Дамбартон Оукс (конференција)
Конференцијата Дамбартон Оукс или, поформално, разговорите во Вашингтон за меѓународната организација за мир и безбедност била меѓународна конференција на која Обединетите нации биле формирани и преговарани меѓу меѓународните лидери. Конференцијата се одржала во Дамбартон Оукс, во Вашингтон, од 21 август 1944 година до 7 октомври 1944 година.
Преглед
уредиКонференцијата Дамбартон Оукс го сочинувала првиот важен чекор преземен за спроведување на став 4 од Московската декларација од 1943 година, со која се признава потребата од повоена меѓународна организација да ја наследи Лигата на народите. На конференцијата, делегации од Република Кина, Советскиот Сојуз, Соединетите држави и Велика Британија разговарале за предлозите за формирање организација за одржување на мирот и безбедноста во светот. Меѓу претставниците биле и британскиот постојан заменик државен секретар за надворешни работи, сер Александар Кадоган; Советски амбасадор во САД, Андреј Громико; Кинескиот амбасадор во Велика Британија Велингтон Ку; и заменик државниот секретар на САД, Едвард Стетиниус јуниор,[1] секој од нив претседавал со својата соодветна делегација. (Кога Кадоган бил повикан назад во Лондон по првата половина на конференцијата, раководството на делегацијата го презел Едвард Вуд, првиот гроф од Халифакс, британскиот амбасадор во Вашингтон.[2]) Со самата конференција претседавал Стетиниус[3] а воведното обраќање го одржал американскиот државен секретар Кордел Хал.
Разговорите се воделе во две фази, бидејќи Советите не биле подготвени да се сретнат директно со Кинезите.[4] Во првата фаза, претставниците на Советскиот Сојуз, Велика Британија и Соединетите држави се состанале помеѓу 21 август и 28 септември. Во втората, претставниците на Република Кина, Велика Британија и САД одржале дискусии помеѓу 29 септември и 7 октомври.
Поставување
уредиРоберт Вудс Блис, кој со неговата сопруга Милдред Барнс Блис, му го дале Дамбартон Оукс на Универзитетот Харвард во 1940 година за да основа институт за научно истражување и музеј за византиски студии, било клучно за аранжманот на овие состаноци. Веќе во јуни 1942 година, во име на директорот, Џон С. Тачер и доверителите на Универзитетот Харвард, тој го понудил на располагање Дамбартон Оукс на секретарот Хал. Кога, во јуни 1944 година, Стејт департментот открил дека Дамбартон Оукс можел „удобно да ги смести“ делегатите и дека „околината [била] идеална“, понудата ја обновил Џејмс Б. Конант, претседателот на Универзитетот Харвард, во едно писмо од 30 јуни 1944 година.
Зборник на трудови
уредиВо Акт на творба: Основањето на Обединетите нации Стивен Шлезингер обезбедил графички приказ за целосната американска контрола на конференцијата, вклучително и американско воено разузнавање за кабелски сообраќај до делегатите и ги следење на нивните движења во градот од ФБИ: „Војникот одговорен за операцијата прислушување и кршење кодови во Сан Франциско го посочи своето чувство за успешност:
„Притисокот врз работата конечно се намали, а 24-часовниот ден е скратен. Чувството во филијалата е дека успехот на Конференцијата може да му должи многу на нејзиниот придонес“.[5]
Роберт Хилдерберанд ја отсликал атмосферата околу конференцијата и како Стетиниус ги одвел британските и советските преговарачи во ноќниот клуб „Дијамантска потковица“ на коктели со Нелсон Рокфелер. Во меѓувреме, во градот, холивудските филмови бесплатно се прикажувале секојдневно. Потоа,
„коњаницата пристигна во домот на Стетиниј, Потковица, каде што групата доби бифе-вечера и ги забавуваше негро квартет што пееше духовници“.[6]
Две прашања биле централни во работата на конференцијата: Првиот проблем бил во врска со позицијата што Советскиот Сојуз би ја имал во рамките на настанатата организација, бидејќи првичната идеја на Френклин Д. Рузвелт била дизајнирана да ја опфати американската глобална моќ. Вториот се однесувал на правата на вето на постојаните членки на Советот за безбедност.
„Сталин со мавтање со раката се откажа од спротивставување на американската верзија на ветото, отфрлајќи го како незначителна работа....Тој беше прилично подготвен да го жртвува секој независен удел во изградбата на ООН, држејќи се до верувањето дека правата на вето ќе ја неутрализираат секоја опасност од тоа.“[7]
Улогата на Нелсон Рокфелер
уредиШлесингер истакнал дека иако Нелсон Рокфелер немал официјална улога на конференцијата, тој ги замолил ФБИ дека тој ќе бил оној што ќе му доставувал извештаи на Стетиниус. ФБИ навистина ги доставиле сите извештаи до Рокфелер.[8] Шлезингер исто така објаснил како логото на ООН било дизајнирано на начин да се исклучи Аргентина заради пријателството со нацистичка Германија. Рокфелер инсистирал на тоа дека на Аргентина, и покрај нејзината профашистичка влада[9], морало да и’ се дозволи влез во ООН. Рокфелер ги имал латиноамериканските делегации на своја страна, врска која го налутила Николо Тучи, шефот на Бирото за латиноамерикански истражувања во американскиот Стејт департмент, кој поднел оставка, изјавувајќи дека
„моето биро требаше да ја поништи нацистичката и фашистичката пропаганда во Јужна Америка, но Рокфелер ги кани најлошите фашисти и нацисти во Вашингтон.“[10]
Додека Вашингтон имал за цел создавање на светско тело, Рокфелер вршел притисок на конференцијата за прифаќање на Пактот Чапултепек. И покрај противењето на Стетиниус и Џон Фостер Далес, Рокфелер ја добил битката на конференцијата. Имал договор за вклучување на некои зборови во членот 51 од Повелбата што овозможуваат „поединечна или колективна самоодбрана“ на регионално ниво. Неколку години подоцна, Шлезингер документирал, на вечера со Рокфелер, Далес рекол:
„Ви должам извинување. Ако вие не го сторивте тоа, можеби никогаш немаше да имаме НАТО.“[11]
Цели и резултати
уредиНаведените цели на предложената меѓународна организација беа:
- Зачувување на меѓународниот мир и безбедност; и за таа цел да се преземат ефективни колективни мерки за спречување и отстранување на заканите по мирот и сузбивање на акти на агресија или други нарушувања на мирот и да се донесе со мирни средства прилагодување или решавање на меѓународните спорови што може да доведат до нарушување на мирот;
- Да се развијат пријателски односи меѓу народите и да се преземат други соодветни мерки за зајакнување на универзалниот мир;
- Да се постигне меѓународна соработка во решавањето на меѓународните економски, социјални и други хуманитарни проблеми; и
- Да се дозволи центар за усогласување на активностите на нациите во постигнувањето на овие заеднички цели.
На 7 октомври 1944 година, делегатите се согласиле за пробен сет на предлози (Предлози за основање на Општа меѓународна организација) за исполнување на овие цели. Дискусиите на конференцијата во врска со составот на Обединетите нации вклучувале: кои држави ќе бидат поканети да станат членки, формирањето на Советот за безбедност на Обединетите нации и правото на вето што ќе им се даде на постојаните членки на Советот за безбедност. Чарлс Е. Болен пишал дека Конференцијата Дамбартон Оукс
„ги решила сите прашања, освен две, во врска со организацијата на Обединетите нации - постапката за гласање во Советот за безбедност и притисокот на Советскиот Сојуз за прием на сите шеснаесет советски републики на Генералното собрание. Имаше неколку причини за тоа. Прво, западните земји имаа неповратно мнозинство, вклучително и поради земјите од Комонвелтот, како што се Канада, Нов Зеланд, Австралија и Јужна Африка. Ова би довело до фактичка неспособност на СССР да влијае врз донесувањето одлуки. Второ, земјите од Источна Европа кои се префрлија на режим пријателски настроен кон Москва беа генерално земји кои соработуваа со Оската и, како такви, не им беше дозволено веднаш да се приклучат во ООН. И на крај, навидум екстравагантниот карактер на ова советско барање имаше за цел да разјасни дека секоја меѓународна организација која сака да управува со Новиот Свет без СССР да биде третирана подеднакво, е осудена да пропадне. Ова доведе до прием на украинската и белоруската ССР како полноправни членки на ООН и го натера Рузвелт да го прифати во Јалта правото на вето на Советот за безбедност. Подоцна, под Труман, западните земји се обидоа да ги пренесат на Генералното собрание надлежностите за донесување одлуки за безбедносни прашања со цел да се заобиколи советското вето на Советот за безбедност, со оглед на тоа што во раните години на ООН, огромното мнозинство на Генералното собрание членовите беа западни држави или западно-пријателски настроени. Овие обиди да се поткопа договореното на Јалта беа цврсто отфрлени од Советскиот Сојуз. Потребна е конференција на Јалта, плус понатамошни преговори со Москва, пред овие прашања да бидат решени.“[12]
Исто така, на Јалта, бил предложен систем на старателство да го заземе местото на мандатниот систем на Друштвото на народите. На Конференцијата на Обединетите нации за меѓународна организација, позната и како Конференција во Сан Франциско, во април-јуни 1945 година, биле утврдени правата на Вето на Советот за безбедност и бил финализиран текстот на Повелбата на Обединетите нации.
Поврзано
уреди- Список на сојузнички конференции од Втората светска војна
- Сега - Мирот, документарен филм за конференцијата од 1945 година
Наводи
уреди- ↑ Video: Allies Study Post-War Security Etc. (1944). Universal Newsreel. https://archive.org/details/gov.archives.arc.39024. Retrieved February 21, 2012.
- ↑ Reston, James B. „China Takes Place in Security Talks; Soviet Phase Ends“.
- ↑ Stettinius, Edward Reilly, Jr. The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001-07 Архивирано на 11 февруари 2007 г.
- ↑ Reston, James B. (21 August 1944). „World Plan Talks Will Start Today“. New York Times. ProQuest 106797230.
- ↑ Schlesinger, Stephen 2003. Act of Creation: The Founding of the United Nations Basic Books. p. 331.
- ↑ Hilderbrand, C. Hilderbrand 1990. Dumbarton Oaks: The Origins of the United Nations and the Search for Postwar Security, Chapel Hill. pp. 82–83.
- ↑ Gowan, Peter (2010). A Calculus of Power. Verso. стр. 59–60. ISBN 978-1-84467-620-0.
- ↑ Schlesinger, 2003. p. 87.
- ↑ History "How South America Became a Nazi Haven" .
- ↑ Peter Collier and David Horowitz. "The Rockefellers. An American Dynasty." New York 1976, p. 236.
- ↑ Schlesinger, 2003, p. 174.
- ↑ Bohlen, C.E. (1973). Witness to History, 1929–1969. New York. стр. 159.
Дополнителна литература
уреди- Hilderbrand, Robert C. (1990). Dumbarton Oaks: The Origins of the United Nations and the Search for Postwar Security. Chapel Hill: University of North Carolina Press. ISBN 0-8078-1894-1.