Владимир Сис
Владимир Сис (чешки: Vladimír Sís) e чешки воен дописник, писател и славофил.
| Vladimír Sís | ||
| ||
| Роден | 30 јуни 1889 Маршов, Австроунгарија | |
|---|---|---|
| Починал | 2 јули 1957 Леополдов, Чехословачка | |
Животопис уреди
Ранни години (1889 – 1912) уреди
Владимир Сис е роден на 30 јуни 1889 година во селото Маршов во регионот Моравија (тогаш во Австроунгарија, денес во Чешка во големо семејство на селскиот учител Франтишек (роден 1848 година) и Јозеф (1852). Дипломирал основно училиште во Маршов, а потоа го посетувал средното училиште во Брно (главниот град на областа Моравија). Во 1908 година, на 19-годишна возраст, тој бил протеран од средно училиште и бил уапсен затоа што бил член на Младата партија предводена од д-р Карел Крамарџ. Тој успеа да избега од затвор и околу 1909 година замина за Германија. Студирал археологија во Лајпциг, но не успеал да го заврши заради континуиран прогон од австроунгарските власти. Помеѓу 1908 и 1912 година живеел во Грција, Србија, Отоманското Царство и Бугарија. Тој работи како дописник и информатор на чешкиот печат за Балканот и Ориентот во списанието „Младоболеславска листа“ објавено од неговиот брат, Франтишек Сис. Помеѓу 1910 и 1918 година (1921) бил дописник на весникот „Народни лист“.
Балкански воjни (1912 – 1913) уреди
Периодот 1912 - 1913 година во македонската историја е поврзан со балканските војни. За тоа време, Владимир Сис не само што беше сведок, туку и учесник во војните. Настаните од овој период го натераат да се посвети на заштитата на националните интереси. Новинарот е познат по тоа што презентира објективно настани поврзани со балканските војни, а особено Македонија.
- Балканска воjна (1912 – 1913)
Од 1912 до 1913 година бил воен дописник на весникот Народни список во Бугарија и ги опишал Балканските војни. Од 1911 до 1912 година стана соработник и соработник на академијата за истражувања во Лајпциг. Спроведува филолошки, историски и етнографски студии во Атос, Синај и Ерусалим; учествува во ископувања на островот Самос, Халкидик, Александрија; работи во Египет, Либија, Судан, Палестина и Мала Азија. Во 1912 година се етаблирал постојано во бугарската престолнина Софија на ул. „Шипка“ 20.
Во 1912 година избувна Балканската војна. Уште на 13-14 октомври, истата година (неколку дена по избувнувањето на војната), Комитетот за цензура при Министерството за војна го одобри како воен дописник за весникот „Народни лист“. Тој беше распореден во седиштето на Втората бугарска армија. Тој успеа да напише повеќе од 20 написи од фронтот за неговиот весник, но поради некои причини тие беа приведени од главниот уредник на весникот д-р Јозеф Халечек. Сис се придружува како медицински асистент во пристигнувањето на австроунгарската санитарна мисија, предводена од д-р Степан. На 4 февруари 1913 година заминал на фронтот во Тракија Димотика и Дедедагач, каде се придружил на болницата за евакуација во Јамбол.
- Втора Балканска воjна (1913)
Во летото 1913 година, кога изби Втората Балканска воjна, тој се запиша во Единаесеттата македонска пешадиска дивизија и беше директен сведок и учесник во сите свои активности. Според извештајот на генералот Жеков до Цар Фердинанд од 31 мај 1925 година, во 1913 година, книгата „Z bulharssheho Bojcite“ („Од бугарското бојно поле“), објавена на чешки јазик, е објавена во 2 изданија, но не и преведена на бугарски. За оваа книга досега нема други информации. Повторно во 1913 година, започна подготовката за објавување на 2 албуми со 474 уникатни фотографии заштитени со авторски права. Тој подготвува и компилација на приказни од војната - „Ние“ (прво издание - 1914, второ издание - 1916). Потоа, дојде и книгата „Критичните денови на Бугарија“, во која зборува за сојузничката војна. Во него авторот наведува:
"Бугарите беа разочарани и од Русија. Русија беше таа што можеше само да каже: „Договорот мора да се почитува!“ Наместо тоа, Русија морално ги поддржуваше Србија и Грција и го одобри нападот врз Романците."
Сис понатаму ја опишува романската инвазија врз бугарската територија:
„Треба да се постави меѓународна анкета во северна Бугарија за да се докаже вандализам на Романците. […] Романците реквизираат доста произволно: 2 - 5 лева се плаќа за 1 овца, 20 - за вол. 30, како и за коњи, за 200 кг пченица - 15 лева.Кој не ја плаќа оваа цена, не добива ништо.Војниците го ограбуваат она што го гледаат. Жените не се осмелуваат да се покажат.Во селото Гиген, девојче од 14 години умира како резултат [...] Болниците и магацините биле ограбени, а повредените биле оставени на задоволство на граѓаните. Земјиштето беше уништено. Училниците во средните училишта биле ограбени, уништени се уредите, книгите во библиотеките расфрлани по улиците или биле запалени. [...] Карактеристично е на Романците дека колера се шири меѓу нив во Враца. Кога првите коњаници доаѓаат во Враца, во градот нема колера. [...] колера е распространета меѓу војниците и достигнува огромни размери - до 2000 случаи. Слична е ситуацијата и во Орхание [Ботевград], каде колера, исто така, заболува двајца доктори. Колерата се шири многу брзо, затоа што Романците не ги следат хигиенските принципи и јадат што и да дојде. Повеќето јадат овошје. Луѓето се прашуваат дека јадат ореви и зелена кора ... Преземено е сè што може да се краде - како и два вагони сол, купена од Романија, многу брашно и прехранбени производи.
Една меѓународна анкета би открила и други примери за "културната" активност на Романците во Бугарија. Бугарската влада треба да го обезбеди тоа “.
Света гора (1913 – 1914) уреди
Во летото 1914 година, на барање на БАС, тој ги посети Светата Гора и Манастирот Зографски за да фотографира со некои ракописи. Тој ги објави материјалите како независно истражување во 1915 - 1916 година. Во истата 1914 година Владимир Сис ја продолжи својата интензивна книжевна дејност. Во Цирих објавува книга наречена Македонија, во која се изјасни за бугарскиот карактер на областа. Изданието беше конфискувано од австроунгарските власти, но истата година беше објавено на чешки јазик на Прага. Во 1914 година, тој ги објави „Критичките денови на Бугарија“, во кои се разјаснети основаноста на бугарските права во Македонија, ја оспори антибугарската пропаганда на Грција и Србија и заклучи:
"Истакнувам уште еднаш: не барај го виновникот за Балканската војна во Софија, туку во Петроград и потоа во Белград и Атина. Прекумерната достоинственост и чесност ја уби Бугарија. Треба да го запомниме тоа!" [1]
Во 1914 година, тој го посети грчкиот [концентрационен логор] на островот Трикери во Белото Море и ги документираше грчките протести против Бугарите затворени и мртви таму:
"Колку беа овие несреќи? Грците им укажуваат на 7.000. Од нив, половина не се ни војници. Повеќето биле македонски Бугари: селски владетели, разбудени селани, поранешни комитети, учители, свештеници, трговци и еснафи. Имаше дури и жена ..."
Поради правичната одбрана на бугарската кауза, таа победи на многу непријатели пред соседните земји. Србија, поддржана од Грција, организираше три напади за да го убие - во јуни и јули 1913 и декември 1914 година. Тој беше ранет во тројцата, но успеа да преживее чудо.
Прва светска воjна (1914 – 1918) уреди
За време на Прва светска воjна (1914 - 1918), додека бил во Бугарија, тој ја бранел идејата за независност на Чешката Република. Во 1915 година организираше курсеви по чешки јазик во чешката компанија во Софија; истовремено и помага на Комитетот за женски срце на чешката заедница во Бугарија. Во пролетта 1915 година, по упатството од Прага, тој подготви Меморандум за чешка отпор на Договорот во кој се бара државна независност на Чешката Република и Словачка. Тој го пренесува на софиските легалисти на земјите Антинте. На 28 јули 1915 година, тој организираше јубилејна прослава на 500-годишнината од смртта на Јан Хус. Во врска со ова, тој ја објавува книгата „Јан Хус (1414 - 1915)“ со предговор на Иван Вазов. Тој повторно беше прифатен како член на словенското друштво во Софија во 1915 година. Во октомври истата година Австроунгарија бараше бугарската држава да го предаде Владимир Сис, кој беше наречен непријател на Хабсбурзите, но со согласност на Васил Радославов, кој беше тогашен премиер (1913 - 1918), Сис беше испратен од БАС на археолошки истражувања во Македонија. На 18 јули 1917 година, по барање на БАС, тој беше примен како волонтер на Седмата пешадиска рилска дивизија со можност да го заокружи т.н. Нови земји за научни цели. Во чест на неговата работа, игуменскиот собор и архимандрит Ноофит Москопулос испратија како донација на Бугарската академија словенски календар, ракопис од 13 век од 202 страници.
Последните години (1946 – 1957) уреди
Во 1946 година, тој ја оствари последната посета на Бугарија на Словенскиот Конгрес во Белград. По средбата во Шкларска Порба, Полска (септември 1947), Владимир Сис бил разрешен од својата работа и му била одземена новинарската картичка за заштита на словенските народи на Балканот и нивните суверени права. На 17 јануари 1950 година, државниот суд во Чехословачка го осуди „за кривично дело предавство и кривично дело изнудување“. Казната е 25 години затвор и парична казна. Тој помина една година во затворот Валдичи, по што беше префрлен во Леополдов, каде неговото здравје нагло се влоши. Тој починал таму на 2 јули 1957 година (1958 година). Тој беше погребан во близина на затворот во гробот бр. 1337.43.
Рехабилитација по неговата смрт уреди
Во 1967 година, неговата сопруга Марија Сисова се обиде да го расчисти своето име на суд, но не успеа. Во врска со ескалацијата на тензиите во Чехословачка и Прашка пролет, беше иницирана постапка за рехабилитација на иницијатива на Сојузот на чехословачки писатели во 1968 - 1969 година. Со одлука на посебен судски состав на Градскиот суд во Прага од 11 мај 1969 година Владимир Сис е прогласен за невин и посмртно рехабилитиран.
Владимир Сис знае чешки, словачки, бугарски, германски, француски, руски, српски, грчки, англиски, делумно турски и уште 4 - 5 други јазици.
Библиографија уреди
- Критичните денови на Бугарија – Дневник на воениот дописник – 1913 г. (1914) (на бугарски јазик)
- Гробовете на Трикери,[2]
- Македонија, Прага 1914
- Јан Хус, Прага 1915
- Писма од Бугарија, Прага 1919
- Нови Балкани, Прага 1922
- Кореспонденцијата на д-р Константин Иречек со Марин Дринов, 1923
- Бугарско-чешки речник, Прага 1924