води надвор од националните граници се сметаат за меѓународни води: Слободни за сите нации, но не припаѓаат на ниту една од нив.

На почетокот на 20 век, некои нации ја изразиле својата желба да ги прошират националните поморски побарувања, имено да ги искористат минералните суровини, да ги заштитат рибните залихи и да спроведат контрола на загадувањето.За таа цел, во 1930 година, Лигата на народите свикала конференција во Хаг, но не се договориле [9] До средината на 20 век, технолошките подобрувања во риболовот и истражувањето на нафта го прошириле поморскиот опсег во кој земјите можат да детектираат и експлоатираат природни ресурси.[10] Ова го поттикнало на претседателот на САД, Хари С. Труман во 1945 година да ја прошири американската јурисдикција на сите природни ресурси на нејзиниот континентален праг, далеку над територијалните води на земјата. Во прокламацијата на Труман се наведува принципот на вообичаено меѓународно право за правото на една нација да ги штити своите природни ресурси.[11] Другите нации брзо го следеле примерот: Помеѓу 1946 и 1950 година, Чиле, Перу и Еквадор ги прошириле своите права на растојание од 200 наутички милји (370 км) за покривање на нивните тековни риболовни места.

Конвенција на ООН за морското право

уреди
 
Поморските зони се основна компонента на модерното морско право
 

Првиот обид за објавување и кодифицирање на сеопфатен закон на морето бил во 1950-тите, непосредно по прогласот на Труман. Во 1956 година, Обединетите нации ја одржале својата прва Конференција за правото на морето (УНЦЛОС I) во Женева, Швајцарија, што резултирало со четири договори склучени во 1958 година:[12]

  • Конвенција за територијалното море и соседната зона, влегување во сила: 10 септември 1964 година
  • Конвенција за континенталната полица, влегување во сила: 10 јуни 1964 година
  • Конвенција за отворено море, влегување во сила: 30 септември 1962 година
  • Конвенција за риболов и зачувување на живите ресурси на отворено море, влегување во сила: 20 март 1966 година

Конвенцијата делотворно го кодифицираласметаше за успех оставајќи го отворено важното прашање за обемот на територијалните води. Во 1960 година, ООН ја одржал втората конференција за правото на морето („УНЦЛОС II“), но тоа не резултирало со нови договори.[13] Итното прашање за различните побарувања за територијалните води било покренато во ООН во 1967 година од Малта, поттикнувајќи ја во 1973 година третата конференција на Обединетите нации за морското право во градот Њујорк. Во обид да се намали можноста за групи национални држави да доминираат во преговорите, конференцијата користела процес на консензус наместо мнозинство гласови. Со учество на повеќе од 160 нации, конференцијата траела до 1982 година, што резултирала со Конвенцијата на ООН за морското право, исто така познат како Договор за закон за морето, која ги дефинира правата и одговорностите на нациите при нивната употреба на светските океани .

УНЦЛОС вовел бројни одредби, од кои најзначајни се однесувале на навигацијата, архипелашкиот статус и режимите на транзит, ексклузивните економски зони (ЕЕЗ), јурисдикцијата на континенталниот праг, рударството на длабокото морско дно, режимот на експлоатација, заштитата на морската околина, научните истражувања и решавање на спорови. Исто така, ја поставил границата на различните области, измерена од внимателно дефинирана морска линија .

Конвенцијата, исто така, ја кодифицирала слободата на морето, експлицитно предвидувајќи дека океаните се отворени за сите држави, без ниту една држава да може да подлежи кој било дел на својот суверенитет. Следствено, државните партии не можат еднострано да го прошират својот суверенитет над нивната ЕЕЗ, 200 наутички милји во кои таа држава има ексклузивни права на риболов, минерали и наоѓалишта на морското дно. „Невин премин“ е дозволен преку територијалните води и ЕЕЗ, дури и со воени бродови, под услов да не и штетат на земјата или да прекршат некој од нејзините закони.[14]

 
Страници на Конвенцијата на Обединетите нации за правото на морето (заклучно со јуни 2019 година).

Конвенцијата стапила на сила на 16 ноември 1994 година, една година откако била ратификувана од 60-та држава, Гвајана; четирите договори склучени на првата конференција на ООН во 1956 година биле следствено заменети. Од јуни 2019 година, УНЦЛОС е ратификуван од 168 држави.[15] Многу од земјите кои не го ратификувале договорот, како што се САД, сепак ги признаваат неговите одредби како одраз на меѓународното обичајно право.[16] Така, тој останува најшироко признат и следен извор на меѓународно право во однос на морето.

Помеѓу 2018 и 2020 година, постои конференција за можна промена на законот на морето во врска со зачувување и одржливо користење на морската биолошка разновидност на области надвор од националната надлежност (резолуција на Генералното собрание 72/249).[17]

Признавање и спроведување на законот на морето

уреди

Иако УНЦЛОС е создаден под покровителство на ООН, организацијата нема директна оперативна улога во нејзината имплементација. Сепак, специјализирана агенција на ООН, Меѓународната поморска организација, игра улога во следењето и спроведувањето на одредени одредби од конвенцијата, заедно со меѓувладината Меѓународна комисија за лов на китови и Меѓународната власт на морското дно (МСР), основана со конвенцијата да ги организира, регулира и контролира сите активности поврзани со минерали во меѓународната област на морското дно над територијалните граници.

УНЦЛОС формирал Меѓународен трибунал за морско право (ИТЛОС), со седиште во Хамбург, Германија, за да ги суди сите спорови во врска со толкувањето или примената на конвенцијата (предмет на одредбите од член 297 и на изјавите дадени во согласност со членот 298 од конвенцијата).[18][19] Неговите 21 судии се извлечени од широк спектар на нации.[20] Бидејќи ЕЕЗ е многу обемна, многу случаи на ИТЛОС се однесуваат на конкурентни тврдења за океанските граници меѓу државите [21] Од 2017 година, ИТЛОС решил 25 случаи.[22][23]

Поморски закон

уреди

Правото на морето треба да се разликува од поморското право, кое се однесува на поморски прашања и спорови меѓу приватни страни, како што се поединци, меѓународни организации или корпорации. Меѓутоа, Меѓународната поморска организација, агенција на ООН која игра голема улога во спроведувањето на морското право, исто така помага да се развијат, кодифицираат и регулираат одредени правила и стандарди на поморското право.

Наводи

уреди
  1. ↑ James Harrison, Making the Law of the Sea: A Study in the Development of International Law (2011), p. 1.
  2. ↑ „Rhodian Sea Law | Byzantine law“. Encyclopedia Britannica (англиски). Посетено на 2019-06-27.
  3. ↑ „Law of the Sea | international law [1982]“. Encyclopedia Britannica (англиски). Посетено на 2019-06-27.
  4. ↑ Lytle Schurz, William (1922), „The Spanish Lake“, The Hispanic American Historical Review, 5 (2): 181–94, doi:10.2307/2506024, JSTOR 2506024
  5. ↑ Grotius, Hugo (1609). Mare Liberum [The Freedom of the Seas] (латински). Lodewijk Elzevir. стр. 7.
  6. ↑ Grotius, Hugo (1609). Mare Liberum [The Freedom of the Seas] (латински). стр. 28.
  7. ↑ The Oxford Handbook of the Law of the Sea (англиски). Oxford University Press. 2015-03-01. doi:10.1093/law/9780198715481.001.0001. ISBN 9780191783241.
  8. ↑ Marchamont Nedham translation of 1652, Of the Dominion, or, Ownership of the Sea pp. 3-5, 8-11, 168-179.
  9. ↑ „Chapter 1: International Law, Adoption of the Law of the Sea Convention – Law of the Sea“. Law of the Sea: A Policy Primer. The Fletcher School of Law and Diplomacy at Tufts University.
  10. ↑ Romulo, Ricardo J. „Unclos: 'Mare Liberum' or 'Mare Clausum'?“. opinion.inquirer.net (англиски). Посетено на 2019-07-10.
  11. ↑ „The Truman Proclamation and the Rule of Law“. Australia's Magna Carta Institute - Rule of Law Education (англиски). 2016-09-28. Посетено на 2019-07-10.
  12. ↑ UNCLOS I
  13. ↑ Major Thomas E. Behuniak (Fall 1978). „The Seizure and Recovery of the S.S. Mayaguez: Legal Analysis of United States Claims, Part 1“ (PDF). Military Law Review. Department of the Army. 82: 114–121. ISSN 0026-4040. Архивирано од изворникот (PDF) на 28 December 2016. Посетено на 21 July 2014.
  14. ↑ „United Nations Convention on the Law of the Sea“.
  15. ↑ „United Nations Treaty Collection“. treaties.un.org (англиски). Посетено на 2019-06-28.
  16. ↑ National Oceanic and Atmospheric Administration. „What is the law of the sea?“. oceanservice.noaa.gov (англиски). US Department of Commerce. Посетено на 2019-06-28.
  17. ↑ Intergovernmental Conference on an international legally binding instrument under the United Nations Convention on the Law of the Sea on the conservation and sustainable use of marine biological diversity of areas beyond national jurisdiction (General Assembly resolution 72/249)
  18. ↑ „ITLOS jurisdiction“. Архивирано од изворникот на 2020-02-24. Посетено на 2021-04-24.
  19. ↑ ITLOS
  20. ↑ „ITLOS judges“. Архивирано од изворникот на 2019-05-26. Посетено на 2021-04-24.
  21. ↑ „Case 16“. Архивирано од изворникот на 2018-09-17. Посетено на 2021-04-24.
  22. ↑ „ITLOS cases“. Архивирано од изворникот на 2019-10-17. Посетено на 2021-04-24.
  23. ↑ „List of cases“. Архивирано од изворникот на 2019-03-31. Посетено на 2021-04-24.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Морско_право&oldid=5239107“