Хајди (роман)
„Хајди“ (германски: Heidi) — роман за деца на швајцарската писателка Јохана Шпири од 1881 година. Романот бил оригинално објавен во два дела — „Хајди: нејзините години на прашување и учење“[1] (германски: Heidis Lehr- und Wanderjahre) и „Хајди : Како таа го применува наученото“[2] (германски: Heidi kann brauchen, was es gelernt hat).[3] „Хајди“ е една од најпродаваните книги на сите времиња и едно од најпознатите дела на швајцарската книжевност.[4][5] Главниот лик во романот е девојчето Хајди, а сижејното дејство го градат нејзините доживувања и искуства во дедовиот дом сместен во швајцарските планини и подоцна во вилата од градот Франкфурт. Освен Хајди, во романот се појавуваат низа споредни ликови, почнувајќи од Петре козарот, дедото, Клара па сѐ до надлежните во домот на Клара.
 Насловна страна на изданието на Хајди од 1887 | |
| Автор | Јохана Шпири |
|---|---|
| Изворен наслов | Heidi |
| Преведувач | на македонски: Сегеј Дилевски (1975), Светлана Иванова (2004) |
| Земја | Швајцарија |
| Јазик | германски |
| Жанр | Детска литература |
Издадена | 1881 |
Структура
уредиРоманот се состои од два дела, кои содржат вкупно 23 глави.[6]
Прв дел: Години на учење и патување на малечката Хајди
уреди- Чичкото од планина
- Кај дедо си
- На пасиштето
- Кај баба
- Две посети и што сè се случи притоа
- Нова глава и само нови нешта
- Госпоѓицата Ротенмаер доживува необичен ден
- Возбудливи настани во куќата на господин Сеземан
- Домаќинот слуша за својата куќа многу работи што никогаш не ги чул
- Баба
- Радости и жалости
- Привиденија во Сеземановата куќа
- Пак на планината
- Во недела кога бијат камбаните
Втор дел: Хајди умее да го користи тоа што го има научено
уреди- Приготвување за на пат
- Гостин на планина
- Одмазда
- Зима во Селце
- Сè уште е зима
- Оддалеку се јавуваат пријателите
- Што се случуваше потоа на планината
- Се случи тоа што никој не го очекуваше
- Простување, но само за кратко
Содржина
уредиЕден ден, една жена (Дета) и мало девојче (Хајди) патуваат пеш кон планинското село Селце. Родителите на Хајди се починати и за неа се грижи нејзината тетка Дета, која го носи девојчето кај дедо ѝ. Тој живее сам во планината, без никакви контакти со селаните, кои воопшто не го сакаат и го избегнуваат, сметајќи го за чудак. Патем, тие го среќаваат козарот Петре, кој живее во селото со својата мајка и со бабата. Тој е единствен пријател на чичкото од планина и секогаш кога ги носи козите на пасење, со себе ги зема и Белка и Лиска, двете кози на старецот. Кога пристигаат до колибата на дедото, Хајди е возбудена, а дедо ѝ е изненаден од посетата, но по кратката расправа со Дета, сепак ја прифаќа Хајди кај себе. Хајди ја разгледува куќата, која имала само еден кревет, па затоа дедото ѝ направил на Хајди постела од сено на таванот. Утредента, Хајди оди во планината заедно со Петре,, а дедото им дава леб, сирење и млеко. Хајди брзо се спријателува со козите и таа продолжува секој ден да ги носи на пасење. По неколку дена, таа посакува да го посети домот на Петре, а до селото ја превезува дедо ѝ со санка. Бабата на Петре е многу стара и слепа, а нажалената Хајди ветува дека ќе ги научи буквите за да може да ѝ чита книги. Хајди е многу среќна на планината и таа посакува да живее таму засекогаш. Но, по некое време доаѓа Дета со веста дека нашла убав дом за Хајди во градот. Во куќата во која требало да престојува Хајди живееле богати луѓе чија ќерка Клара е парализирана, така што ѝ била потребна другарка. Иако не му се допаѓа идејата, дедото сепак дозволува Хајди да си замине и така таа пристига во домот на Клара со која за кратко време се спријателува, иако воспитувачката на Клара, госпоѓата Ротенмаер, не е задоволна од однесувањето на Хајди. Таткото на Клара, господинот Сеземан, е многу богат, но неговите напори да најде лекар кој би ја излечил неговата ќерка се безуспешни. Животот во градот ја прави Хајди тажна, која копнее по дедо ѝ и по слободниот живот во планината. Еден ден, во домот на Клара пристига нејзината баба, која ја учи Хајди да чита и ѝ подарува книги и облека. По некое време, домашните во куќата на Клара забележуваат необични промени: секој ден, иако била заклучена, тие ја наоѓаат портата отворена, така што помислуваат дека се работи за некој дух. Господинот Сеземан и неговиот пријател, лекарот, ја разрешуваат тајната, откривајќи дека секоја вечер Хајди како месечарка излегува надвор, а лекарот предлага веднаш да ја вратат Хајди во планината. Така, таа се враќа кај дедо ѝ, а пред да замине, таа ја кани Клара да ја посети. Повторната средба со Хајди го усреќува дедото и тој прави нешто неочекувано — се согласува да се врати во селото и да живее таму преку зимата. Пролетта, Клара, во придружба со баба ѝ, ј апосетува Хајди, а дедото предлага и Клара да престојува во неговата планинска колиба. Таму, Хајди и Клара се дружат со Петре, времето го минуваат по планинските ливади, а благодарение на здравата храна и на свежиот воздух, здравјето на Клара постепено се подобрува. Еден ден, Хајди добива необична идеја и ѝ помага на Клара да стане од количката, па така Клара проодува. Сепак, по некое време, Клара се враќа дома во градот, а Хајди продолжува да живее во планината, среќна поради тоа што ѝ помогнала на својата другарка.
Опис на ликовите
уреди- Хајди е главниот лик во книгата; таа е опишана како мало девојче со руса коса и ангелско лице; нејзиниот карактер отсекогаш бил добродушен, а душата - наивна, детска; таа ги сака сите со сето срце и правдата секогаш ја возвишува во победа!
- Петре Козарот е момче на возраст од 10 до 13 години; тој има кафеава коса, а изразот на неговото лице дава впечаток на забавно и дружељубиво момче.
- Дедото на Хајди е старец кој поради своето минато се обидува да се казни себеси така што се преселил на планина и живее во мала колиба на швајцарските Алпи; тој е познат во јавноста како тврд човек кој не знае за милост, но длабоко во својата душа има љубов и мекост кои ги открива Хајди.
- Клара е парализирано девојче, малку поголемо од Хајди; во неа отсекогаш се криела желбата за играње по цел ден; таа има големо разбирање за секого и, воопшто, делува мошне зрело за својата возраст.[7][8]
Адаптации
уредиФилм и телевизија
уредиВрз основа на романот биле направени околу 20 филмови или телевизиски адаптации. Филмовите за Хајди забележале голема популарност, а јапонската анимирана серија станала популарна во многу земји ширум светот. Иако оригиналната приказна ја опишува Хајди со кратка кадрава коса, таа честопати е прикажувана како русокоса.
Списокот на филмските и телевизиските серии засновани врз романот ги опфаќа:
- Хајди, игран филм од 1937 со Ширли Темпл во главната улога[9].
- Хајди, игран филм од 1952 на германски јазик, снимен на локации во Швајцарија.
- Подарок за Хајди (1958) со Сенди Дешер во улогата на Хајди[10].
- Хајди, телевизиска серија од 1959 со Сара О Конор во улога на Хајди[11].
- „Хајди“ — германски филм од 1965 година.
- „Хајди“ — телевизиски филм од 1968 година, со Џенифер Едвардс во улогата на Хајди[12].
- Хајди: девојчето од Алпите 1974, јапонска анимирана серија (Nippon Animation), која се прикажувала на разни јазици низ цел свет[13]
- Хајди од 1974 адаптација на BBC со Ема Блејк во улогата на Хајди[14].
- Телевизиска серија во 26 епизоди (Хајди 1978) германско-швајцарска продукција синхронизирана на разни јазици. Улогата на Хајди ја толкува Катја Полетен[15]
- Новите авантури на Хајди (1978)
- Анимиран филм Песната на Хајди (1982) во продукција на Хана и Барбера[16].
- Храбрата планина (1990) американска адаптација на приказната за Хајди во режија на Кристофер Лит.[17]
- Минисерија за Хајди воамриканска продукција од 1993, со Ноли Торнтон во улога на Хајди.
- Хајди (1995) анимиран филм.
- Хајди (2005) анимиран филм.
- Хајди CGI римејк на аниме серијата од 1974 развиена во 2015, од Studio100, истите кои го развиле цртаниот Пчеличката Маја.[18]
Инспирацијата за Хајди
уредиВо април 2010, Питер Бетнер открил книга напишана во 1830 од германски автор Херман Адам во Камп. Насловот бил „Аделаида: Девојчето од Алпите“ (германски: Adelheide, das Mädchen vom Alpengebirge). Двете приказни делат многу сличности во приказната и во претставите.[19] Биографката на Шпири, Реџина Шиндлер, сметала дека е можно Шпири да се запознала со приказната, додека растела во својот дом преполн со книги.
Изданија на македонски јазик
уреди- „Хајди на планина“ (2003) - сликовница[20]
- Јохана Шпири, „Хајди“, Феникс, Скопје, 2004. ISBN 9989-33-089-1.
- Јохана Шпири, „Хајди“, Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004 (библиотека: Лектирни изданија); преводот го извршил Сергеј Дилевски, а автор на илустрациите е Младен Туниќ; книгата е испечатена во печатницата „Коста Абраш“ во Охрид, а има 232 страници, со димензии од 20 сантиметри; таа е каталогизирана во НУБ „Св. Климент Охридски“, Скопје и ја носи меѓународната ознака ISBN 9989-3-0433-5.[6]
- Јохана Шпири, „Хајди“ (2016)[21]
Надворешни врски
уреди- Heidi. Хајди (роман) на Проектот „Гутенберг“
- Heidi. Хајди (роман) на Проектот „Гутенберг“ (илустрирана)
- Heidis Lehr- und Wanderjahre. Хајди (роман) на Проектот „Гутенберг“ (на германски)
- Прераскажување на лектирата „Хајди“ од Јохана Шпири
Наводи
уреди- ↑ Title few of the public library of SIKJM
- ↑ Page few of the electronic SIKJM library
- ↑ Nathan Haskell Dole, translator of the 1899 edition
- ↑ „Swiss Literature (old link)“. revue.ch. Архивирано од изворникот на August 8, 2007. Посетено на March 4, 2008.
- ↑ „Swiss Literature“. admin.ch. Архивирано од изворникот на February 6, 2008. Посетено на March 4, 2008.
- ↑ 6,0 6,1 Јохана Шпири, Хајди, Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004.
- ↑ „Прераскажување на лектирата „Хајди" од Јохана Шпири“. Креативно.мк.
- ↑ Шпири, Јохана (2004). Хајди. Скопје: Феникс. ISBN 9989-33-089-1.
- ↑ Temple, Shirley; Hersholt, Jean; Treacher, Arthur (1937-10-15), Heidi, Посетено на 2017-10-17
- ↑ Descher, Sandy; Fowley, Douglas; Parks, Van Dyke, A Gift for Heidi, Посетено на 2017-10-17
- ↑ O'Connor, Sara; Spaull, Colin; Dignam, Mark, Heidi, Посетено на 2017-10-17
- ↑ Edwards, Jennifer; Redgrave, Michael; Schell, Maximilian (1968-11-17), Heidi, Посетено на 2017-10-17
- ↑ Sugiyama, Kazuko; Miyauchi, Kôhei; Ohara, Noriko, Heidi: A Girl of the Alps, Посетено на 2017-10-17
- ↑ Blake, Emma; Meyer, Hans; Robson, Flora, Heidi, Посетено на 2017-10-17
- ↑ Polletin, Katia; Barnes, Nicholas; Horney, Brigitte, Heidi, Посетено на 2017-10-17
- ↑ Greene, Lorne; Jr, Sammy Davis; Gray, Margery (1982-11-19), Heidi's Song, Посетено на 2017-10-17
- ↑ Caton, Juliette; Sheen, Charlie; Clarke, Joanna (1990-02-16), Courage Mountain, Посетено на 2017-10-17
- ↑ „Animation“. Studio100.tv. Архивирано од изворникот на 2017-09-27. Посетено на 2017-10-17.
Studio 100 is producing a new CGI format animated series of Heidi, which will be delivered for broadcast in 2015. It has been sold to more than 100 countries and coincides with the 40th anniversary of the classic 2D series. Johanna Spyri wrote the first Heidi books back in 1880; since then more than 50 million books have been translated into 50 languages worldwide.
- ↑ „Basis for Heidi“. Heidi inspiration.[мртва врска]
- ↑ Hajdi i tainstveniot zamok. [Skopje]: Toper. 2003. ISBN 9989809887. OCLC 898669717.
- ↑ Шпири, Јохана (2016). Хајди. Преведено од Диловски, Сергеј. Скопје: Просветно дело, Редакција Детска радост, 2016 (Тетово : Напредок). ISBN 978-608-228-267-1.