Колење на кнезовите

Колењето на кнезовите е погубување на српските национални водачи во 1804 година кои ја спроведувале дахиите. Целта на дахиите била да го спречат бунтот со колење на кнезовите, но тоа само го забрзало избувнувањето на Првото српско востание.^[1]

Заднина

Откако јаничарите се вратиле во Смедеревски Санџак, нивните дахии водачи го убиле Хаџи Мустафа Паша и ја презеле власта. Тие четворица: Аганлија, Ќучук Алија, Мула Јусуф и Мехмед-ага Фочиќ го поделиле пашалукот на четири дела и вовеле диктатура. Дахиите ги укинале привилегиите што султанот Селим III им ги дал на Србите во 1793 година и 1794 година сами си собирале даноци и други давачки, суделе и пресудувале по своја волја.^[1]

Состојбата во пашалукот создадена од јаничарскиот терор влијаела да се обединат сите српски општествени сили (селански маси, старешини и трговска класа) да се кренат на бунт. Во Земун се собрале голем број пријатели на Мустафа-паша, Срби и Турци, меѓу кои најактивен бил Петар Ичко, од турската страна на најистакнатиот поранешен пашински благајник Хасан бег, на чија страна имало и доста земјопоседници кои биле загрозени од дахиите. Тие уште во летото 1802 година се обиделе да организираат поголемо движење во пашалукот, но поради прераната акција околу Пожаревац и под Авала не успеале.^[1] По овој пораз се зголемил притисокот што го вршеле дахиите врз спахиите. Востаниците веќе испратиле писмо до Константинопол во кое барале помош од султанот Селим III.

На почетокот на 1803 г. Во 2000 година се сретнале 12 кнезови од Ваљевската нахија, меѓу кои се истакнале Алексо Ненадовиќ и Илија Бирчанин. На оваа средба е одлучено да се крене востание за 8 месеци. Се сретнале и некои старешини од Шумадија и донеле слична одлука. Кон крајот на истата година Алексо Ненадовиќ испратил писмо до австрискиот командант во Земун, мајор Митезер, во кое навел дека Србите се скарале со дахиите и дека најверојатно меѓу нив ќе има вооружен судир.

Колење на кнезовите

Гробот на Илија Бирчанин, во манастирот Келија

Ова писмо паднало во рацете на дахиите, кои дури тогаш сфатиле каква е состојбата во белградскиот пашалук. Плашејќи се од австриската интервенција во можното востание, Дахиите организирале погубување на старешините на 4 февруари 1804 година, во која биле убиени најистакнатите српски трговци, кнезови, свештеници, особено оние кои се истакнале во борбата против јаничарите.

Народните епови биле многу развиени за време на Првото српско востание и ги придружувале сите значајни настани од востаничките борби. Филип Вишњиќ ги опеал овие настани во неговата песна Почетокот на бунтот против Дахиите.

Жртви

Споменик во Ваљево.

Убиените од Турците за време на колењето на кнезовите се:^[2]

кнезови: обор-Пренс Илија Бирчанин од Суводањ, обор-Пренс Алекса Ненадовиќ од Бранковина, принцот Стеван Андреиќ Палалија од Бегаљица, принцот Стојан (или Стефан?) Михајловиќ од Зеок, кнез Теофан од Орашје (Смедеревска Нахија), кнез Петар (Кнезот од Ресава) од Црквенац, кнез Марко Чарапиќ од Бели Поток итн.
ајдуци: Гаврило Буџевац од Тавник, кмет Јанко Гагиќ (булук-паша) од Болец, булук-паша Буљубаш Мате од Липовац (Крагуевачка нахија) итн.
свештенство: игумен Хаџи-Џера од манастирот Моравци, архимандрит Хаџи-Рувим од манастирот Боговаѓа итн.
други (нејасно): Рајица од Забрѓе (од нахијата на Пожаревац) и други.

Во исто време, Мула Јусуф во Грочката нахија, Ќучук Алија во Поморавље и Мехмед-ага Фочиќ во западна Србија извршиле масакри. Убиени се повеќе од сто истакнати Срби.

Оние кои сакале да ги убијат Дахтиите за време на колењето на кнезовите, навреме се засолниле од потерата се:^[2] се

кнезови: Грбовиќ од Мратишиќ (кај Ваљево), / обор-принц Станко од Љутиче (кнез Тамнавски), кнез Лаза Мартиновиќ од Богатиќ (кнез Мачвански), кнез Михајло Ружичиќ од Метковиќ (кнез Почерски), кнез Јован од Крсница,кнез Јован од Ландово, итн.
трговците: Ѓорѓе Петровиќ Караѓорѓе од Топола.
свештенство: протоереј Марко од Остружница, прота Никола, од Ритопек итн.
други: Васо Чарапиќ од Бели Поток, Хаџи-Мелентије, Стево Јаковљев од Лијевче, Ѓорѓије Гузоња и неговиот брат Арсеније од Железник итн.

Последици

Овој чин не ги смирил Србите, туку само уште повеќе ги налутил. Во Парламентот во Орашац на 14 февруари 1804 г. била донесена одлука да се крене бунт против Дахиите. За водач на бунтот бил избран Ѓорѓе Петровиќ-Караѓорѓе.

Дахиите ноќта помеѓу 5 август и 6 август на островот Ада Кале на Дунав, погубени се од Миленко Стојковиќ.

Погубувањата на кнезовите Алекса и Илија ја документирал прота Матеј Ненадовиќ во познатите Мемоари („од долниот мост биле однесени на полето во Колубара“), а го опеал слепиот гуслар Филип Вишњиќ.^[3]

Поврзано

Прво српско востание

Наводи

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Ћирковић 2004.
↑ ^2,0 ^2,1 Списак урађен према тексту Вука Караџића Прва година Српскога војевања на даије у Даници за 1828, чланку Топола: Сеча кнезова Архивирано на 13 октомври 2008 г. и песми Филипа Вишњића Почетак буне против дахија.
↑ „Početak bune protiv dahija – Filip Višnjić“. www.boske.rs. Посетено на 2021-02-02.

Литература

Ђорђевић, Мирослав Р. (1979). Србија у устанку: 1804—1813. Рад.CS1-одржување: ref=harv (link)
Jelavich, Charles; Jelavich, Barbara (1986). The Establishment of the Balkan National States, 1804—1920. University of Washington Press. ISBN 978-0-295-96413-3.CS1-одржување: ref=harv (link)
Ћирковић, Сима (2004). Срби међу европским народима. Београд: Equilibrium.CS1-одржување: ref=harv (link)
Вук Караџиќ : Прва љубовна српска војна на даије, Даница, забавник за години 1828., Беч, 1828 год].

Надворешни врски

Можности во белградскиот пашалук 1790-1804 година.
[1], Национална историја

[FOOTNOTEЋирковић2004-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Ћирковић 2004.

[crnalista-2] 2,0 ^2,1 Списак урађен према тексту Вука Караџића Прва година Српскога војевања на даије у Даници за 1828, чланку Топола: Сеча кнезова Архивирано на 13 октомври 2008 г. и песми Филипа Вишњића Почетак буне против дахија.

[3] „Početak bune protiv dahija – Filip Višnjić“. www.boske.rs. Посетено на 2021-02-02.

[1]

[2]

[3]