Ефтим Спространов
Евтим Ангелов Спространов (15 јануари 1868 - 5 јули 1939) — македонски револуционер, учесник во македонското револуционерно движење, деец на Македонскиот комитет, тој е еден од поистакнатите претставници на македонската емиграција во Бугарија каде што активно се занимавал со општествена работа и учествувал во политичкиот живот на оваа земја. Се пројавува како двојазичник, пишувајќи на бугарски и на македонски јазик. Автор е на значаен Дневник, останат во ракопис (се чува во трезорите на Народната библиотека Кирил и Методиј и во Научниот архив на Бугарската академија за науки во Софија, од чија целина е објавен само еден дел). Неговиот литературен и научен опус е мошне богат и се простира врз повеќе области: поезија, проза, есеј, лингвистика, етнографија, историја, фолклористика, превод.
| Ефтим Спространов | ||
| ||
| Роден | 15 јануари 1868 Охрид, Македонија | |
|---|---|---|
| Починал | 5 јули 1939 Софија, Бугарија | |
Евтим Спространов бил почитички недоследен; започнал како соработник на списанието „Лоза“ и симпатизер на ТМОРО за да заврши во круговите на софиските франкмасони. Пишувал проза и поезија, лингвистички прилози за охридскиот говор, собирал фолклорно наследство, исцрпено водел личен дневник. Пишувал на бугарски јазик и на локален охридски говор[1].
Животопис
уреди
Евтим Спространов е роден во Охрид, 1868 година. Неговиот татко Ангел Спространов е еден од членовите на Охридскиот заговорнички кружок од 1880 - 1881 година и учесник во Демирхисарскиот заговор. Завршил основно образование во родниот град, а потоа во Солунската машка гимназија „Св. Кирил и Методиј“. Во учебната 1888 - 1889 година бил учител во трикласното училиште во Крушево, а потоа студирал во Духовната богословија во Киев и на Правниот факултет на Московскиот универзитет. Поради здравствени причини се вратил од Русија и се насели во Софија во 1891 година, каде бил учител и службеник во Министерството за народното Просветителство. Како секретар на професор Иван Шишманов, Спространов помагал во уредувањето на збирка за народни умотворби, наука и книжевност.
Во 1892 година Евтим Спространов учествувал во основањето на Младата македонска книжевна дружина и е соработник на нејзиниот печатен орган - списание Лоза. Заедно со своите истомисленици - Петар Поп Арсов, Тома Карајовов, Христо Поп Коцев, Димитар Мирчев, Андреј Љапчев, Наум Туфекчиев, Георги Баласчев, Коста Шахов, познати и како лозари. Претседавал со Софиското македонско друштво, а во 1895 година на І македонски конгрес во Софија, Евтим Спространов бил избран за член на раководството на Македонскиот комитет, подоцна наречен Врховен македонско-одрински комитет (ВМОК). Поради раногласието на двете најголеми организации, Комитетот и Македонската револуционерна организација, привремено се повлекол од активна револуционерна дејност.
Во 1897 година се родил неговиот син — идниот писател Димитар Спространов. Во 1903 година Евтим Спространов е меѓу основачите на Врховната емиграциска комисија во Софија, која во соработка со Задграничното претставништво на Организацијата, собира помош и средства за настраданото население во Македонија и Одринско. Во 1904 година Спространов се враќа во Македонија како директор на бугарското егзархиско женското училиште во Битола, но бил протеран од турските власти. Откако успеал да се сретне со главниот отомански инспектор на вилаетот во Македонија и Одринско, Хилми паша, Спространов добил дозвола да остане во Македонија како инспектор на егзархиските училишта во Солунскиот санџак. Во 1905 година помагал во печатењето на белградскиот весник Автономна Македонија.
Летото 1906 година Спространов е принуден да го напушти Солун и се вратил во Софија каде работел како подначалник во Министерството за народното Просветителство. Во тоа време тој одржувал контакти со голем број дејци на Внатрешната организација - Христо Матов, Тодор Александров, Петар Чаулев, Аргир Манасиев и други, автор е на многу статии во за револуционерното и просветна дело на во Македонија и Одринско.
По Младотурската револуција од 1908 година, Спространов повторно бил учител во Македонија - во женското училиште во Солун, а потоа јули 1908 година е инспектор на училиштата во Битолско [2]. Тој земал активно учество во работата на Сојузот на бугарските конституциони клубови. Во 1909 година Евтим Спространов е уредник на органот на весникот "Татковина". Во 1910 година е секретар на митрополијата во Одрин и еден од активистите на Бугарската матица. Во 1912 година е уредник на егзархиски весник "Вести" во Цариград.
По Втората балканска војна, Спространов објавувал серија на статии во весникот "Вечерна пошта" [3]. Во 1912 - 1913 година Евтим Спространов е на административна функции во Штип и Кукуш, а за време на Првата светска војна е окружен управник на родниот град Охрид. По завршувањето на војната активно учествувал во помошта на бегалците од Македонија, западните покраини и Одринска Тракија. Постојано е избран за претседател на Охридското културно друштво "Свети Климент" и Охридскиот одборни фондовите, секретар е на Илинденската организација и потпретседател на Националниот комитет на Сојузот на македонските братства. Во 1923 година е еден од основачите на Македонскиот научен институт. По убиството на Тодор Александров во 1924 година и зголемените несогласувања во ВМРО, Евтим Спространов и Охридското братство се блиски со Александар Протогеров и неговите приврзаници.
Творештво
уреди
Евтим Спространов е автор на голем број публикации за животот и дејноста на истакнати дејци кои учествувале во македонското револуционерно движење, како и за минатото на градот Охрид. Првите научни негови статии се објавени на страниците на "Зборника за народни умотворби, наука и книжевност", каде што неговото внимание е посветено претежно на неговиот роден град и на некои јазични проблеми. Пишувал за животот и делото на познати бугарски и македонски преродбеници - Петко Славејков, Браќа Миладинови, Димитар Матов, Нешо Бончев, Цани Гинчев и други.
Во 1900 година Спространов е испратен од Егзархискиот синод во Рилскиот манастир да ги истражува и систематизираа ракописите во мансирската библиотеката, како резултат на тоа истражување подоцна е објавен и неговиот попис на ракописите од манастирот.
Спространов пишувал и песни, од кои останува незадоволен и се откажува, за да продолжи со раскази за деца и возрасни. Некои од поетски дела му се пишувани во духот на народната песна - поемите "Македонија тажи" (1891), "Оплакувањето на Мара" (1894) и други.
Најзначаен дел во креативноста на Евтим Спространов зазема публицистика, посветена на Македонското прашање. Тој објавил свои текстови во голем број списанија и весници, "Татковина", "Вести", "Ученички другар", "Детска забава", "Народен страж", "Покровител на животните". Покрај тоа, Спространов соработува со списанија како "Периодично списание" на Бугарското книжевно друштво "Збирка за народни умотворби, наука и книжевност", "Училиштен преглед", "Лоза", "Прјапорец", "Зора", "Куриер" и други.
Спространов ги употребувал следните псевдоними се: Еден Македонец, Бугарин, Беш-Чинар, Охридчанин, Македонец, Ангел Спространов, Анина, Кирил, Три ѕвезди, Е.С., А.Б.В., Спр., Евтим, Е. Со-во, Карабурун, Митре Спасов, Мојс Митрески, Орешков и други.
Дела
уреди
Самостојни изданија
уреди- Веселин. Повест из нашия обществен живот, С. 1893
- Разкази за деца, Солун-Пловдив 1896
- Султанът и управлението в Турция. Сказка, С. 1900
- Опис на ръкописите в библиотеката при Св. Синод на Българската църква в София, С. 1900
- "Приказки от Крушово (Македония); (По миячки говор)", София, 1900 г.
- По македонските работи, С. 1901
- Опис на ръкописите в библиотеката при Рилския манастир, С. 1902
- Приказки за деца, ч.I, С. 1902
- Вътрешните врагове на България и анонимните им писма, Варна, б.г.
- Почивка. Приказки за деца, С. 1904
- Живот, дела и страдания на светите евангелисти и светите апостоли, С. 1904
- Китка. Сбирка от приказки, С. 1904
- Свети Наум. Живот и легенда, С. 1904
- Среща. Разказ, С. 1915
- "Отзвуци", С. 1924 г.
- Сегашната носия на жените е ли признак на голямо морално падение, С. 1925
- На причастие. Разказ, С. 1927
- Евтим Спространов. Дневник, Т.I (1901-1907), Предговор Александър Гребенаров, Съставители: Гребенаров, Ал., Милкана Бошнакова, Георги Царев. С. 1994
Студии и статии
уреди- По възраждането на гр. Охрид, Сборник за народни умотворения, наука и книжнина, XIII, 1896, с.621-681
- Материали за биографията на братя Миладинови, Училищен преглед, 17, 1912, с.17-31
Извори
уреди- ↑ Македонскиот 19 век. Скопје: Македоника. 2014. стр. 125. ISBN 978-608-4614-59-3. На
|first=му недостасува|last=(help) - ↑ Николов, Борис Й. Вътрешна македоно-одринска революционна организация. Войводи и ръководители (1893-1934). Биографично-библиографски справочник, София, 2001, стр. 154.
- ↑ „Елдъров, Светлозар. Униатското движение в България в 1913 година“. Архивирано од изворникот на 2008-08-20. Посетено на 2011-06-01.