Википедија

Вахида Маглајлиќ

Вахида Маглајлиќ (17 април 1907 – 1 април 1943) била југословенска партизанка признаена како народен херој на Југославија за нејзиниот удел во борбата против силите на Оската за време на Втората светска војна. Таа била единствената босанска муслиманка што го добила овој орден.

Вахида Маглајлиќ
A woman with dark lips and short, dark hair, smiling
Починал1 април 1943(1943-04-01) (возр. 35)
Мала Крупска Рујишка, Независната Држава Хрватска
Држава
Битки/војниЈугославија во Втората светска војна  (ЗВБ)
ОдликувањаОрден на народен херој

Родена како ќерка на кадија од Бања Лука, на Маглајлиќ ѝ било забрането да се стекне со високо образование од страна на нејзиниот татко. Таа се зафатила со разни социјални и хуманитарни цели, вклучувајќи ги и правата на жените. Откако Југославија била нападната од силите на Оската во април 1941 година, Босна станала дел од Независната Држава Хрватска, фашистичка марионетска држава. Маглајлиќ станала член на Комунистичката партија на Југославија во мај и се приклучила на растечкото партизанско движење на отпорот. Нејзиниот висок општествен статус ѝ овозможил незабележливо да ги засолни и опремува локалните партизани неколку месеци, но на крајот била откриена од властите и осудена на казна затвор. По неколку месеци мачење, Маглајлиќ избегала и им се придружила на партизаните. Таа била влијателна политичка фигура во Босанска Краина до нејзината смрт во борба со германските трупи во Мала Крупска Рујишка.

По војната, нејзините останки биле ексхумирани од Мала Крупска Рујишка и повторно погребани во партизанските гробишта во Бања Лука. Нејзината слика е прикажана на корицата на летоците дистрибуирани од Палестинската ослободителна организација, која се обидела да ја промовира како пример за палестинските жени.

Семејство, образование и активизам

уреди

Вахида Маглајлиќ била родена на 17 април 1907 година во Бања Лука, Босна и Херцеговина, тогаш кондоминиум окупиран од Австроунгарија, а подоцна дел од Кралството Југославија.[1][2] Таа потекнувала од истакнато муслиманско бошњачко семејство, а била најстарото од десетте деца на кадијата Мухамед Маглајлиќ, претседател на шеријатскиот суд во Бања Лука, и неговата сопруга Камила. Домаќинството броело седум жени и петнаесет мажи, а семејниот дом го делеле бабата и дедото на Маглајлиќ, тетките, чичковците и братучедите на Маглајлиќ. Маглајлиќ како дете си играла со метли наместо со кукли, преправајќи се дека тие се всушност пиштоли и коњи. Таа, исто така, главно имала момчиња како другари за игра, но наскоро морала да ја преземе одговорноста за нејзините осум браќа и многу помладата сестра.[2]

 
Свадбата на сестрата на Вахида и Фадил Шериќ, на 12 април 1940 година. Браќата и сестрите на Шериќ и Вахида стојат; Вахида (десно) и нејзината снаа седат.

Маглајлиќ покажала интерес за рачна работа уште од раното детство, па нејзините родители решиле да ја запишат во женското стручно училиште во нејзиниот роден град по мектеб. Во тоа време, малку босански муслимански девојчиња посетувале секуларно училиште.[2] Маглајлиќ се стремела да го продолжи своето образование во Загреб и да стане учителка, но нејзиниот татко сметал дека е несоодветно да има ќерки кои се школуваат надвор од дома и одбил да го дозволи тоа.[1] Така Маглајлиќ го водел домаќинството до почетокот на Втората светска војна.[2]

Маглајлиќ добила понуди за брак, но под услов да се откаже од својот активизам, па таа никогаш не се омажила. Таа ѝ доверила на нејзината снаа Ружа дека единствениот маж со кој ќе може да се омажи е оној со кој излегува, но нејзините родители не го одобриле бидејќи тој бил православен христијанин.[2] Нејзиниот татко ѝ дозволил да престане да го носи превезот, но таа ги налутила семејството и жителите на градот со тоа што ја скратила косата.[2]

Иако не го продолжила своето образование, Маглајлиќ се запознала со марксизмот и работничкото движење преку нејзините браќа, кои студирале во Сараево и Загреб. Таа била меѓу првите босански муслиманки кои учествувале во работничкото движење и преку него повеќе се инволвирала во движењето за правата на жените. Со својот активизам таа брзо го зголемила знаењето за ова движење, особено меѓу муслиманките. Таа организирала собири на девојки и помлади жени околу Горњи Шехер и работела со нив со цел разбивање на разни предрасуди. Таа посветувала големо внимание на борбата против неписменоста, која била висока кај муслиманските жени, бидејќи не им било дозволемо да се образуваат. Управувала со пописот на неписмени муслиманки за да ги собере на курсеви за описменување, кои се организирале преку друштвата „Гајрет“ и „Узданица“. Во текот на 1939 и 1940 година, партиската организација КПЈ во Бања Лука организирала бесплатни курсеви за околу 150 студенти, кои полагале поправен испит. Овој курс го водел Осман Карабејговиќ, студент по медицина, а Вахида Маглајлиќ значителна помогнала при организирањето и пронаоѓањето на просториите каде што се одржувал курсот.[3]

Илегалната организација на Комунистичката партија на Југославија во Бања Лука била обновена во средината на 1930-тите по шестгодишна забрана од диктатурата, а бањалучките комунисти истовремено работеле на изнаоѓање на легални форми на работа, па со цел да ги вклучат жените и девојките во политичката работа на КПЈ во октомври 1935 година, од „Женското движење“ било формирано друштво. Во почетокот, оваа феминистичка организација имала неколку десетици членови - работници, службеници, студенти, напредни граѓани, кои главно биле членови на КПЈ или потекнувале од семејствата на членовите и симпатизерите на КПЈ. Преку активната социјална работа на своите членови и ширењето на политиката на борба за промена на правната и политичката положба на жената, ова друштво успеало да собере над 200 членови, кои потекнувале од српски, хрватски и муслимански семејства. Организацијата на КПЈ во Бања Лука придавала големо значење на активностите на ова движење, имајќи предвид дека во тоа време во Бања Лука дејствувале уште неколку женски друштва, кои биле на национална или верска основа, како што бил Кругот на српските сестри, хрватски Жените, како и женските секции на муслиманската организација „Гајрет“.[4][5]

 
Спомен-биста на Вахида Маглајлиќ на Плоштадот на паднатите борци во Бања Лука

Својата активност во женското движење Вахида ја започнала во Младинската секција, додека движењето било предводено од Наталија Јовиќ, професорка во Граматика во Бања Лука и Невенка Врањешевиќ, исто така професорка. Покрај нив, во движењето биле активни и лекарите Даница Перовиќ, Ружа Маглајлиќ, Драгица и Љубица Мркоњиќ, Душанка Ковачевиќ, Милена Рајчиќ, Фахира Фејзагиќ, Ајша Карабејговиќ и други. По успешното организираните курсеви за описменување, Движењето на жените ја започнала борбата за политичките права на жените во 1938 година. Во соработка со други граѓански партии биле собрани потписи за Резолуцијата и се барало правото на глас на жените. Собир на жените се одржал во кино салата „Луксор“, на кои присуствувале Наталија Јовиќ, претседателката на движењето, Воислав Кечмановиќ во име на Демократската партија, инженерот Војшиќ во име на Земјоделската партија, Павао Радан во име на Обединетиот синдикат на работници и други. Под раководство на д-р Даница Перовиќ биле организирани два медицински курса, кои обучиле околу 40 членови на Движењето на жените, меѓу кои и Вахида. Многумина од учесниците на овој курс подоцна учествувале во НОБ и починале како партизански медицински сестри.[5] Вахида активно учествувала во собирањето средства за организацијата „Црвена помош“, а на 27 март 1941 година била учесник во демонстрациите во Бања Лука против Тројниот пакт. Во мај 1941 година, Рада Врањешевиќ ја прифатила Вахида, заедно со Васа Бутозан, како член на Комунистичката партија на Југославија (КПЈ).[6][7][8]

Втората светска војна

уреди

Движење на отпорот

уреди

Втората светска војна избувнала во септември 1939 година; Југославија била нападната од силите на Оската година и пол подоцна, а Независната Држава Хрватска била основана на 10 април 1941 година. Како фашистичка марионетска држава, НДХ ја вклучувала цела Босна и Херцеговина, речиси цела Хрватска и делови од Србија. Маглајлиќ веднаш почнала да организира отпор кон властите на НДХ. Во мај 1941 година, таа официјално станала дел од забранетата Комунистичка партија на Југославија,[1] и покрај сомневањата на нејзиниот татко за односот на организацијата кон религијата. Сепак, злосторствата на НДХ врз Бошњаците го поттикнале да го поддржи движењето на отпорот. Сомневајќи се за неговата лојалност кон новиот режим, усташите го принудија таткото на Маглајлиќ да се повлече од својата позиција на шеријатски судија.[2]

Маглајлиќ била во можност да го искористи високиот статус на нејзиниот татко како кадија за да ги засолни комунистите во нивната куќа, да го организира нивниот трансфер во ослободените области и да собере медицински материјали, облека, оружје и муниција.[1][9] Одржувајќи разработена мрежа на тајни контакти, контролни пунктови и конаци, таа станала една од најсигурните партизански поддржувачи во Бања Лука.[10] Таа наложила нејзината мајка да подготви храна за партизаните и да им обезбеди опрема, вклучувајќи радиопредаватели, убедувајќи ги српските, муслиманските и еврејските семејства во Бања Лука да го донираат својот имот на движењето на отпорот наместо да го конфискуваат усташите.[2] Општествениот статус што го уживала како член на едно од најугледните семејства во градот многу ги охрабрило другите муслимани од Бања Лука да им се придружат на партизаните.[11]

Усташите на крајот дознале за активностите на Маглајлиќ, но јавното апсење значело ризик за значителен бунт меѓу муслиманското население. Од неа било побарано да се пријави кај усташката милиција во октомври 1941 година и била искористена можноста тивко да ја фатат. Во текот на двата месеци што ги поминала во затвор, Маглајлиќ била испрашувана под тортура со цел да се извлечат информации за партизаните. Бидејќи молчела, властите решиле да ја испратат во Загреб. На 20 декември 1941 година, денот на трансферот, Маглајлиќ успеала да побегне од затворот заедно со пријателката Даница Мариќ. Двете жени поминале неколку дена криејќи се во домот на таткото на Маглајлиќ пред да се преселат на територијата на планината Чемерница, под контрола на партизаните. На 31 декември 1941 година тие станале партизани.[1] Нејзините браќа веќе им се придружиле на герилските борци; двајца завршиле во затвор, додека нејзиниот татко бил испратен во концентрационен логор во 1942 година.[2]

Политика и герилска војна

уреди
 
Сестрата и браќата на Маглајлиќ пред нејзиниот гроб во Мала Крупска Рујишка во 1963 година.

Маглајлиќ набргу по доаѓањето на ослободената територија се зафатила со политика. Работела со жителите на Козара, Грмеч и Цазин, главно со жени. Нејзиното влијание било најзабележително меѓу муслиманките од Казин, а нејзината политичка кариера кулминирала со нејзиниот избор во Централниот комитет на Антифашистичкиот фронт на жените на Босна и Херцеговина на 6 декември 1942 година.[2][10] Таа ги претставувала комунистите во Сански Мост и Босански Нови Град до јануари 1943 година, кога Четвртата непријателска офанзива ја принудила да се повлече преку планината Шатор во Гламоч и Ливно. Таа набрзо се нашла во Босанска Краина и се вратила во Босански Нови.[2]

Заедно со остатокот од 12-та крајинска бригада, Маглајлиќ пристигнала во Мала Крупска Руишка попладнето на 31 март. Таа и нејзините колеги партизани биле разбудени од истрели рано утрото на 1 април, откако биле опколени од Германците.[2] Партизаните се обиделе да избијат и да побараат засолниште на блискиот рид.[2][11] Маглајлиќ не успеала да стигне до ридот и била застрелана во грбот. Преживеаните партизани се вратиле подоцна истиот ден за да ги извадат телата на нивните 28 паднати другари, меѓу кои и Маглајлиќ, и да ги закопаат во селото.[2] По војната, нејзините останки биле повторно погребани на партизанските гробишта во Бања Лука, каде што се наоѓаат и денес.[9]

Наследство

уреди
 
Надгробната плоча на Вахида Маглајлиќ на партизанските гробишта во Бања Лука

Со указ на Президиумот на Народното собрание на ФНРЈ, на 20 декември 1951 година, Вахида Маглајлиќ постхумно била прогласена за Народен херој на Југославија поради исклучителното херојство во борбата против непријателите на народот.[6] Истиот ден, четиринаесет други загинати партизанки биле прогласени за народни херои, меѓу кои и Лепа Радиќ од Босанска Градишка и Равијојла Јанковиќ од Илиџа.[12]

Како една од вкупно деветте женски национални херои од Босна и Херцеговина, како и единствената муслиманка која го добила ова високо признание, Вахида била рангирана меѓу најистакнатите борци од НОБ и Социјалистичката револуција.[9][11] Многу улици, основни училишта, пионерски одреди и младински работни бригади го носеле нејзиното име. Долги години нејзиното име го носело и Медицинското училиште во Бања Лука,[13] како и основното училиште во селото Арапуши, во близина на Босанска Крупа.[14] Денес, улиците во Сараево[15] и Кнежево го носат името на Вахиде Маглајлиќ, додека улицата што го носила нејзиното име во Бања Лука била преименувана.

Палестинецот Ел Хеол Мухамед, кој студирал медицина во Загреб на почетокот на 1970-тите, многу слушал и се интересирал за Национално-ослободителната борба на народот на Југославија. Сепак, тој особено се заинтересирал за животот и борбата на Вахида Маглајлиќ и инспириран од нејзиниот пример, напишал брошура на арапски со цел ликот на Вахида да биде пример за жените од Палестина и учесниците на Палестинската ослободителна организација (PLO). Со финансиска помош од Египет, оваа брошура била отпечатена во голем тираж и стигнала до значителен број Палестинци, за кои Вахида станала пример. На насловната страница на брошурата има фигура на девојка со шлем и пушка со бајонет, а над нејзината глава има букет развиорени знамиња со пароли на српскохрватски и арапски јазик.[9][16][17][18]

Поврзано

уреди
  • Марија Бурсаќ – уште една партизанка од Босна и народен херој на Југославија

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Musabegović, Jasmina (1977). Žene Bosne i Hercegovine u narodnooslobodilačkoj borbi 1941–1945. godine. Svjetlost. стр. 82–92. OCLC 164913003.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 Beoković, Mila (1967). Žene heroji. Svjetlost. стр. 183–227. OCLC 12875240. razumio.
  3. ↑ Beoković 1967, стр. 191—192.
  4. ↑ Maglajlić—Halilović 1977, стр. 21—25.
  5. ↑ 5,0 5,1 Maglajlić—Halilović 1973, стр. 24—28.
  6. ↑ 6,0 6,1 Narodni heroji 1 1982, стр. 479.
  7. ↑ Beoković 1967, стр. 197.
  8. ↑ Maglajlić—Halilović 1977, стр. 31.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 „Vahida Maglajlić – courageous heroine in the fight against Fascism“. Wieninternational. 2 July 2013. Архивирано од изворникот на 5 October 2013. Посетено на 1 August 2015.
  10. ↑ 10,0 10,1 Spahić, Aida; Ždralović, Amila; Aganović, Arijana; Đokanović, Bojana; Bavčić, Elmaja; Žuna, Emina; Giomi, Fabio; Dračo, Ivana; Delić, Zlatan (2014). Women Documented: Women and Public Life in Bosnia and Herzegovina in the 20th Century. Sarajevo Open Center. стр. 82–90.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Hoare, Marko Attila (2014). Bosnian Muslims in the Second World War: A History. Oxford University Press. стр. 66. ISBN 978-0-19936-531-9.
  12. ↑ Bijelić 1980.
  13. ↑ „JU Medicinska škola Banja Luka — istorijat“. medicinska-skola-bl.net. n.d. Архивирано од изворникот на 13 февруари 2021. Посетено на 3 ноември 2019.
  14. ↑ Maglajlić—Halilović 1977, стр. 86—87.
  15. ↑ „Ulice grada Sarajeva“. sarajevo.co.ba. n.d.
  16. ↑ Maglajlić—Halilović 1977, стр. 5—9.
  17. ↑ Maglajlić—Halilović 1973, стр. 7—11.
  18. ↑ „Heroina Vahida Maglajlić kao uzor Palestinkama“. www.radiosarajevo.ba. 8 јули 2013. Архивирано од изворникот на 12 јули 2013. Посетено на 3 ноември 2019.CS1-одржување: неподобна URL (link)
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Вахида_Маглајлиќ&oldid=5243030“