Валонци (француски: Wallons, МФА: [walɔ̃]; валонски: Walons) — луѓе кои зборуваат француски и живеат во Белгија, особено во Валонија. Валонците претставуваат карактеристична заедница во рамките на Белгија.[1] Значајни историски и антрополошки критериуми (религија, јазик, традиции, фолклор) ги поврзуваат Валонците со Французите.[2][3] Општо кажано, терминот се однесува и на жителите на Валонија. Тие зборуваат јазици од регионот како што се валонскиот јазик (со пикардскиот јазик на запад и лоренскиот јазик на југ).

Валонци
Вкупен број
5,16 милиони (вкупно), 4,19 милиони во Белгија
Подрачја со значајно население

Потекло на поимот

уреди

Терминот „Валонец“ е изведен од *walha, прагермански поим кој се однесува на говорителите на келтските и латинскиот јазик.[4]

Терминот „Валонец“ потекнува од романските јазици заедно со други сродни термини што тој ги истиснал. Неговата најстара писмена трага е пронајдена во книгата „Mémoires de Jean, sire de Haynin et de Louvignies“ на Жан де Ина во 1465 г., каде се однесува на римското население од Бургундските Ниски Земји. Сепак, неговото значење повторно беше ограничено за време на француските и холандските периоди, а за време на Белгиската независност, со терминот се именуваа само Белгијците кои зборуваа романски јазик (француски, валонски, пикардски, итн.) Лингвистичкото разидување во политиката на Белгија му додава политичка содржина на «емоционалниот, културниот, и лингвистичкиот концепт».[5] Исто така, „Валонец“ ги именува жителите на Валонија — еднојазична територија на која се зборува француски јазик— наспроти „Фламанците“. Зборовите „Валонец“ и „Валонци“ можат да се забележат во книгата на Чарлс Вајт, „Белгиската револуција“ (1835 г.) „...Неуморните Валонци, со онаа смелост за авантури што е нивна историска одлика, ги напуштија своите занимања, и зграпчувајќи ги копјето и мускетата со нетрпение, маршираа кон центарот на бркотниците...“.[6][7][8] Шпанските термини Валонец и Валонија од 17 век се однесуваа на Кралската гарда регрутирана во шпанска Фландрија. Тие беа вклучени во многу од најзначајните битки на Шпанската империја. Исто така, францускиот збор „Валонци“ се користи во Британска енциклопедија во англискиот јазик.[9]

Алберт Хенри напиша дека иако зборот „Валонец“ во 1988 г. предизвикал уставна реалност, тој првично се однесуваше на Римското население од Бургундските Ниски Земји, а исто така, од 16 век до Белгиската револуција, се користеше за означување на територија со термините „валонски провинции“ или валонска земја (Pays wallon), а потоа и со терминот Валонија.[10] Терминот „валонска земја“ се користеше и во холандскиот јазик. Walsch land.[11][12] Терминот постоеше и во германскиот јазик, како што е можеби „Wulland“ во книгата на Ханс Хејст (1571 г.) каде Wulland во англискиот јазик е преведено како Валонија (1814 г.)[13] Меѓутоа, на германски јазик воглавно е „Wallonenland“ : Le païs de Valons, Belgolalia, Wallonenland, in "Le Grand Dictionnaire Royal" Augsbourg, 1767;[14][15] Името на осветувањето на црквите е запишено во Туренските „assemblées“, во Бретанските „pardons“, понекогаш во фестивалите „kermesses“ во Северните департманти, а понекогаш како што е во Валонската земја, во фестивалите „ducasses“ (зборчето доаѓа од dedicatio) [16] Во англискиот јазик станува збор за Walloon country (види понатаму Џејмс Шо[17]). Во францускиот јазик (и Франција (Wand)), е le Pays wallon: Валонската земја го вклучуваше најголемиот дел од денешна Белгија, Источна Фландрија, the Западна Фландрија и двете именувани како Валонска Фландрија, Провинцијата Намир, Ено, Лимбург, Лиеж па дури и Луксембург[18][19] За Феликс Русо, валонската земја, според книгата le Roman pays е старото име на земјата на Валонците[20] а, прекарот Romande често се користел за да се опишат Валонците сè до крајот на 19 век.

Институционални аспекти

уреди
Главни статии: Валонија

Концептуални и емоционални аспекти

уреди

Валонија

уреди

Обемот на Валонија, дефинираната областа според употребата на јазикот, се менувала низ вековите. Ниското земјиште на Фландрија и ридестиот регион на Ардените биле под контрола на бројни град-држави и надворешни сили. Таквото менување на власта донело до варирање на границите, културата, и јазикот. Валонскиот јазик, кој сè до Втората светска војна беше распространет во својата употреба, изумира во својата општа употреба поради растечкиот интернационализам. Иако официјалните образовни системи не го сметаат како јазик, француската влада продолжува да ја поддржува употребата на францускиот јазик во рамките на „франкофонскиот“ комонвелт.

Федералната структура на Белгија ги комплицира овие работи. Таа ја дели Белгија на три јазични групи така што тие имаат предност да ги користат своите јазици во службената преписка, но и на три автономни региони. Во јазичните групи спаѓаат: Француската заедница (иако не е Валонска обично се именува како Валонија-Брисел, особено погледнете го државниот план од 1 јануари 2009 г.)[21] Фламанската заедница (таа го употребува холандскиот јазик), и Германската заедница. Поделбата на политички региони не соодветствува со поделбата на јазичните групи - "Vlaanderen" (Фландрија), "la région wallonne" (Валонскиот регион, вклучувајќи ја Германската заедница, но општо нарекувана Валонија), и двојазичниот (француско-холандскиот) Бриселски регион, што е и федералниот главен град на Белгија.

Иако го носи името Брисел, а не Валонија, таму најчесто се зборува француски јазик

уреди

Многумина аналитичари кои не зборуваат француски, прекумерено ги генерализираат Валонците како погоден термин за сите белгиски говорители на францускиот јазик (дури и оние кои се родени и живеат во Бриселскиот регион). Мешењето на населението низ вековите значи дека повеќето семејства можат да ги пронајдат своите предци и на двете страни од лингвистичкиот јаз. Но, фактот дека околу 85% од населението во Бриселскиот регион зборува француски јазик, а регионот се наоѓа во Фландрија каде се зборува холандски јазик, доведува до недоразбирање помеѓу регионите и заедниците. Локалниот дијалект во Брисел, Brussels Vloms, е барбантски дијалект, кој го отсликува холандското наследство на градот.

Историски гледано, зачетокот на индустриската револуција во континентална Европа во раните години на 19 век е заслуга на Валонците.[22] Во современата историја, Брисел е најголемиот град или главниот град на регионот. Поради долгото шпанско и пократкото француско владеење, францускиот јазик станал единствениот службен јазик. Додека регионот бил дел од Обединетото Кралство Холандија, холандскиот јазик кратко време се задржал како службен јазик, а потоа, откако луѓето се стекнале со независност во 1830 г., тие повторно го воспоставиле францускиот јазик. Валонскиот регион, кој претставува голема производствена површина на јаглен и челик, брзо се разви и се претвори во економска сила на земјата. Валонците (всушност елитите кои зборуваат француски, а беа нарекувани Валонци) станаа доминантни во политиката. Бројни фламански имигранти дојдоа да работат во Валонија. Во периодот помеѓу 1930 и 1970 г., постепеното намалување на челикот, а особено на јагленот, кое се поврзуваше со премногу малото инвестирање во услужните индустрии и лесната индустрија (која преовладуваше во Фландрија), ја сврте ситуацијата во другиот правец. Фландрија постепено стана политички и економски доминантна. Од своја страна пак, валонски семејства се преселија во Фландрија за да барат работа. Оваа еволуција не помина без политичките последици.

Валонски идентитет

уреди

Срцето на валонската култура се долините Меза и Самбра, Шарлероа, Динан, Намир (главниот град на регионот), Иуи, Вервје, и Лиеж.

Регионална јазична статистика

уреди

Валонскиот јазик е елемент на валонскиот идентитет. Меѓутоа, сето население во Валонија кое зборува француски јазик, во рамките на културата не може да се смета за валонско бидејќи значителен дел на запад (околу Турне и Монс) и помали делови на крајот од југот (околу Арлон) други јазици се поставени како мајчини јазици (имено, пикардскиот јазик, шампањскиот јазик, луксембургшкиот јазик, и лоренскиот јазик). Сите тие зборуваат и француски јазик, па подобро и од другите.

Анкетата на Centre liégeois d'étude de l'opinion[23] во 1989 г. истакна дека 71.8% од младите луѓе во Валонија разбираат и зборуваат само малку или воопшто не валонски јазик, 17.4% добро го владеат, а само 10.4% го зборуваат исклучително добро.[24] Врз основа на други анкети и цифри, Лорен Хендшел во 1999 г. напишал дека во Валонија помеѓу 30 и 40% од луѓето биле двојазичари (валонски јазик, пикардски јазик), а од нив 10% го сочинувале помладото население (на возраст од 18–30 г.). Според Хендшел, постои бројка од 36 до 58% на млади луѓе кои имаат пасивно познавање од регионските јазици.[25] Од друга страна, од историска гледна точка во општината Живе, неколку села во департманот на Ардените во Франција, кој го издава весникот Causon wallon (Ајде да зборуваме на валонски јазик);[26], и две села во Луксембург, се зборува валонскиот јазик.

Валонците во средниот век

уреди

Од 11 век, големите градови покрај реките Меза, Динан, Иуи, и Лиеж, тргувале со Германија, каде во некои градови се наоѓале Wallengassen (соседите на Валонија).[27] Во Келн, Валонците биле најзначајна странска заедница, како што може да се види на три патишта во градот кои се обележани со името Walloonstreet.[28] Валонците правеле размена на производи за материјали што тие ги немале, како што е бакарот кој може да се најде во Германија, а особено во Гослар.

Во 13 век, во средновековната германска колонизација на Трансилванија (централана и северозападна Романија) се наоѓале и бројни Валонци. Имиња на места како што е Wallendorf (валонско село) и имиња на фамилии како што е Valendorfean (валонски селанец) може да се најдат кај некои од романските граѓани на Трансилванија.[29]

Валонците во периодот на ренесансата

уреди

Во 1572 г. Жан Бодин измисли интересна игра на зборови која до денешни времиња е добро позната во Валонија:

Ouallonnes enim a Belgis appelamur [nous, les "Gaulois"], quod Gallis veteribus contigit, quuum orbem terrarum peragrarent, ac mutuo interrogantes qaererent où allons-nous, id est quonam profiscimur? ex eo credibile est Ouallones appellatos quod Latini sua language nunquam efferunt, sed g lettera utuntur.[30]

Превод: "Белгијците "не нарекуваат Валонци бидејќи кога старите народи од Галија патувале по должината и широчината на земјата, се прашале себеси: 'Où allons-nous?' [Каде одиме? : изговорот на овие француски зборови е исто како и францускиот збор Валонци (плус 'us')], т.е. 'Со која цел одиме?.' Веројатно е дека тие од нив го презеле името Ouallons (Валонци), што во латинскиот јазик не може да се изговори без притоа да се смени зборот со употреба на букавата „G“." Еден од најдобрите преводи на неговите (хумористични) изреки што секојдневно се користат во Валонија.[31] е "Чудни се времињава во кои живееме."

Шекспир го употребил зборот Валонец: "A base Walloon, to win the Dauphin's grace/Thrust Talbot with a spear in the back." Забелешка во Хенри VI, Чин I вели, "Во ова време, Валонците [беа] жители на областа, која денес е во јужна Белгија, и сѐ уште е позната како 'Pays wallon'."[32] Цитирајќи го Морис Пирон, Алберт Хенри се согласува:[33]) ова е цитирано и од A.J. Hoenselaars[34] "Валонски со значење на Валонска земја во Шекспировото дело 'Хенри VI'..."[35]

Валонците во Шведска

уреди

Од 1620-те години, бројни валонски рудари и железари, со своите семејства, се населиле во Шведска за да работат во рудниците со железо и преработка.[36] За производство на железо беа вклучени валонски методи во практиката на Швеѓаните за да се надополнат постоечките германски техники. Многу од валонските работници се населиле околу рудникот во Данемора каде се произведувало железна руда која во тоа време претставувала 15 % од шведското производство на железо.[37]

Работниците првично биле предводени од претприемачот Луј де Гер, кој им заповедал да работат во рудниците за железо на Упланд and Естерјетланд. Миграцискиот бран значително продолжил во 18 век. Валонците постепено биле интегрирани во шведското општество, но дури во последната четвртина од 20 век кога шведското законодавство им дозволи на католиците да станат државни службеници, тие целосно биле интергирани. Преку валонските презимиња може да се следи валонското потекло. Некои луѓе со валонско потекло припаѓаат на Sällskapet Vallonättlingar (Друштвото на валонски потомци).[38]

Валонците и просветителството

уреди

Во историјата на Холандија од 1786 г. забележано е дека , " Валонската земја ја сочинувале [The] Ено и Намир, со Артоа, која повеќе не била австриска провинција. Валонското име и јазик досегнуваат и во пограничните области на соседните провинции. Голем дел од Барбант, провинција која се граничи со Ено и Намир, се нарекува Валонски Барбант. Исто така, изгледа дека во некои прилики афинитетот на јазикот предизвикува поблиски односи."[39]

Белгиската револуција

уреди

Од неодамна, Белгиската револуција најпрво беше опишана како конфликт помеѓу општините на Брисел, а потоа беше проширена во преостанатиот дел од земјата, "особено во валонските провинции".[40] Речиси истото гледиште е напишано во книгата на Едмундсон:

Утрото на 23 септември, кралските сили влегоа во градот преку три порти и напреднуваа сè до паркот. Но подалеку оттаму не можеа да продолжат бидејќи отпорот беше очаен, и бидејќи налетаа на дожд од куршуми од барикадите, прозорците и крововите на куќите. Три дена речиси без престан, жестоката борба продолжи, а трупите повеќе губеа отколку што освојуваа. Вечерта на 26 септември, принцот нареди неговите трупи да се повлечат бидејќи сериозно беа настрадале. Ефектот од ова повлекување имаше за цел да го претвори уличното востание во државен револт. Сега кога умерениците се обединија со либералите, се формираше привремена влада меѓу чии членови беа Рожје, Ван де Вејер, Жандебјен, Емануел д’Хугворст, Феликс де Меронд и Луј де Потер, кои по неколку дена триумфално се вратија од прогонство. Приврементата влада издаде серија декрети со кои ја прогласи Белгија за независна, а белгиските војници ги ослободи од својата заклетва, и ги повика да го напуштат холандскиот стандард. Војниците ја послушаа. Револтот, кој воглавно беше во границите на валонските области, сега брзо се прошируваше низ Фландрија.[41]

Жак Ложи напиша: "На 6 октомври, цела Валонија беше под управа на привремената влада. Во фламанскиот дел од земјата, падот на Кралската влада беше толку целосен и брз како и во Валонија , освен во Гент и Антверпен."[42] Робер Демолин кој беше професор на Универзитетот во Лиеж напиша: "Лиеж, заедно со Брисел, се наоѓа во првите редови во Битката за слобода",[43] но повеќе дејствува од Брисел. Истата работа ја напиша за Левен. Според Демолин, овие три града се општинските републики на чело на Белгиската револуција. Во ова шесто поглавје од неговата книга, Le soulèvement national (pp. 93–117), пред да напише дека "На 6 октомври, цела Валонија е слободна",[44] тој ги цитира следниве општини од кои доброволци оделе во Брисел, "центарот на нередот", со цел да учествуваат во битката против холандските трупи: Турне, Намир, Вавре (p. 105) Брен л’Але, Женап, Жодуањи, Первес, Ребек, Гре-Дуасо, Лимелет, Нивел (p. 106), Шарлероа (и неговиот регион), Госелје, Лоделинсарт (p. 107), Суањи, Лоз, Туан, Жмап (p. 108), Дур, Сан-Гислен, Патураж (p. 109) и на крај заклучува: "Па, од малите валонски гратчиња и села, луѓето дојдоа во главниот град .."[45] Холандски тврдини беа ослободени во Ат ( 27 септември), Монс (29 септември), Турне (2 октомври), Намир (4 октомври) (со помошта на луѓето од Анден, Фос, Жемблукс), Шарлероа (5 октомври) (со илјадници луѓе).Истиот ден во Филипевил, Мариембург, Динан, Буилјон се случи истата работа.[46] Во Фландрија, холандските трупи капитулираа истовремено во Брухе, Ипр, Остенде, Менен, Ауденарде, Герардсберген (pp. 113–114), но не и во Гент ниту пак во Антверпен (ослободени на 17 и 27 октомври). Во секој случај, наспроти овие толкувања, за невољите во Брисел, Џон В. Руни Џуниор напиша:

Од квантитативната анализа јасно е дека огромното мнозинство револуционери живееја во Брисел или во близина на предградијата и дека помошта која дојде од надвор е минимална. На пример, за денот на 23 септември, 88% од идентификуваните мртви и ранети живееја во Брисел, а ако ги додадеме оние кои живееле во Барбант, ќе стигнеме до 95%. Точно е дека ако го земете предвид родното место на револуционерите кој е даден според пописот, бројот на Бриселци кои учествувале во револуцијата паѓа под 60%, што би можело да значи дека постоело "национална" поддршка (на различни белгиски провинции),а бројот на оние кои живееле надвор од градот, изнесува повеќе од 40%. Но тоа не е ништо. Знаеме дека помеѓу 1800 и 1830 г. населението во главниот град пораснал од 75.000 на 103.000 жители. Овој раст се должи на тоа што во 1815 г. Брисел бил назначен како втор главен град на Кралството на Холандија и на тоа што дошло до рурален егзодус проследен од индустриската револуција. Затоа е вообичаено што голем дел од населението во Брисел потекнува од провинциите. Овие мигранти воглавно доаѓаат од Фландрија, која тешко беше погодена од текстилната криза во 1826-1830 г. Ова толкување, наспроти изјавите на сведоците, е и националистичко: Чарлс Рожје кажал дека во 1830 г. не постоел ниту Белгиски народ, ниту чувство на националност кај населението. Револуционерот Жан-Батист Нотомб не уверува дека "денеска се раѓа чувството за државно обединување." Што се однесува на Џозеф Лебо, тој рекол "белгискиот патриотизам е синот на револуцијата од 1830 година.." Дури во наредните години буржоаската револуција ќе ја "озаконочи идеолошката моќ на државата.[47]

Во белгиската држава

уреди

Неколку години по Белгиската револуција во 1830 г., историчарот Луј Девес истакна дека "Белгија ја делат два народа, Валонци и Фламанци. Првите зборуваат француски јазик, вторите зборуваат фламански јазик. Границата е јасна (...) Провинциите кои и сѐ вратени на Валонија т.е. валонски се Провинцијата на Лиеж, Барбантска Валонија, Провинцијата на Намир, Провинцијата на Ено [...] А другите провинции помеѓу линијата [...] се фламански. Ова не е произволна поделба или замислена комбинација за да поддржи нечие мислење или да создаде систем - ова е факт..."[48] Жулс Мичелет патувал во Валонија во 1840 г. и честопати во неговата книга Историја на Франција можеме да прочитаме за неговиот интерес за Валонија и Валонците стр. 35,120,139,172, 287, 297,300, 347,401, 439, 455, 468 (оваа страница е за Валонската култура, 476 (издание од 1851 г. е објавена на семрежјето)[49]

Наводи

уреди
  1. Ethnic Groups Worldwide, a ready reference Handbook, David Levinson, ORYX Press, (ISBN 1-57356-019-7), p. 13 : « Walloons are identified through their residence in Wallonia and by speaking dialects of French. They, too, are descended from the original Celtic inhabitants of the region and Romans and Franks who arrived later. Walloons are mainly Roman catholic. »
  2. Ethnic Groups Worldwide, a ready reference Handbook, David Levinson, ORYX Press, ISBN 1-57356-019-7, p.13 : "Walloon culture was heavely influenced by the French"
  3. The Encyclopedia of the Peoples of the World, A Henri Holt Reference Book, page 645 : « Culturally there is continuity between the French and the Walloons, Wallon culture consisting mainly of dialect literary productions. While historically most Wallons came within France's cultural orbit
  4. John Ronald Reuel Tolkien, English and Welsh, in Angles and Britons: O'Donnell Lectures, University of Cardiff Press, 1963.
  5. French: Au concept sentimental, linguistique et culturel s'est ajouté peu à peu, par la suite de l'évolution intérieure en Belgique, depuis 1880 surtout, un contenu politique Albert Henry, Histoire des mots Wallons et Wallonie, Institut Jules Destrée, Coll. «Notre histoire», Mont-sur-Marchienne, 1990, 3rd ed. (1st ed. 1965), p. 14.
  6. Charles White, The Belgic Revolution of 1830, Whittaker, London, 1835, p. 308, see also, pp. 5, 45, 266, 307 where the same word as in French - Wallons - was used Oxford University's copy
  7. Quoted also by Maurice Bologne, L'insurrection prolétarienne de 1830 en Belgique.Critique politique, n°9, Bruxelles, juillet 1981, p.56 and passim
  8. Quoted also by Bruno Demoulin and Jean-Louis Kupper (editors) Histoire de la Wallonie, De la préhistoire au XXIe siècle, Privat, Toulouse, 2004, p.241 ISBN 2-7089-4779-6
  9. „Encyclopædia Britannica, 11th edition“. Архивирано од изворникот на 2014-08-14. Посетено на 2014-05-10.
  10. Albert Henry, En 1988, le terme Wallonie évoque (...) une réalité politique et administrative constitutionnellement reconnue (...) En 1830, et au cours des années qui suivirent, on avait continué à se servir des expressions provinces wallonnes, cette dernière déjà employée au seizième siècle, au moins et pays wallon plus rarement attestées avant le dix-huitième siècle, opus citatus, pp. 15-16
  11. Het naembouck van 1562, Tweede druk van het Nederlands - Frans Woordenboek van Hoos Lambrech, published by R.Verdeyen, Liège-Paris, 1945, p.221.
  12. Also quoted by Albert Henry, opus citatus, p.81
  13. Hans Heyst, Philippi II, Koenigs in Spanien, Reise aus Spanien nach Genos, und dann ferner durch Italien und Teutschland ins Wulland, und von dannen herauf in die Stadt Augsburg von anno 1549 bis 1551, Journey and Voyage of Philipp II, from Spain to Genos,and then further through Italy and Germany into Wallonia and to hence into the City of Augsburg,Augsburg, 1571, 4to. Published, by Par John Pinkerton; Longman, Hurst, Rees, and Orme, 1814, see the translation of Wulland in the English Wallonia p. 89 A General Collection of the Best and Most Interesting Voyages and Travels in All Parts of the World: Many of which are Now First Translated Into English. Digested on a New Plan, Copy of the University of Michigan
  14. Albert Henry, opus citatus, note 1. p. 81
  15. Le païs de Valons, Belgolalia, Wallonennland, in Le Grand Dictionnaire RoyalAugsbourg, 1767 in Études d'histoire wallonne, Fondation Plisnier, Bruxelles, 1964 Études d'histoire wallonne
  16. So Heissen die Kirchweihen in der Tourraine assemblées, in der Bretagne pardons, in den nördlichen Departments bald kermesses, bald, wie im Wallonenland, ducasses (von dedicatio)... in Jahrbuch für Romanische und Englische Literatur Leipzig 1864,p. 391 Jahrbuch für Romanische und Englische Literatur
  17. Albert Henry, Un témoignage anglais, opus citatus, p.48
  18. Le pays wallon comprenait la plus grande partie de ce qui forme aujourd'hui la Belgique, la Flandre occidentale et orientale, dites ensemble Flandre wallonne, la province de Namur, le Hainaut, le pays de Liège, le Limbourg et même le Luxembourg in Dictionnaire Bescherelle Paris, 1856, Vol II, p. 1664 Bescherelle, Vol II, 1856, Paris, p. 1664[мртва врска]
  19. Albert Henry, opus citatus, p.81 quoted the 1846 edition
  20. French " En ce qui concerne les termes employés pour désigner la Terre des Wallons au cours des âges, nous avons noté le Roman pays, ensuite le Pays wallon. Il y eut aussi l'expression: les Provinces wallonnes." Félix Rousseau, La Wallonie, terre romane, 6th edition, Charleroi, 1993, p.120, DL/1993/0276/1
  21. From 1 January 2009, "Wallonia-Brussels International (WBI) "will further enhance the visibility of Wallonia-Brussels international activities, both in Belgium and abroad. WBI will pool all of the international relations work of the French Community, the Walloon Region and the French Community Commission of the Brussels-Capital Region. Wallonia-Brussels International Архивирано на 6 јули 2011 г.
  22. "Walloons pioneered the industrial revolution in the Continent", The Guardian, 7 Aug 2008
  23. „Centre d'étude de l'opinion“. Архивирано од изворникот на 2014-12-19. Посетено на 2014-05-10.
  24. Lucy Baugnet, L'identité culturelle des jeunes Wallons, Liège 1989
  25. L.Hendschel, Quelques indices de la vitalité du wallon, in Walloon Qué walon po dmwin? pp 114-134, Quorum, Gerpinnes ISBN 2-87399-072-4
  26. „Ardenne-walonne.org“. Архивирано од изворникот на 2012-07-26. Посетено на 2014-05-10.
  27. Félix Rousseau, L'art mosan, introduction historique, Duculot, Gembloux,1970 p. 44, ISBN 2-8011-0004-8
  28. Félix Rousseau, opus citatus, p. 46
  29. Konrad Gündisch Without a doubt, among the settlers were not only Germans, be they Teutonici from Southern Germany or Saxons from Middle and Northern Germany but also Romanic people from the western regions of the then German Empire. One of the earliest documents on Transylvanian Saxons points at Flandrenses who had at least two independent settler groups. These came from an economically highly developed region of the empire, where during the 11th and 12th centuries shortage of land was overcome through intensive planning and building of dike systems. Cities were developed through the textile industry and trade. Many knights of the first crusade came from here. It is undisputed that Flandrenses played an important role in the German East-Migration. Latins, settlers of Romanic-Walloon origin, were also represented. For example, Johannes Latinus, who arrived as knight but also as one of the first Transylvanian merchants; Gräf Gyan from Salzburg who frightened the bishop of Weißenburg; and Magister Gocelinus, who presented Michelsberg to the Cistercian abbey Kerz. Also to be mentioned is the name of the town Walldorf (villa Latina, "Wallonendorf", town of Walloons) and villa Barbant or Barbantina, a name which brings to mind Brabant in Belgium. Based on the described and often contradictory research results, answers to the question of the origin of Transylvanian Saxons cannot be considered as final. An incontestable clarification cannot be expected since it is probable that the colonists of different religions and ethnic background came in small groups from all regions of the then empire and grew, once in Transylvania, into a group with its own distinct identity, with German language and culture. In any event, their number was negligibly small and has been estimated at 520 families, approximately 2600 persons. in Siebenbürgen und die Siebenbürger Sachsen, Taschenbuch - 304 Seiten (1998) Langen-Müller, München.; ISBN 3-7844-2685-9. English translation The History of Transylvania and the Transylvanian Saxons
  30. Albert Henry, opus citatus, p. 112.
  31. Wallons-nous?
  32. William Shakespeare, Henry VI, Part 1, (Michael Taylor, ed.) Oxford University Press, 2003 ISBN 0-19-818392-5, ISBN 978-0-19-818392-1, p.104, note 137
  33. Note sur le sens de Wallon chez Shakespeare, Académie de langue et de littérature françaises, 42 (1964)
  34. Reclamations of Shakespeare, Rodopi, 1994, p. 24 ISBN 90-5183-606-6, a mistake with the inverted figures of 1492, in fact 1429 (the Siege of Orléans)
  35. Histoire des mots wallons et Wallonie, op. cit., note 1, Chapter II, p. 81
  36. Luc Courtois,De fer et de feu l'émigration wallonne vers la Suède (Ouvrage publié avec l'aide du Fonds national de la recherche scientifique), Fondation wallonne, Louvain-la-neuve, 2003 ISBN 2-9600072-8-X
  37. „Swedish Economic History and the 'New Atlantic Economy', Paper, presented at the "Economic History Society Annual Conference“. University of Reading. 31 March – 2 April 2006. Архивирано од изворникот 2006-09-25. Посетено на 30 August 2013.
  38. Huguenots-Walloons-Europe Archives" Архивирано на 23 јуни 2008 г., Archiver.rootsweb.ancestry.com
  39. James Shaw, Sketches of the History of the Austrian Netherlands: With Remarks on the Constitution, Commerce, ..., London: G. G. J. and J. Robinson, 1786, p. 64
  40. French une tension entre l'autorité communale bruxelloise et le pouvoir hollandais dans un premier temps, et une diffusion de la colère dans le reste du pays -notamment dans les principales villes wallonnes - dans un deuxième temps Bruno Demoulin and Jean-Louis Kupper (editors) Histoire de la Wallonie opus citatus, p. 239
  41. George Edmundson The History of Holland Cambridge at the University Press, 1922, pp. 389-404 The History of Holland
  42. Jacques Logie, 1830. De la régionalisation à l'indépendance, Duculot, Gembloux,1980, p.168, ISBN 2-8011-0332-2
  43. RobertDemoulin, La révolution de 1830, La Renaissance du Livre, Bruxelles, 1950, p. 93
  44. Robert Demoulin, opus citatus p. 113
  45. Robert Demoulin, opus citatus, p. 109
  46. Robert Demoulin, opus citatus, pp. 111-113
  47. John W. Rooney Jr., Profil du combattant de 1830 dans Revue belge d'histoire contemporaine, T. 12, 1981,p.487 Profil du combattant de 1830
  48. French La Belgique est partagée entre deux peuples, les Wallons et les Flamands. Les premiers parlent la langue française; les seconds la langue flamande. La ligne de démarcation est sensiblement tracée. [...] Ainsi les provinces qui sont en deçà de la ligne wallonne, savoir: la province de Liège, le Brabant wallon la Province de Namur, la Province de Hainaut, sont wallonnes [...] Et celles qui sont au-delà de la ligne [...] sont flamandes. Ce n'est point ici une division arbitraire ou un plan fait d'imagination pour appuyer une opinion ou créer un système; c'est une vérité de fait... Louis Dewez, Cours d'histoire de Belgique contenant les leçons publiques données au musée des Lettres ert des Sciences de Bruxelles, tome II, pp. 152-153, JP Méline, Bruxelles, 1833
  49. Histoire de France