Википедија

Мирза Шафи Вазех

Мирза Шафи Вазех (азерски: Mirzə Şəfi Vazeh) бил азербејџански[1] поет и учител. Под псевдонимот „Вазех“, што значи „експресивен, јасен“, пишувал и на азербејџански и на персиски, развивајќи ги традициите на поезијата на двата јазика. Со рускиот учител Иван Григориев ја составил првата антологија на азербејџанската поезија и татарски-руски речник за гимназијата во Тифлис.

Напишал повеќе газали, мухамаси , матниви и рубаи. Неговите песни беа претежно интимни, лирски и сатирични. Главната тема на делата на Вазех е глорификацијата на романтичната љубов и радоста на животот, но во некои од неговите песни тој ги осудува пороците на феудалното општество и се спротивставува на ропството и религиозниот фанатизам.

Германскиот поет Фридрих фон Боденштет, кој земал часови по ориентален јазик од Вазех, објавил преводи на песните на Вазех во неговата книга „Илјада и еден ден на исток“ во 1850 година. Книгата на Боденштет, насловена како Песните на Мирза Шафи, била објавена во 1851 година.

Животот

уреди

Датум на раѓање

уреди

Мирза Шафи Садих оглу е роден на преминот од 18 до 19 век во Ганџа. Точниот датум на неговото раѓање е спорен. Енциклопедиите од советската ера, како што се Големата советска енциклопедија, Концизната книжевна енциклопедија и филозофската енциклопедија наведуваат дека Мирза Шафи е роден во 1796 година,[б 1], но голем број автори пишуваат дека тој е роден во 1794 година [б 2] Според Вилем Флор и Хасан Џавади во Небесната градина со рози: Историја на Ширван и Дагестан, од Абас Ќоли Ака Бакиханов, Вазех е роден во 1792 година[2]

 
„Битката кај Гања“ од Адолф Карло Велики што го прикажува рускиот напад на тврдината Гања

Според ориенталистот Адолф Берге, тој го видел Мирза Шафи Вазех, кого го опишал како „скромен, околу 60-годишен Татар“ на улиците на Тифлис во 1851 година. Ова би сугерирало дека поетот е роден пред 1800 година. Архивските документи содржат сосема различни информации. Во „Официјалната листа на услуги за 1845 година“ (руски: Формулярном списке о службе за 1845 год) пишува дека Мирза Шафи има 40 години. Ова би значело дека Вазех е роден во 1805 година. Во исто време, во „Официјалната листа на услуги за 1852 година“ (руски: Формулярном списке о службе за 1852 год), пишува дека има 45 години, што укажува дека е роден во 1807 година. Според ориенталистот Иван Јениколопов, најсигурен извор е „Официјалниот список на услуги за 1845 година“ кој го одобрил главниот командант на Мирза Шафи, А.К. Монастирски.[3]

Раниот живот

уреди

Таткото на Мирза Шафи бил Садих Кербалаи, попознат како Уста Садих, кој служел како архитект за Џавад Кан, последниот кан од Ханатот Гања. Постариот брат на поетот, Абдул-Али, стана архитект како неговиот татко.[4]

Мирза Шафи е роден во годините на руското освојување на Кавказ. Во 1804 година, руските сили го опколија и на крајот го зазедоа родниот град на Мирза Шафи, Гања. По неговото паѓање, генералот Павел Цицианов ја преименувал Гања Елизабетпол (во чест на руската царица Елизабета Алексејевна) и ја интегрирал територијата на ханството како дел од Гувернерата на Грузија на Руската империја. Семејството на Мирза Шафи беше сериозно погодено од овие настани бидејќи неговиот татко ги загуби приходите.[5]

Ориенталистот Адолф Берге, цитирајќи го Мирза Фатали Ахундов, азербејџански критичар, истакна дека по падот на Ханатот Ганџа, таткото на Мирза Шафи банкротирал, а потоа се разболел и подоцна умрел.[6] Датумот на смртта на неговиот татко е непознат, иако книжевниот критичар Алиајдар Сеидзаде тврди дека тој починал на почетокот на 1805 година [7] Стечајот на таткото на Мирза Шафи е потврден со писмо испратено од поет по име Шакир до поетот Гасим бег Закир, во кое Садих од Ганџа (таткото на Мирза Шафи), заедно со извесен Хаџи-Курбан, се споменуваат како богати луѓе. кој целосно осиромашил.[8]

Според историчарот Михаил Семевски, Мирза Шафи бил „љубезен, едноставен човек кој бил Татар [б 3] по потекло, а Персиец по воспитување“.[9]

Образование

уреди
 
Џамијата Шах Абас во Ганџа каде студирал Мирза Шафи

Интересот на Шафи за книгите и науката бил очигледен уште од рана возраст. Поради тоа, неговиот татко го испратил во медресата во џамијата Шах Абас во Ганџа. Неговиот татко сакал тој да стане мула. Интересите и способностите на Шафи пораснале во медресата, каде што научил персиски и арапски јазик и учел калиграфија. Адолф Берге напиша во својата статија со наслов „Весник на германското ориентално општество“ ( германски: Zeitschrift der deutschen morgenländischen Gesellschaft):

Неговиот успех во изучувањето на арапскиот јазик не беше голем.

Шафи не сакаше да стане мула, туку наместо тоа сакаше да учи литература и различни јазици. Бидејќи неговиот татко бил жив, Шафи не сакал да оди против неговите желби Тој го продолжил своето образование во медреса до смртта на неговиот татко.[6][8] Во времето на смртта на неговиот татко, додека Шафи сè уште студирал во медресата, Хаџи Абдула се вратил од Табриз во Ганџа. Според Адолф Берје, Хаџи Абдула бил „со извонредни духовни квалитети и висок морал“. Тој одигра значајна улога во обликувањето на личноста на Шафи.[10]

Според Адолф Берге, Хаџи Абдула е роден во Гања и отишол во Табриз да се занимава со трговија. Во Персија ги посетил светите места и отишол на аџилак во Мека. Подоцна, извесно време живеел во Багдад каде се запознал со дервиш по име Сеид Сатар, кој го научил за суфизмот. Откако се вратил во Гања, Хаџи Абдула постојано се расправал со локалните мула и акунди (муслимански свештеници) од џамијата Шах Абас, обидувајќи се да ја докаже недоследноста и апсурдноста на верските предрасуди и суеверија. Поради ова, тој ги непријатели повеќето од локалното свештенство.[8][10]

Хаџи Абдула го просветли Шафи. Гледајќи ја промената во начинот на размислување на Шафи, мулите на медресата одбија да продолжат да го учат. По ова, Шафи бил принуден да ја напушти медресата и од овој момент, според Берге, започнал развојот на целосниот презир на Шафи кон свештенството.[11] Во расправиите со мулите, Шафи го поддржал Хаџи Абдула, кој, според Алиајдар Сеизаде, го посвоил.[8]

Вазех и Боденштет

уреди
 
Илустрација на Вазех и Боденштет

Во 1844 година, во Тифлис дојде германскиот писател и ориенталист Фридрих фон Боденштет, кој покажа голем интерес за животот на Кавказ и сакаше да земе часови по ориентални јазици. Набргу по неговото пристигнување таму се сретнал со Шафи, кој го научил азербејџанскиот и персискиот јазик.[12]

Боденштет го напушти Тифлис во 1848 година, земајќи со себе тетратка со песни од Мирза Шафи со наслов „Клучот на мудроста“. Во 1850 година, тој објави обемна книга наречена Илјада и еден ден на исток, од која дел вклучува дела од Шафи.[13] Тој составил друга книга наречена Песни на Мирза-Шафи која се состоела од неговите преводи на песните на Шафи. Дваесет години по смртта на Шафи, Боденштет објави книга со наслов Од наследството на Мирза Шафи, во која тој тврдеше дека песните на Шафи не се преводи, туку се негово дело. Сепак, оригиналите на персиски и азербејџански јазици преживеале до ден-денес, што го докажува авторството на Мирза Шафи.[14]

Смртта

уреди

Според историчарот Михаил Семевски, Адолф Берге се сретнал со „скромниот, околу 60-годишен Татар“, кој бил учител во едно од муслиманските училишта. Тоа беше Мирза Шафи Вазех. Кога Берже го побарал следната година за да го запознае, Шафи умрел.[9] Берге напишал во своите белешки дека Шафи починал од гастритис ноќта на 16 ноември 1852 година.[15]

Денот на смртта на Вазех беше обележан со белешка во Актите на Кавкаската археолошка комисија и поетот беше погребан на муслиманските гробишта во Тифлис (сега познат како Пантеон на истакнати Азербејџанци ).[15]

Литературна дејност

уреди

 

 
Страна од „Татарски читател на азербејџанскиот дијалект“ од Мирза Шафи Вазех
 
Насловна на германското издание на „Песните на Мирза Шафи“

Главна тема на делата на Шафи беше глорификацијата на романтичната љубов и радоста на животот, но во некои од неговите песни тој ги осуди пороците на феудалното општество, се спротивстави на ропството и религиозниот фанатизам. Со рускиот учител Иван Григориев ја составил првата антологија на азербејџанската поезија и татарски-руски речник за гимназијата во Тифлис.

До 1960-тите се веруваше дека книжевното наследство на Мирза Шафи Вазех било пренесено само во форма на преводи и дека оригиналите на неговите песни се изгубени.[16] Во 31 Изданието на Литературнаја газета од јануари 1963 година, беше објавено дека се пронајдени оригиналите на песните на Мирза Шафи на азербејџански и персиски јазик.[14] Зачувани се само неколку негови дела, повеќето беа преведени од Наум Гребнев и Боденштет од азербејџански и персиски и беа вклучени во книгата „Вазех“. М.-Ш. Лирика.[17]

Боденштет наведе една одлика на Шафи - неговата несакање кон печатените книги. Според поетот, „на вистинските професори не им треба печатење“.[18] Самиот Шафи бил одличен калиграф. Боденштет пишува:

 

Мирза Шафи пишуваше многу деликатно и во исто време внесуваше убавина и разновидност: тој ги приспособи писмата на содржината на текстот. Ако требаше да пишува за обични работи, тогаш ги облекуваше во секојдневна облека, убави во празнична облека, во писма до жени кои ги пишуваше со посебен тенок ракопис.[18]

 

 
Автограм на Мирза Шафи
 
Писмо на Вазех

Во своите мемоари, Мирза Фатали Ахундов напишал дека Вазех „имал уметност да пишува со прекрасен ракопис, познат по името Насталик “.[19] Боденштет ги превел и раширил делата на Вазех. Во 1850 година, тој ја објави книгата Илјада и еден ден на исток во Штутгарт, каде што вклучи некои од песните на Вазех.[13] Една година подоцна, тие беа објавени одделно во Берлин на германски јазик под наслов Songs of Mirza Shafi.[16][20][21] Овие песни станаа толку популарни што беа реиздавани секоја година и преведени на многу јазици. Песните на Мирза Шафи првпат беа преведени на руски од Н.И. Ајферт. Во 1880 година, тој напиша: Песните на Мирза Шафи, кои веќе преживеале до 60 изданија, се едно од најомилените дела на модерната поезија во Германија.“ [22] Тие се преведени на англиски, француски, италијански, персиски, унгарски, чешки, шведски, холандски, фламански, дански, шпански, португалски, повеќето словенски јазици и хебрејски.[22]

Преводот на италијански го направи Џакомо Роси.[19] Рускиот поет Михаил Ларионович Михаилов ги превел песните на Шафи на руски. Песните на Шафи го привлекле вниманието и на Лав Толстој, кој му рекол на Афанаси Фет во 1880 година дека му оставиле длабок впечаток.[23]

Истражувањето на делата на Шафи е далеку од завршено и продолжува во Азербејџан до ден-денес.[24]

Наследство

уреди

Делата и личноста на Мирза Шафи продолжија да влијаат на азербејџанската литература по неговата смрт. Тој стана инспирација на ликот Хаџи Нури во драмата на Мирза Фатали Ахундов, Хекајат-е Мола Ебрахим Калил кимијагар.[25]

Има неколку улици, училишта и паркови именувани во негова чест, како што се улиците „Мирза Шафи“ во Тбилиси и Баку, средното училиште бр.16 и паркот „Шафи“ во Гања.[26] Во 2010 година, беше поставена спомен плоча за Боденштет и Вазех во родниот град на Боденштет, Пајне, Германија.[27] Слично на тоа, во чест на Шафи беше подигната биста во Ганџа.[28]

Трансферот на делата на Мирза Шафи од Германија во Гања започна во 2014 година[26] и музеј посветен на него беше отворен во Гања во ноември 2017 година [29]

Белешки

уреди
  1. ↑ * Prokhorov, Alexander (1967). "Вазех". Great Soviet Encyclopedia. 30 (3 ed.).
  2. ↑ * Mirzoeva Sh. (1981). Из истории эстетической мысли Азербайджана (XIX — начало XX века) [From the history of aesthetic thought of Azerbaijan (XIX – early XX century)]. p. 38.
    • Mammad Arif (1971). История азербайджанской литературы [History of Azerbaijani literature]. p. 97.
    • История Азербайджана [History of Azerbaijan]. 2. Baku: Publishing House of the Academy of Sciences of the Azerbaijan SSR. 1960. p. 116.
    • Qasymov M.M. (1959). Очерки по истории передовой философской и общественно-политической мысли азербайджанского народа в XIX веке [Essays on the history of progressive philosophical and socio-political thought of the Azerbaijani people in the 19th century]. Azerbaijan State University. p. 46.
  3. ↑ The word "Tatar" at the time was used by Russian authors to refer to modern Azerbaijanis

Наводи

уреди
  1. ↑ H. Algar (15 December 1984). „ĀḴŪNDZĀDA“. iranicaonline.org. Encyclopædia Iranica. Посетено на 9 January 2021.
  2. ↑ Floor, Willem; Javadi, Hasan (2009). The Heavenly Rose-garden: A History of Shirvan & Daghestan, by Abbas Qoli Aqa Bakikhanov. Mage Publishers. стр. viii. ISBN 978-1-933823-27-0.
  3. ↑ Yenikolopov, Ivan (1938). Поэт Мирза-Шафи [Poet Mirza-Shafi] (руски). AzFAN USSR.
  4. ↑ Seidzade, Aliajdar (1969). Мирза-Шафи Садык-оглы Вазех [Mirza-Shafi Sadykh-oglu Vazeh] (руски). Azerbaijan State Publishing House.
  5. ↑ Yenikolopov, Ivan (1938). Поэт Мирза-Шафи [Poet Mirza-Shafi] (руски). AzFAN USSR. стр. 9.
  6. ↑ 6,0 6,1 Seidzade, Aliajdar (1969). Мирза-Шафи Садык-оглы Вазех [Mirza-Shafi Sadykh-oglu Vazeh] (руски). Azerbaijan State Publishing House. стр. 16.
  7. ↑ Seidzade, Aliajdar (1969). Мирза-Шафи Садык-оглы Вазех [Mirza-Shafi Sadykh-oglu Vazeh] (руски). Azerbaijan State Publishing House. стр. 27.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Seidzade, Aliajdar (1969). Мирза-Шафи Садык-оглы Вазех [Mirza-Shafi Sadykh-oglu Vazeh] (руски). Azerbaijan State Publishing House. стр. 17.
  9. ↑ 9,0 9,1 Semevsky, Mikhail (1887). Поэт и профессор Фридрих Боденштедт. Очерк его жизни и трудов, 1819–1887 гг [Poet and professor Friedrich Bodenstedt. An outline of his life and work, 1819–1887] (руски). стр. 416.
  10. ↑ 10,0 10,1 Yenikolopov, Ivan (1938). Поэт Мирза-Шафи [Poet Mirza-Shafi] (руски). AzFAN USSR. стр. 11.
  11. ↑ Yenikolopov, Ivan (1938). Поэт Мирза-Шафи [Poet Mirza-Shafi] (руски). AzFAN USSR. стр. 12.
  12. ↑ Semevsky, Mikhail (1887). Поэт и профессор Фридрих Боденштедт. Очерк его жизни и трудов, 1819–1887 гг [Poet and professor Friedrich Bodenstedt. An outline of his life and work, 1819–1887] (руски). стр. 411.
  13. ↑ 13,0 13,1 Friedrich von Bodenstedt (1851). A Thousand and One days in the East.
  14. ↑ 14,0 14,1 Vladimir Lidin (1976). Песни Мирзы-Шаффи [Songs of Mirza-Shafi] (руски). стр. 307. Among literary hoaxes, the trick of the German poet Friedrich Bodepstedt, who lived in Russia in the 1840s, is very famous. Having met in Tiflis in 1844 with the Azerbaijani poet Mirza-Shafi Vazekh, a junior teacher of the Tiflis district school, Bodenstedt took a notebook of his poems with him to Germany, translated the poems into German and published a book called Songs of Mirza-Shafi. And twenty years later, having released another book of poems by Mirza-Shafi, Bodenstedt stated in print that the authorship of Mirza-Shafi was a hoax and that the author of the poems was Bodenstedt himself. This was described in detail in one of the notes published in the Literaturnaya Gazeta in the issue of January 31, 1963; in this note, it was also reported that the originals of Mirza-Shafi's poems in Azerbaijani and Farsi were found, and thus Bodenstedt, who appropriated the authorship of the poems, was exposed.
  15. ↑ 15,0 15,1 Yenikolopov, Ivan (1938). Поэт Мирза-Шафи [Poet Mirza-Shafi] (руски). AzFAN USSR. стр. 74–76.
  16. ↑ 16,0 16,1 История Азербайджана [History of Azerbaijan] (руски). 2. Baku: Publishing House of the Academy of Sciences of the Azerbaijan SSR. 1960. стр. 119.
  17. ↑ Naum Grebnev (1967). Вазех М.-Ш. Лирика [Vazeh M.-Sh. Lirika.] (руски). стр. 28.
  18. ↑ 18,0 18,1 Yenikolopov, Ivan (1938). Поэт Мирза-Шафи [Poet Mirza-Shafi] (руски). AzFAN USSR. стр. 44–45.
  19. ↑ 19,0 19,1 Mirza Fatali Akhundov (1962). Мировоззрение М. Ф. Ахундова [Worldview of M. F. Akhundov] (руски). Publishing House of Moscow University. стр. 36.
  20. ↑ Friedrich von Bodenstedt (1851). Die Lieder des Mirza Schaffy [The songs of Mirza Shafi] (германски). Verlag der Deckerschen Geheimen Ober-Hofbuchdruckerei.
  21. ↑ Bodenstedt, Friedrich (1851). Die Lieder des Mirza-schaffy [Songs of Mirza Shafi] (германски).
  22. ↑ 22,0 22,1 Yenikolopov, Ivan (1938). Поэт Мирза-Шафи [Poet Mirza-Shafi] (руски). AzFAN USSR. стр. 82.
  23. ↑ Heydar Huseynov (1949). Из истории общественной и философской мысли в Азербайджане XIX века [From the history of social and philosophical thought in Azerbaijan in the 19th century] (руски). Baku: Publishing House of the Academy of Sciences of the Azerbaijan SSR. стр. 168.
  24. ↑ „mirzeshefivazeh.org“. Архивирано од изворникот на 2016-03-04. Посетено на 2014-12-01.
  25. ↑ H. Algar (15 December 1984). „ĀḴŪNDZĀDA“. iranicaonline.org. Encyclopædia Iranica. Struggling in isolation against these three figures of darkness is a single hero, the poet Ḥāǰǰī Nūrī, whose character may have been partially modeled on that of Mīrzā Šafīʿ Wāżeḥ.
  26. ↑ 26,0 26,1 „В Гянджу из Германии привезли труды Мирзы Шафи Вазеха“. news.day.az (руски). 25 February 2014.
  27. ↑ „Азербайджанский скульптор получил очередную награду“. 1news.az (руски). 30 December 2010.
  28. ↑ Rəna Əfəndizadə. Архитектура Советского Азербайджана (руски). стр. 216.
  29. ↑ „Gəncədə Mirzə Şəfi Vazeh Muzeyi“. heydar-aliyev-foundation.org (азербејџански). Heydar Aliyev Foundation.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Мирза_Шафи_Вазех&oldid=5025356“