Сметалка

Сметалка или абакус, познато и како рамка за пресметување — средство за пресметување што се користи првенствено во делови на Азија за вршење аритметички процеси. Денес, сметалките најчесто се конструирани како бамбус рамка со мониста што се лизга на жици, но првично тие биле зрна грав или камења кои се движеле во браздите на песок или на плочи од дрво, камен или метал. Сметалката е во употреба векови пред донесувањето на пишаниот модерен броен систем и сè уште се користи од страна на трговци и чиновници во Азија, Африка и други места.

Потекло на поимот

Зборот абакус во XIV век значел , „песочна табла за цртање, пресметување и сл.“, потекнува од латинскиот збор abacus, од грчкиот збор ἄβαξ abax (во генитив abakos) „сметачка табла, табла за цртање,“. Потеклото на зборот не е утврдено,но се смета дека има корен во семитските јазици, феникиски или хебру каде абак значело „површина од песок за цртање“,буквално „прашина“.

Египетска сметалка

Користењето на сметалката во Стариот Египет е споменато од грчкиот историчар Херодот кој пишувал дека Египќаните ги поместуваат монистрата од десно кон лево, спротивно од грчкиот метод, од лево надесно. Археолозите имаат најдено дискови со различни големини за кои се мислело дека се користеле како сметачи. Сепак, не се откриени никакви ѕидни претстави на ваков инструмент .

Кинеска сметалка

Кинеска сметалка (бројот претставен на сликата е 6.302.715.408)

Најраниот писмен запис на кинеската сметалка потекнува од II век пред нашата ера. Кинескиот абакус, познат како суанпан (算盘, suànpán "Бројачка лента") е обично 20 cm висок и доаѓа во различни ширини во зависност од операторот. Тој вообичаено има повеќе од седум дрвца. Постојат две монистра на секое дрвце во горната палуба и по пет монистра на долниот дел и на делот за децимални и хексадецимални пресметки.Монистрата обично е заоблена и направена од дрво. Монистрите се бројат со движење нагоре-надолу во онднос на светлината по дрвцата. Кинескиот абакус ги извршувал сите аритметички операции а имал и можност за пресметување на функции. Техники се развиени за да се пресметува множење, делење, собирање, одземање, квадратен корен и квадрат кои се извршуваат со голема брзина при што кинескиот абакус бил усовршен. Во моментов постојат училишта каде што ги учат учениците како да го користат.

Јапонска сметалка

Јапонската сметалка

Во Јапонија, абакусот се нарекува соробан (算盘, そろ ばん, soroban "Бројачка лента"), увезен од Кина во XIV век . 1 / 4 абакусот, кој е погоден за децимална пресметка, се појавил околу 1930 година, и станал широко распространет откако Јапонија ја напуштила хексадецималната тешка пресметка која била сè уште честа појава во Кина. Абакусот се произведува во Јапонија денес наспроти практичноста и достапноста на електронските џебни калкулатори. Користењето на соробанот се учи во јапонските основни училишта како дел од математиката, првенствено како помош за побрза ментална пресметка. Со користење на соробан, може да се дојде до одговорот во исто време, или дури и побрзо отколку со физички инструмент.

Римска сметалка

Копија на римската сметалка

Нормалниот метод на пресметка во Стариот Рим, како и во Грција, е со движење на бројачите на мазна маса. Првично се користеле камчиња и камења. Подоцна, и во средовековна Европа биле произведени специјални уреди за движење по мазната маса наречени жетони. Слично како кај римските броеви каде со буквата V се заменуваат пет, а со X десет букви I, така и абакусот заменувал поголеми групи објекти со еден поопшт. Овој систем на "контра кастинг" продолжи во доцните Римското Царство и во средновековна Европа, и опстојува во ограничена употреба во XIX век. Поради реинтродукцијата на абакусот од страна на папата Силвестер Втори со многу корисни промени, станал широко користен во Европа уште еднаш во текот на 11 век. Пишувајќи во 1 век пред нашата ера, Хорациј го споменува абакусот направен од восок, табла покриена со тенок слој на црн восок, на кој колони и бројки биле испишани со помош на игла.

Руска сметалка

Руска сметалка

Рускиот абакус обично има едена искосена палуба, со десет зрна на секоја жица (освен една жица која има четири монистри, за четврт-рубља фракции. Ова жица е обично во близина на корисникот). Тој најчесто се користи вертикално, со жици од лево кон десно како книга.Жиците се обично потклекнати на испакнатина нагоре во центарот, за да се задржи монистра закачена на било која од двете страни. Абакусот е расчистен кога сите монистри се поместени надесно. За време на манипулацијата, монистрите се поместуваат налево. За полесен преглед, двете монистри што се наоѓаат во средината на абакусот се во различна боја од останатите 8. Исто така најлевата монистра од илјадарките (милионите ако постојат) е од различна боја. Како едноставна , евтина и доверлива алатка , рускиот абакус се користел во сите продавници и маркети за време на поранешниот Советски Сојуз, и исто така се вршела обука за негово користење во училиштата сè до 1990-тите години. Руските абакуси почнаа да ја губат популарноста по масовното производство на микрокалкулатори кое започна во Советскиот Сојуз во 1974 година. Денес се смета како архаизам и се заменува со рачен калкулатор.

Школски сметалки

Школска сметалка користена во Данско основно училиште

Насекаде околу светот абакусите биле користени во основните училишта како помош при учењето на бројниот систем и аритметиката. Во западните земји се користел школски абакус на рамка слична на рускиот Абакус, но со прави жици и вертикална дрвена рамка (види слика). Тој уште често се гледа како пластична или дрвена играчка. Овој тип на абакус прикажан на сликата е најчесто употребен за да прикаже вредност без употреба на посебни вредности. Секое зрно има иста вредност и се користат на начин што можат да избројат броеви до 100.

Во Македонија операции со абакус се учат на рана возраст преку разни образовни програми а децата се стимулираат да ја совладаат оваа сметачка техника преку национални натпревари.

Надворешни врски

• Текстови на Викиизворот:
  • „Abacus“ . Encyclopædia Britannica (11. изд.). 1911. ** "Abacus", from A Dictionary of Greek and Roman Antiquities, 3rd ed., 1890.