Ела
| Ела Период: [1] | |
|---|---|
| |
| Сребрена ела (Abies alba) | |
| Научна класификација | |
| Царство: | Растенија |
| Оддел: | Иглолисни |
| Класа: | Четинари |
| Ред: | Боровидни |
| Семејство: | Борови |
| Род: | Ела Mill. |
| Видови | |
|
во текстот. | |
Ела[2] или елка[3] (науч. Abies) — род што опфаќа 48–55 вида на зимзелени иглолисни дрва од семејство на боровите (Pinaceae). Се среќава во планинските краишта на најголемиот дел на Европа, Азија, Северна и средна Америка и Северна Африка. Најсродно дрво на елата е кедарот (Cedrus).
Сите домородни видови достигнуваат височина од 10–80 м и пречник на стеблото од 0,5–4 м. Елите се разликуваат од другите членови на семејството на боровите по тоа што иглестите листови се држат на стебленцето со основата налик на вакуумска лепенка. Друга заедничка одлика се исправените цилиндрични шишарки долги 5–25 см што се распаѓаат и испуштаат крилести семиња кога ќе узреат. Видовите се распознаваат по големината и распоредот на листовите, големината и обликот на шишарките, и по тоа дали малите лушпички се долги и издадени или кратки и скриени во шишарката. Шишарките се плодови на елите.
Класификација
уреди- оддел Abies (Средна, Јужна и Источна Европа, Мала Азија)
- Abies alba — сребрена ела
- Abies nebrodensis — сицилиска ела
- Abies borisii-regis — македонска ела
- Abies cephalonica — грчка ела
- Abies nordmanniana — кавкаска ела (нордманова ела)
- Abies nordmanniana subsp. equi-trojani — турска ела
- Abies nordmanniana subsp. bornmülleriana — малоолимпска ела
- Abies pinsapo — шпанска ела
- Abies pinsapo var. marocana — мароканска ела
- Abies numidica — нумидиска ела
- Abies cilicica — киликиска ела
- оддел Balsamea (тајги во северна Азија и Северна Америка, како и високите планини во појужните краишта)
- Abies fraseri — фрејзерова ела
- Abies balsamea — балсамска ела
- Abies lasiocarpa — подалпска ела
- Abies lasiocarpa var. arizonica — плутокорна ела
- Abies lasiocarpa var. bifolia — карпестопланинска ела
- Abies sibirica — сибирска ела
- Abies sibirica var. semenovii
- Abies sachalinensis — сахалинска ела
- Abies koreana — корејска ела
- Abies nephrolepis — источносибирска ела
- Abies veitchii — Вичова ела
- Abies veitchii var. sikokiana — шикокуанска ела
.JPG)
- оддел Grandis (западна С. Америка до Мексико и Гватемала, низини на север, умерени височини на југ)
- Abies grandis — џиновска ела
- Abies grandis var. idahoensis — ајдаховска ела
- Abies concolor — еднобојна ела
- Abies concolor subsp. lowiana — Лоова еднобојна ела
- Abies durangensis — дураншка ела
- Abies durangensis var. coahuilensis — коавилска ела
- Abies flinckii — халисковска ела
- Abies guatemalensis — гватемалска ела
- Abies grandis — џиновска ела
- оддел Momi (источна и Средна Азија, Хималаи, начелно на мали до умерени височини)
- Abies kawakamii — тајванска ела
- Abies homolepis — рамнолушпеста ела
- Abies recurvata — криволисна ела
- Abies recurvata var. ernestii
- Abies firma — тврда ела
- Abies beshanzuensis — бајшанцеанска ела
- Abies holophylla — целолисна ела, манџурска ела
- Abies chensiensis — шенсјиска ела
- Abies chensiensis subsp. salouenensis — салуинска ела
- Abies pindrow — пиндровска ела
- Abies ziyuanensis — цејуенска ела
- оддел Amabilis (тихоокеански крајбрежни планини, Северна Америка и Јапонија, на планини со многу врнежи)
- Abies amabilis — мила ела (тихоокеанска сребрена ела)
- Abies mariesii — марисова ела
- оддел Pseudopicea (Синохималајски Планини, на големи височини)
- Abies delavayi — Делавејова ела
- Abies delavayi var. nukiangensis —
- Abies delavayi var. motuoensis —
- Abies delavayi subsp. fansipanensis —
- Abies fabri — Фаберова ела
- Abies fabri subsp. minensis —
- Abies forrestii — Форестова ела
- Abies chengii — Ченгова ела
- Abies densa — бутанска ела
- Abies spectabilis — источнохималајска ела
- Abies fargesii — Фаржова ела
- Abies fanjingshanensis — фанџингшанска ела
- Abies yuanbaoshanensis — јуенбаошанска ела
- Abies squamata — лушпеста ела
- Abies webbiana-талиспатра
- Abies delavayi — Делавејова ела
- оддел Oiamel (средно Мексико, на големи височини)
- Abies religiosa — света ела
- Abies hickelii — Хикелова ела
- Abies hickelii var. oaxacana — оахача ела
- оддел Nobilis (western САД, на големи височини)
- Abies procera — благородна ела
- Abies magnifica — велелепна ела (црвена ела)
- Abies magnifica var. shastensis — шастинска ела
- оддел Bracteata (крајбрежје на Калифорнија)
- Abies bracteata — осилеста ела
- оддел Incertae sedis
- Abies milleri — (изум.) ран еоцен[1]
Употреба и екологија
уредиДрвото на елата не е погодно за општа дрвена граѓа, но се користи смелено при изработката на иверка и груба граѓа. Бидејќи целиот род нема никаква отпорност на инсекти и гниење по сечата, се препорачува само за внатрешна столарија (на пр. костури за тули на ѕидови). Дрвото што ќе се остави изложено надвор не трае повеќе од 12 до 18 месеци, зависно од видот и климата.
Елата е најзастапена како новогодишна елка кој е празничен симбол за доаѓањето на новата година во земји како Република Македонија, и за Божиќ во католичките и протестантските земји. За оваа цел во Македонија најчесто се користи сребрената ела, а во другите земји и кавкаската, благородната, Фрејзеровата и балсамската ела. Разни дрвја од родот служат и за украс во градинарството. Вакви се корејската и Фрејзеровата ела, што даваат светло обоени шишарки дури и додека се мали (1–2 м). Другите ели растат од 10 до 80 м во височина.
Денот 18 јуни е прогласен за „Ден на елката“.
Растенијата од овој род се храна за гасеници на некои видови пеперутки и молци.
Елката како тема во уметноста и во популарната култура
уреди- „Сказна за елката, и тажна и радосна“ — расказ за деца на македонскиот писател Неџати Зекерија.[4]
- „Распукната елка“ (српски: Распукнута јела ) — песна на српскиот поет Јован Јовановиќ - Змај.[5]
- „Елки и смрчи“ (српски: Јелике и оморике) — расказ на српскиот писател Петар Кочиќ.[6]
- „Елки“ (руски: Хвои) — песна на рускиот поет Владимир Мајаковски од 1916 година.[7]
- „Билјана и елката“ — расказ на македонскиот писател Глигор Поповски.[8]
Наводи
уреди- ↑ 1,0 1,1 Schorn, Howard; Wehr, Wesley (1986). „Abies milleri, sp. nov., from the Middle Eocene Klondike Mountain Formation, Republic, Ferry County, Washington“. Burke Museum Contributions in Anthropology and Natural History. 1: 1–7.
- ↑ „ела“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
- ↑ „елка“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
- ↑ Неџати Зекирија, Орхан. Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 9-11.
- ↑ Јован Јовановиħ Змај, Песме. Београд: Рад, 1963, стр. 257.
- ↑ Петар Кочић, Јаблан и друге приповетке. Београд: Просвета, 1971, стр. 34-35.
- ↑ Владимир Мајаковски, Песме и поеме. Нови Сад: Академска књига, 2015, стр. 87-89.
- ↑ Глигор Поповски, Маслинови гранчиња. Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 18-19.
Библиографија
уреди- Список на стопански важни шумски видови дрвја - Службен весник на РМ, Број 131, Год. LXIV (17 октомври 2008)
- Philips, Roger. Trees of North America and Europe, Random House, Inc., New York ISBN 0-394-50259-0, 1979.
Надворешни врски
уреди| „Ела“ на Ризницата ? |
Ела на Викивидовите ?- Ела (Abies) Архивирано на 15 декември 2010 г. - База на скриеносеменици (англиски)
