Хаплогрупа Т (мтДНК)
Хаплогрупата Т е човечка митохондријална ДНК (мтДНК) хаплогрупа. Се верува дека потекнувала пред околу 25.100 години на Блискиот Исток.
Хаплогрупа T | |
---|---|
Можно време на потекло | 25,149 ± 4,668 years before present |
Можно место на потекло | Близок Исток, and/or Кавказ |
Предок | JT |
Потомци | T1 and T2 |
Својствени мутации | G709A, G1888A, A4917G, G8697A, T10463C, G13368A, G14905A, A15607G, G15928A, C16294T |
Потекло
уредиМитохондријалната клада Т потекнува од хаплогрупата JT, од која исто така настанала mtDNA хаплогрупата Ј. Се смета дека Т-мајчинскиот клад потекнува од Блискиот Исток.
Дистрибуција
уредиБазалната хаплогрупа Т* се наоѓа кај Алжирците во Оран (1,67%) и Регуибате Сахрави (0,93%).[1] Дистрибуиран е и меѓу Соќотри (1,2%).[2]
Хаплогрупата Т е присутна на ниски честоти низ Западна и Средна Азија и Европа, со различни степени на распространетост била присутна во и можеби други групи од околните области. Т се наоѓа кај приближно 10% од домородните Европејци.[3][4] Тоа е исто така вообичаено кај современите Иранци. Врз основа на примерок од над 400 современи Иранци, хаплогрупата Т претставува приближно 8,3% од популацијата (околу 1 од 12 индивидуи), при што поспецифичниот подтип Т1 сочинува приближно половина од нив. Понатаму, специфичниот поттип Т1 има тенденција да се најде подалеку на исток и е вообичаен кај средноазиските и модерните турски популации Lalueza-Fox 2004 , кои населуваат голем дел од истата територија како античките Сака, Сармати, Андроново и други наводни ирански народи од II и I милениум п.н.е. Лалуеза-Фокс и сор. (2004) исто така пронашол неколку Т и Т1 секвенци во античките погребувања, вклучително и Курганите, во казахстанската степа помеѓу 14-10 век п.н.е., како и подоцна во 1-ви милениуми п.н.е.
Географската дистрибуција во подкладата Т2 варира во многу со односот на субхаплогрупата T2e до T2b, кој е пријавен дека варира 40 пати кај испитуваните популации од ниска во Британија и Ирска, до висока во Саудиска Арабија Bedford 2012 . Во рамките на субхаплогрупата Т2е, многу редок мотив е идентификуван меѓу сефардските Евреи од Турција и Бугарија и осомничените разговори од Новиот свет Bedford 2012 .
Пронајдено кај Сванско население од Кавказ (Грузија) Т* 10,4% и Т1 4,2%. T1a1a1 е честа појава во земјите со високи нивоа на Y-хаплогрупа R1a, како што се Централна и Североисточна Европа. Клодот исто така се наоѓа и насекаде во Средна Азија и длабоко во Северна Азија, дури на исток до Монголија.
T2c и T2d се чини дека имаат потекло од Блискиот Исток околу времето на последниот глацијален максимум (LGM) и поновите распространувања во Европа. Повеќето од T2c ја сочинуваат хаплогрупата T2c1. Освен врв во Кипар, T2c1 е најзастапен во регионот на Персискиот Залив, но исто така се наоѓа во Левант и во Медитеранска Европа, со подалечна дистрибуција на многу ниски нивоа.[5]
Т2 се наоѓа и кај Соќотри (7,7%).[2]
Археологија
уредиВајлд и сор. (2014) тестирал mtDNA примероци од Јамна култура, претпоставената татковина на праиндоевропските говорници. Тие пронајдоа T2a1b во регионот на Средна Волга и Бугарија, и T1a и во централна Украина и во Средна Волга. Честотата на T1a и T2 во примероците на Јамна била по 14,5%, процент повисок од другите земји денес и се најде само на слично високи честоти меѓу Удмуртите од регионот Волга-Урал.[6]
Хаплогрупата Т е пронајдена и меѓу иберомауруските примероци кои датираат од епипалеолитот на праисториската локација Афалу во Алжир. Еден антички поединец ја носел подкладата T2b (1/9; 11%).[7] Дополнително, хаплогрупата Т е забележана меѓу древните египетски мумии ископани на археолошкиот локалитет Абусир во Блискиот Египет, кои датираат од предптолемејското/доцното ново кралство (T1, T2), птолемејското (T1, T2) и римското (недиференцирани Т, Т1) периоди.[8] Фосилите ископани на местото Келиф ел Боруд во доцниот неолит во Мароко, кои се датирани околу 3.000 п.н.е., исто така, се забележани дека ја носат поткладата Т2. Дополнително, хаплогрупата Т е забележана во древните фосили на Гуанче ископани во Гран Канарија и Тенерифе на Канарските Острови, кои се датирани со радиојаглерод помеѓу 7 и 11 век од нашата ера. Индивидуите што носат клада биле инхумирани на локацијата на Тенерифе, при што било пронајдено дека еден примерок припаѓа на подкладата T2c1d2 (1/7; 14%).[9]
Африка
уредиВо Африка, хаплогрупата Т првенствено се наоѓа кај популациите што зборуваат афро-азиски, вклучувајќи го и базалниот Т* клад.[1] Некои не-базални Т-клади, исто така, вообичаено се наоѓаат меѓу Серерите што зборуваат Нигер-Конго поради дифузијата од Магреб, најверојатно со ширењето на исламот.[10]
Азија
уредиЕвропа
уредиПодклади
уредиДрво
уредиОва филогенетско стебло се заснова на трудот van Oven 2008 и последователните објавени истражувања Behar 2012b . За краткост, прикажани се само првите три нивоа на подклади (гранки).
- Т
- Т1
- Т1а
- T1a1
- T1a2
- Т1б
- Т1а
- Т2
- Т2а
- T2a1
- Т2б
- T2b1
- T2b2
- T2b3
- T2b4
- T2b5
- T2b6
- T2c
- T2c1
- T2d
- T2e
- T2e2
- T2f
- T2f1
- T2g
- Т2а
- Т1
Здравствени проблеми
уредиЕдна студија покажала дека Хаплогрупата Т е поврзана со зголемен ризик за коронарна артериска болест. Сепак, некои студии исто така покажале дека луѓето од Хаплогрупата Т се помалку склони кон дијабетес (Chinnery 2007 и González 2012 ).
Неколку пробни медицински студии покажале дека Хаплогрупата Т може да понуди одредена отпорност и на Паркинсоновата и на Алцхајмеровата болест.
Една студија покажала дека кај шпанската популација, хипертрофичната кардиомиопатија (HCM), исто така позната како хипертрофична опструктивна кардиомиопатија (HOCM) е поверојатно да се случи кај оние од потеклото Т2 отколку кај другите мајчини хаплогрупи.[11] Не е познато дали ова е специфично за оваа потклада на хаплогрупата Т или е фактор на ризик што го споделуваат сите од хаплогрупата Т. Со статистички значајна разлика пронајдена во толку мал примерок, може да биде препорачливо за оние од познатата мајчина хаплогрупа Т потеклото да бидат свесни за ова и нивниот лекар да провери дали има докази за оваа состојба кога се прави рутински преглед на рана возраст. Обично е без симптоми и го зголемува ризикот од ненадејна срцева смрт, што често им се случува на оние кои се во рана возраст како тинејџери и може да ги погоди оние кои се активни и немаат други фактори на ризик.[12]
Одредени медицински студии покажале дека митохондријалната хаплогрупа Т е поврзана со намалена подвижност на сперматозоидите кај мажите, иако овие резултати биле предизвикани Mishmar 2002 . Според Катедра за биохемија и молекуларна и клеточна биологија, Универзитет Сарагоса, Хаплогрупата Т може да предиспонира за астенозоспермија Ruiz-Pesini 2000 . Сепак, овие наоди се оспорени поради малата големина на примерокот во студијата Mishmar 2002 .
Познати членови
уредиЗа време на документарниот филм на BBC One, Запознајте ги Изардите (анг: Meet the Izzards), актерот и комичар Еди Изард дознава дека неговата митохондријална ДНК е од Хаплогрупата Т, поточно подкладата T2f1a1.[13]
Николај II од Русија
уредиПоследниот руски цар, Николај II, се покажало дека е од Хаплогрупата Т, конкретно од подкладата Т2 Ivanov 1996 . Претпоставувајќи дека сите релевантни педигре се точни, ова ги вклучува сите потомци од женска линија на неговата предок од женска линија Варвара од Цеље (1390–1451), сопруга на Сигизмунд, Светоримскиот император. Ова вклучува голем број европски благородници, вклучувајќи ги и Џорџ I од Велика Британија и Фридрих Вилијам I од Прусија (преку електорката Софија од Хановер), Чарлс I од Англија, Џорџ III од Обединетото Кралство, Џорџ V од Обединетото Кралство, Чарлс X Густав од Шведска, Густавус II Адолф од Шведска, Морис од Насау, принцот од портокал, Улав V од Норвешка и Ѓорѓи I од Грција.
Наводи
уредиФусноти
уредиЦитати
уреди- ↑ 1,0 1,1 Asmahan Bekada; Lara R. Arauna; Tahria Deba; Francesc Calafell; Soraya Benhamamouch; David Comas (September 24, 2015). „Genetic Heterogeneity in Algerian Human Populations“. PLOS ONE. 10 (9): e0138453. Bibcode:2015PLoSO..1038453B. doi:10.1371/journal.pone.0138453. PMC 4581715. PMID 26402429.; S5 Table
- ↑ 2,0 2,1 Černý, Viktor; и др. (2009). „Out of Arabia—the settlement of island Soqotra as revealed by mitochondrial and Y chromosome genetic diversity“ (PDF). American Journal of Physical Anthropology. 138 (4): 439–447. doi:10.1002/ajpa.20960. PMID 19012329. Архивирано од изворникот (PDF) на 6 October 2016. Посетено на 13 June 2016.
- ↑ Bryan Sykes (2001). The Seven Daughters of Eve. London; New York: Bantam Press. ISBN 978-0393020182.
- ↑ „Maternal Ancestry“. Oxford Ancestors. Архивирано од изворникот на 15 July 2017. Посетено на 7 February 2013.
- ↑ Pala, M; Olivieri, A; Achilli, A; Accetturo, M; Metspalu, E; Reidla, M; Tamm, E; Karmin, M; Reisberg, T (4 May 2012). „Mitochondrial DNA Signals of Late Glacial Recolonization of Europe from Near Eastern Refugia“. The American Journal of Human Genetics. 90 (5): 915–924. doi:10.1016/j.ajhg.2012.04.003. PMC 3376494. PMID 22560092.http://haplogroup.org/sources/mitochondrial-dna-signals-of-late-glacial-recolonization-of-europe-from-near-eastern-refugia/ Архивирано на 7 февруари 2023 г.
- ↑ Wilde, Sandra (2014). „Direct evidence for positive selection of skin, hair, and eye pigmentation in Europeans during the last 5,000 y“. Proceedings of the National Academy of Sciences. 111 (13): 4832–4837. Bibcode:2014PNAS..111.4832W. doi:10.1073/pnas.1316513111. PMC 3977302. PMID 24616518.
- ↑ Kefi, Rym; и др. (2018). „On the origin of Iberomaurusians: new data based on ancient mitochondrial DNA and phylogenetic analysis of Afalou and Taforalt populations“. Mitochondrial DNA Part A. 29 (1): 147–157. doi:10.1080/24701394.2016.1258406. PMID 28034339.
- ↑ Schuenemann, Verena J.; и др. (2017). „Ancient Egyptian mummy genomes suggest an increase of Sub-Saharan African ancestry in post-Roman periods“. Nature Communications. 8: 15694. Bibcode:2017NatCo...815694S. doi:10.1038/ncomms15694. PMC 5459999. PMID 28556824.
- ↑ Rodrı́guez-Varela; и др. (2017). „Genomic Analyses of Pre-European Conquest Human Remains from the Canary Islands Reveal Close Affinity to Modern North Africans“. Current Biology. 27 (1–7): 3396–3402.e5. doi:10.1016/j.cub.2017.09.059. PMID 29107554.
|hdl-access=
бара|hdl=
(help) - ↑ Ball, Edward (2007). The Genetic Strand: Exploring a Family History Through DNA. Simon and Schuster. стр. 233. ISBN 978-1416554257. Посетено на 31 May 2016.
- ↑ Castro, M (2006). „Mitochondrial DNA haplogroups in Spanish patients with hypertrophic cardiomyopathy“. Int J Cardiol. 112 (2): 202–6. doi:10.1016/j.ijcard.2005.09.008. PMID 16313983.
- ↑ Chen, Michael. „Hypertrophic cardiomyopathy - Medical Encyclopedia“. Medline Plus. National Library of Medicine. Посетено на 2015-10-03.
- ↑ Meet the Izzards: The Mum's Line. BBC One. 2013-03-12.
Извори
уреди- „mtDNA Haplogroup T Phylogeny Based on Full Mitochondrial Sequences“. Journal of Genetic Genealogy. 6 (1). 2010. Архивирано од изворникот на 2016-04-22. Посетено на 2024-02-15.
- Malyarchuk, B. A.; Derenko, M. V. (November 1999). „Molecular instability of the mitochondrial haplogroup T sequences at nucleotide positions 16292 and 16296“. Annals of Human Genetics. 63 (6): 489–497. doi:10.1017/S0003480099007794. PMID 11246451.
- Abu-Amero, Khaled K; Larruga, José M; Cabrera, Vicente M; González, Ana M (2008). „Mitochondrial DNA structure in the Arabian Peninsula“. BMC Evolutionary Biology. 8 (1): 45. Bibcode:2008BMCEE...8...45A. doi:10.1186/1471-2148-8-45. PMC 2268671. PMID 18269758.
- Babalini, Carla; Martínez-Labarga, Cristina; Tolk, Helle-Viivi; Kivisild, Toomas; Giampaolo, Rita; Tarsi, Tiziana; Contini, Irene; Barać, Lovorka; и др. (2005). „The population history of the Croatian linguistic minority of Molise (southern Italy): A maternal view“. European Journal of Human Genetics. 13 (8): 902–12. doi:10.1038/sj.ejhg.5201439. PMID 15886710.
- Bedford, Felice L (2012). „Sephardic signature in haplogroup T mitochondrial DNA“. European Journal of Human Genetics. 20 (4): 441–8. doi:10.1038/ejhg.2011.200. PMC 3306851. PMID 22108605.
- Behar, DM; Metspalu, E; Kivisild, T; Rosset, S; Tzur, S; Hadid, Y; Yudkovsky, G; Rosengarten, D; и др. (2008). MacAulay, Vincent (уред.). „Counting the founders: The matrilineal genetic ancestry of the Jewish Diaspora“. PLOS ONE. 3 (4): e2062. Bibcode:2008PLoSO...3.2062B. doi:10.1371/journal.pone.0002062. PMC 2323359. PMID 18446216.
- Behar, Doron M.; Van Oven, Mannis; Rosset, Saharon; Metspalu, Mait; Loogväli, Eva-Liis; Silva, Nuno M.; Kivisild, Toomas; Torroni, Antonio; Villems, Richard (2012). „A "Copernican" Reassessment of the Human Mitochondrial DNA Tree from its Root“. The American Journal of Human Genetics. 90 (4): 675–84. doi:10.1016/j.ajhg.2012.03.002. PMC 3322232. PMID 22482806.
- Belyaeva, Olga; Bermisheva, Marina; Khrunin, Andrey; Slominsky, Petr; Bebyakova, Natalia; Khusnutdinova, E. K. (Elza Kamilevna); Mikulich, Aleksei Ignatevich; Limborskaia, S. A. (Svetlana Andreevna) (2003). „Mitochondrial DNA variations in Russian and Belorussian populations“. Human Biology. 75 (5): 647–60. doi:10.1353/hub.2003.0069. PMID 14763602.
- Boattini, Alessio; Castrì, Loredana; Sarno, Stefania; Useli, Antonella; Cioffi, Manuela; Sazzini, Marco; Garagnani, Paolo; De Fanti, Sara; Pettener, Davide (2013). „MtDNA variation in East Africa unravels the history of afro-asiatic groups“. American Journal of Physical Anthropology. 150 (3): 375–385. doi:10.1002/ajpa.22212. PMID 23283748.
- Bosch, E.; Calafell, F.; Gonzalez-Neira, A.; Flaiz, C.; Mateu, E.; Scheil, H.-G.; Huckenbeck, W.; Efremovska, L.; и др. (2006). „Paternal and maternal lineages in the Balkans show a homogeneous landscape over linguistic barriers, except for the isolated Aromuns“. Annals of Human Genetics. 70 (4): 459–87. doi:10.1111/j.1469-1809.2005.00251.x. PMID 16759179.
- Brandstatter, Anita; Peterson, Christine T.; Irwin, Jodi A.; Mpoke, Solomon; Koech, Davy K.; Parson, Walther; Parsons, Thomas J. (2004). „Mitochondrial DNA control region sequences from Nairobi (Kenya): Inferring phylogenetic parameters for the establishment of a forensic database“. International Journal of Legal Medicine. 118 (5): 294–306. doi:10.1007/s00414-004-0466-z. PMID 15248073.
- Castrì, Loredana; Garagnani, P; Useli, A; Pettener, D; Luiselli, D (2008). „Kenyan crossroads: migration and gene flow in six ethnic groups from Eastern Africa“. Journal of Anthropological Sciences. 86: 189–192. PMID 19934476.
- Castrì, Loredana; Tofanelli, Sergio; Garagnani, Paolo; Bini, Carla; Fosella, Xenia; Pelotti, Susi; Paoli, Giorgio; Pettener, Davide; Luiselli, Donata (2009). „MtDNA variability in two Bantu-speaking populations (Shona and Hutu) from Eastern Africa: Implications for peopling and migration patterns in sub-Saharan Africa“. American Journal of Physical Anthropology. 140 (2): 302–11. doi:10.1002/ajpa.21070. PMID 19425093.
- Chinnery, P F; Mowbray, C; Patel, S K; Elson, J L; Sampson, M; Hitman, G A; McCarthy, M I; Hattersley, A T; Walker, M (2007). „Mitochondrial DNA haplogroups and type 2 diabetes: A study of 897 cases and 1010 controls“. Journal of Medical Genetics. 44 (6): e80. doi:10.1136/jmg.2007.048876. PMC 2740896. PMID 17551080.
- Coble, Michael D.; Loreille, Odile M.; Wadhams, Mark J.; Edson, Suni M.; Maynard, Kerry; Meyer, Carna E.; Niederstätter, Harald; Berger, Cordula; и др. (2009). Hofreiter, Michael (уред.). „Mystery Solved: The Identification of the Two Missing Romanov Children Using DNA Analysis“. PLOS ONE. 4 (3): e4838. Bibcode:2009PLoSO...4.4838C. doi:10.1371/journal.pone.0004838. PMC 2652717. PMID 19277206.
- Costa, MD; Cherni, L; Fernandes, V; Freitas, F; Ammar El Gaaied, AB; Pereira, L (2009). „Data from complete mtDNA sequencing of Tunisian centenarians: Testing haplogroup association and the "golden mean" to longevity“. Mechanisms of Ageing and Development. 130 (4): 222–6. doi:10.1016/j.mad.2008.12.001. PMID 19133286.
- Cvjetan, S; Tolk, HV; Lauc, LB; Colak, I; Dordević, D; Efremovska, L; Janićijević, B; Kvesić, A; и др. (2004). „Frequencies of mtDNA haplogroups in southeastern Europe--Croatians, Bosnians and Herzegovinians, Serbians, Macedonians and Macedonian Romani“. Collegium Antropologicum. 28 (1): 193–8. PMID 15636075.
- Derenko, M; Malyarchuk, B; Grzybowski, T; Denisova, G; Dambueva, I; Perkova, M; Dorzhu, C; Luzina, F; и др. (2007). „Phylogeographic analysis of mitochondrial DNA in northern Asian populations“. American Journal of Human Genetics. 81 (5): 1025–41. doi:10.1086/522933. PMC 2265662. PMID 17924343.
- Dubut, Vincent; Chollet, Lionel; Murail, Pascal; Cartault, François; Béraud-Colomb, Eliane; Serre, Myriam; Mogentale-Profizi, Nérina (2003). „MtDNA polymorphisms in five French groups: Importance of regional sampling“. European Journal of Human Genetics. 12 (4): 293–300. doi:10.1038/sj.ejhg.5201145. PMID 14694359.
- Fernandes, Verónica; Alshamali, Farida; Alves, Marco; Costa, Marta D.; Pereira, Joana B.; Silva, Nuno M.; Cherni, Lotfi; Harich, Nourdin; и др. (2012). „The Arabian Cradle: Mitochondrial Relicts of the First Steps along the Southern Route out of Africa“. The American Journal of Human Genetics. 90 (2): 347–355. doi:10.1016/j.ajhg.2011.12.010. PMC 3276663. PMID 22284828.
- Finnila, JS; Finnila, S; Majamaa, K (2001). „Lineage-specific selection in human mtDNA: Lack of polymorphisms in a segment of MTND5 gene in haplogroup J“. Molecular Biology and Evolution. 20 (12): 2132–42. doi:10.1093/molbev/msg230. PMID 12949126.
- Gasparre, G.; Porcelli, A. M.; Bonora, E.; Pennisi, L. F.; Toller, M.; Iommarini, L.; Ghelli, A.; Moretti, M.; и др. (2007). „Disruptive mitochondrial DNA mutations in complex I subunits are markers of oncocytic phenotype in thyroid tumors“. Proceedings of the National Academy of Sciences. 104 (21): 9001–9006. Bibcode:2007PNAS..104.9001G. doi:10.1073/pnas.0703056104. PMC 1885617. PMID 17517629.
- Gonder, M. K.; Mortensen, H. M.; Reed, F. A.; De Sousa, A.; Tishkoff, S. A. (2006). „Whole-mtDNA Genome Sequence Analysis of Ancient African Lineages“. Molecular Biology and Evolution. 24 (3): 757–68. doi:10.1093/molbev/msl209. PMID 17194802.
- González, Ana M.; MacEira, Benito M.; Pérez, Estefanía; Cabrera, Vicente M.; López, Alfonso J.; Larruga, José M. (2012). „Genetics, Environment, and Diabetes-Related End-Stage Renal Disease in the Canary Islands“. Genetic Testing and Molecular Biomarkers. 16 (8): 859–64. doi:10.1089/gtmb.2011.0207. PMC 3422557. PMID 22480375.
- Hartmann, A; Thieme, M; Nanduri, LK; Stempfl, T; Moehle, C; Kivisild, T; Oefner, PJ (2009). „Validation of microarray-based resequencing of 93 worldwide mitochondrial genomes“. Human Mutation. 30 (1): 115–22. doi:10.1002/humu.20816. PMID 18623076.
- Hassan, Hisham Yousif (2009). „Genetic Patterns of Y-chromosome and Mitochondrial DNA Variation, with Implications to the Peopling of the Sudan“. University of Khartoum. Архивирано од изворникот (PDF) на 2020-11-10. Посетено на 2024-02-15.
- Helgason, Agnar; Hickey, Eileen; Goodacre, Sara; Bosnes, Vidar; Stefánsson, Kári; Ward, Ryk; Sykes, Bryan (2001). „mtDNA and the Islands of the North Atlantic: Estimating the Proportions of Norse and Gaelic Ancestry“. The American Journal of Human Genetics. 68 (3): 206–15. doi:10.1086/318785. PMC 1274484. PMID 11179019.
- Hofreiter, Linea; Lynnerup, Niels; Siegismund, Hans R.; Kivisild, Toomas; Dissing, Jørgen (2010). Hofreiter, Michael (уред.). „Genetic Diversity among Ancient Nordic Populations“. PLOS ONE. 5 (7): e11898. Bibcode:2010PLoSO...511898M. doi:10.1371/journal.pone.0011898. PMC 2912848. PMID 20689597.
The overall occurrence of haplogroups did not deviate from extant Scandinavians, however, haplogroup I was significantly more frequent among the ancient Danes (average 13%) than among extant Danes and Scandinavians (~2.5%) as well as among other ancient population samples reported. Haplogroup I could therefore have been an ancient Southern Scandinavian type “diluted” by later immigration events.
- Ivanov, Pavel L.; Wadhams, Mark J.; Roby, Rhonda K.; Holland, Mitchell M.; Weedn, Victor W.; Parsons, Thomas J. (1996). „Mitochondrial DNA sequence heteroplasmy in the Grand Duke of Russia Georgij Romanov establishes the authenticity of the remains of Tsar Nicholas II“. Nature Genetics. 12 (4): 417–20. doi:10.1038/ng0496-417. PMID 8630496.
- Janssen, GM; Neu, A; 't Hart, LM; Van De Sande, CM; Antonie Maassen, J (2006). „Novel mitochondrial DNA length variants and genetic instability in a family with diabetes and deafness“. Experimental and Clinical Endocrinology & Diabetes. 114 (4): 168–74. doi:10.1055/s-2006-924066. PMID 16705548.
- Keyser, Christine; Bouakaze, Caroline; Crubézy, Eric; Nikolaev, Valery G.; Montagnon, Daniel; Reis, Tatiana; Ludes, Bertrand (2009). „Ancient DNA provides new insights into the history of south Siberian Kurgan people“. Human Genetics. 126 (3): 395–410. doi:10.1007/s00439-009-0683-0. PMID 19449030.
- Kivisild, T; Reidla, M; Metspalu, E; Rosa, A; Brehm, A; Pennarun, E; Parik, J; Geberhiwot, T; и др. (2004). „Ethiopian mitochondrial DNA heritage: Tracking gene flow across and around the gate of tears“. American Journal of Human Genetics. 75 (5): 752–70. doi:10.1086/425161. PMC 1182106. PMID 15457403.
- Knight, A; Underhill, PA; Mortensen, HM; Zhivotovsky, LA; Lin, AA; Henn, BM; Louis, D; Ruhlen, M; Mountain, JL (2003). „African Y chromosome and mtDNA divergence provides insight into the history of click languages“. Current Biology. 13 (6): 464–73. doi:10.1016/S0960-9822(03)00130-1. PMID 12646128.
- Krings, M; Salem, AE; Bauer, K; Geisert, H; Malek, AK; Chaix, L; Simon, C; Welsby, D; и др. (1999). „MtDNA analysis of Nile River Valley populations: A genetic corridor or a barrier to migration?“. American Journal of Human Genetics. 64 (4): 1166–1176. doi:10.1086/302314. PMC 1377841. PMID 10090902.
- Martina Kujanova; Luisa Pereira; Veronica Fernandes; Joana B. Pereira; Viktor Cerny (2009). „Near Eastern Neolithic Genetic Input in a Small Oasis of the Egyptian Western Desert“. American Journal of Physical Anthropology. 140 (2): 336–346. doi:10.1002/ajpa.21078. PMID 19425100.
- Lalueza-Fox, C; Sampietro, ML; Gilbert, MT; Castri, L; Facchini, F; Pettener, D; Bertranpetit, J (2004). „Unravelling migrations in the steppe: Mitochondrial DNA sequences from ancient central Asians“. Proceedings: Biological Sciences. 271 (1542): 941–7. doi:10.1098/rspb.2004.2698. PMC 1691686. PMID 15255049.
- Maca-Meyer, N; González, AM; Larruga, JM; Flores, C; Cabrera, VM (2001). „Major genomic mitochondrial lineages delineate early human expansions“. BMC Genetics. 2: 13. doi:10.1186/1471-2156-2-13. PMC 55343. PMID 11553319.
- MacAulay, Vincent; Richards, Martin; Hickey, Eileen; Vega, Emilce; Cruciani, Fulvio; Guida, Valentina; Scozzari, Rosaria; Bonné-Tamir, Batsheva; и др. (1999). „The Emerging Tree of West Eurasian mtDNAs: A Synthesis of Control-Region Sequences and RFLPs“. The American Journal of Human Genetics. 64 (1): 232–49. doi:10.1086/302204. PMC 1377722. PMID 9915963.
- Malyarchuk, B. A.; Derenko, M. V. (1999). „Molecular instability of the mitochondrial haplogroup T sequences at nucleotide positions 16292 and 16296“. Annals of Human Genetics. 63 (6): 489–497. doi:10.1046/j.1469-1809.1999.6360489.x. PMID 11246451.
- Malyarchuk, B. A.; Derenko, M. V. (2001). „Mitochondrial DNA variability in Russians and Ukrainians: Implication to the origin of the Eastern Slavs“. Annals of Human Genetics. 65 (Pt 1): 63–78. doi:10.1046/j.1469-1809.2001.6510063.x. PMID 11415523.
- Malyarchuk, BA; Grzybowski, T; Derenko, MV; Czarny, J; Drobnic, K; Miścicka-Sliwka, D (2003). „Mitochondrial DNA variability in Bosnians and Slovenians“. Annals of Human Genetics. 67 (Pt 5): 412–25. doi:10.1046/j.1469-1809.2003.00042.x. PMID 12940915.
- Malyarchuk, B; Derenko, M; Denisova, G; Kravtsova, O (2010). „Mitogenomic diversity in Tatars from the Volga-Ural region of Russia“. Molecular Biology and Evolution. 27 (10): 2220–6. doi:10.1093/molbev/msq065. PMID 20457583.
- Martinez-Cruz, B.; Harmant, C.; Platt, D. E.; Haak, W.; Manry, J.; Ramos-Luis, E.; Soria-Hernanz, D. F.; Bauduer, F.; и др. (2012). „Evidence of Pre-Roman Tribal Genetic Structure in Basques from Uniparentally Inherited Markers“. Molecular Biology and Evolution. 29 (9): 2211–22. doi:10.1093/molbev/mss091. PMID 22411853.
|hdl-access=
бара|hdl=
(help) - Melchior, Linea; Kivisild, Toomas; Lynnerup, Niels; Dissing, Jørgen (2008). Ahmed, Niyaz (уред.). „Evidence of Authentic DNA from Danish Viking Age Skeletons Untouched by Humans for 1,000 Years“. PLOS ONE. 3 (5): e2214. Bibcode:2008PLoSO...3.2214M. doi:10.1371/journal.pone.0002214. PMC 2386972. PMID 18509537.
- Metspalu, Mait; Kivisild, Toomas; Metspalu, Ene; Parik, Jüri; Hudjashov, Georgi; Kaldma, Katrin; Serk, Piia; Karmin, Monika; Behar, Doron M (2004). „Most of the extant mtDNA boundaries in south and southwest Asia were likely shaped during the initial settlement of Eurasia by anatomically modern humans“. BMC Genetics. 5: 26. doi:10.1186/1471-2156-5-26. PMC 516768. PMID 15339343.
- Mikkelsen, Martin; Sørensen, Erik; Rasmussen, Erik Michael; Morling, Niels (2010). „Mitochondrial DNA HV1 and HV2 variation in Danes“. Forensic Science International: Genetics. 4 (4): e87–8. doi:10.1016/j.fsigen.2009.07.007. PMID 20457038.
- Mishmar, D; Ruiz-Pesini, E; Golik, P; MacAulay, V; Clark, AG; Hosseini, S; Brandon, M; Easley, K; и др. (2003). „Natural selection shaped regional mtDNA variation in humans“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 100 (1): 171–6. Bibcode:2003PNAS..100..171M. doi:10.1073/pnas.0136972100. PMC 140917. PMID 12509511.
- Musilová, Eliška; Fernandes, Verónica; Silva, Nuno M.; Soares, Pedro; Alshamali, Farida; Harich, Nourdin; Cherni, Lotfi; Gaaied, Amel Ben Ammar El; и др. (2011). „Population history of the Red Sea-genetic exchanges between the Arabian Peninsula and East Africa signaled in the mitochondrial DNA HV1 haplogroup“. American Journal of Physical Anthropology. 145 (4): 592–8. doi:10.1002/ajpa.21522. PMID 21660931.
- Nikitin, Alexey G.; Kochkin, Igor T.; June, Cynthia M.; Willis, Catherine M.; McBain, Ian; Videiko, Mykhailo Y. (2009). „Mitochondrial DNA Sequence Variation in the Boyko, Hutsul, and Lemko Populations of the Carpathian Highlands“. Human Biology. 81 (1): 43–58. doi:10.3378/027.081.0104. PMID 19589018.
- Non, Amy L.; Al-Meeri, Ali; Raaum, Ryan L.; Sanchez, Luisa F.; Mulligan, Connie J. (2011). „Mitochondrial DNA reveals distinct evolutionary histories for Jewish populations in Yemen and Ethiopia“. American Journal of Physical Anthropology. 144 (1): 1–10. doi:10.1002/ajpa.21360. PMID 20623605.
- Palanichamy, MG; Sun, C; Agrawal, S; Bandelt, HJ; Kong, QP; Khan, F; Wang, CY; Chaudhuri, TK; и др. (2004). „Phylogeny of mitochondrial DNA macrohaplogroup N in India, based on complete sequencing: Implications for the peopling of South Asia“. American Journal of Human Genetics. 75 (6): 966–78. doi:10.1086/425871. PMC 1182158. PMID 15467980.
- Pereira, L; Gonçalves, J; Franco-Duarte, R; Silva, J; Rocha, T; Arnold, C; Richards, M; MacAulay, V (2007). „No evidence for an mtDNA role in sperm motility: Data from complete sequencing of asthenozoospermic males“. Molecular Biology and Evolution. 24 (3): 868–74. doi:10.1093/molbev/msm004. PMID 17218641.
- Pericić, M; Barać Lauc, L; Martinović Klarić, I; Janićijević, B; Rudan, P (2005). „Review of Croatian genetic heritage as revealed by mitochondrial DNA and Y chromosomal lineages“. Croatian Medical Journal. 46 (4): 502–13. PMID 16100752.
- Pichler, Irene; Fuchsberger, Christian; Platzer, Christa; Çalişkan, Minal; Marroni, Fabio; Pramstaller, Peter P; Ober, Carole (2010). „Drawing the history of the Hutterite population on a genetic landscape: Inference from Y-chromosome and mtDNA genotypes“. European Journal of Human Genetics. 18 (4): 463–70. doi:10.1038/ejhg.2009.172. PMC 2987252. PMID 19844259.
- Poloni, Estella S.; Naciri, Yamama; Bucho, Rute; Niba, Régine; Kervaire, Barbara; Excoffier, Laurent; Langaney, André; Sanchez-Mazas, Alicia (2009). „Genetic Evidence for Complexity in Ethnic Differentiation and History in East Africa“. Annals of Human Genetics. 73 (6): 582–600. doi:10.1111/j.1469-1809.2009.00541.x. PMID 19706029.
- Pope, AM; Carr, SM; Smith, KN; Marshall, HD; Marshall, H. D. (2011). „Mitogenomic and microsatellite variation in descendants of the founder population of Newfoundland: High genetic diversity in an historically isolated population“. Genome. 54 (2): 110–9. doi:10.1139/G10-102. PMID 21326367.
- Quintana-Murci, Lluís; Chaix, Raphaëlle; Wells, R. Spencer; Behar, Doron M.; Sayar, Hamid; Scozzari, Rosaria; Rengo, Chiara; Al-Zahery, Nadia; и др. (2004). „Where West Meets East: The Complex mtDNA Landscape of the Southwest and Central Asian Corridor“. The American Journal of Human Genetics. 74 (5): 827–45. doi:10.1086/383236. PMC 1181978. PMID 15077202.
- Richards, Martin; MacAulay, Vincent; Hickey, Eileen; Vega, Emilce; Sykes, Bryan; Guida, Valentina; Rengo, Chiara; Sellitto, Daniele; и др. (2000). „Tracing European Founder Lineages in the Near Eastern mtDNA Pool“. The American Journal of Human Genetics. 67 (5): 1251–76. doi:10.1016/S0002-9297(07)62954-1. PMC 1288566. PMID 11032788.
- Richards, Martin; Rengo, Chiara; Cruciani, Fulvio; Gratrix, Fiona; Wilson, James F.; Scozzari, Rosaria; MacAulay, Vincent; Torroni, Antonio (2003). „Extensive Female-Mediated Gene Flow from Sub-Saharan Africa into Near Eastern Arab Populations“. The American Journal of Human Genetics. 72 (4): 1058–64. doi:10.1086/374384. PMC 1180338. PMID 12629598.
- Rogaev, E. I.; Grigorenko, A. P.; Moliaka, Y. K.; Faskhutdinova, G.; Goltsov, A.; Lahti, A.; Hildebrandt, C.; Kittler, E. L. W.; Morozova, I. (2009). „Genomic identification in the historical case of the Nicholas II royal family“. Proceedings of the National Academy of Sciences. 106 (13): 5258–63. Bibcode:2009PNAS..106.5258R. doi:10.1073/pnas.0811190106. PMC 2664067. PMID 19251637.
- Ruiz-Pesini, Eduardo; Lapeña, Ana-Cristina; Díez-Sánchez, Carmen; Pérez-Martos, Acisclo; Montoya, Julio; Alvarez, Enrique; Díaz, Miguel; Urriés, Antonio; и др. (2000). „Human mtDNA Haplogroups Associated with High or Reduced Spermatozoa Motility“. The American Journal of Human Genetics. 67 (3): 682–96. doi:10.1086/303040. PMC 1287528. PMID 10936107.
- Shlush, Liran I.; Behar, Doron M.; Yudkovsky, Guennady; Templeton, Alan; Hadid, Yarin; Basis, Fuad; Hammer, Michael; Itzkovitz, Shalev; Skorecki, Karl (2008). Gemmell, Neil John (уред.). „The Druze: A Population Genetic Refugium of the Near East“. PLOS ONE. 3 (5): e2105. Bibcode:2008PLoSO...3.2105S. doi:10.1371/journal.pone.0002105. PMC 2324201. PMID 18461126.
- Soares, P.; Alshamali, F.; Pereira, J. B.; Fernandes, V.; Silva, N. M.; Afonso, C.; Costa, M. D.; Musilova, E.; и др. (2011). „The Expansion of mtDNA Haplogroup L3 within and out of Africa“. Molecular Biology and Evolution. 29 (3): 915–27. doi:10.1093/molbev/msr245. PMID 22096215.
- Stanger, Olaf; Müller, Edith; Zimmermann, Franz; Wiesbauer, Martina; Mayr, Johannes A.; Paulweber, Bernhard; Iglseder, Bernhard; Renner, Wilfried; и др. (2007). „30 Mitochondrial haplogroup T is associated with coronary artery disease“. Mitochondrion. 7 (6): 412. doi:10.1016/j.mito.2007.08.034.
- Stone, AC; Starrs, JE; Stoneking, M (2001). „Mitochondrial DNA analysis of the presumptive remains of Jesse James“. Journal of Forensic Sciences. 46 (1): 173–6. doi:10.1520/JFS14932J. PMID 11210907.
- Terreros, Maria C; Rowold, Diane J; Mirabal, Sheyla; Herrera, Rene J (2011). „Mitochondrial DNA and Y-chromosomal stratification in Iran: Relationship between Iran and the Arabian Peninsula“. Journal of Human Genetics. 56 (3): 235–46. doi:10.1038/jhg.2010.174. PMID 21326310.
- Thomas, Mark G; Barnes, Ian; Weale, Michael E; Jones, Abigail L; Forster, Peter; Bradman, Neil; Pramstaller, Peter P (2008). „New genetic evidence supports isolation and drift in the Ladin communities of the South Tyrolean Alps but not an ancient origin in the Middle East“. European Journal of Human Genetics. 16 (1): 124–34. doi:10.1038/sj.ejhg.5201906. PMID 17712356.
- Tishkoff, S. A.; Gonder, M. K.; Henn, B. M.; Mortensen, H.; Knight, A.; Gignoux, C.; Fernandopulle, N.; Lema, G.; и др. (2007). „History of Click-Speaking Populations of Africa Inferred from mtDNA and Y Chromosome Genetic Variation“. Molecular Biology and Evolution. 24 (10): 2180–95. doi:10.1093/molbev/msm155. PMID 17656633.
- Topf, A. L.; Gilbert, MT; Dumbacher, JP; Hoelzel, AR (2005). „Tracing the Phylogeography of Human Populations in Britain Based on 4th-11th Century mtDNA Genotypes“. Molecular Biology and Evolution. 23 (1): 152–61. doi:10.1093/molbev/msj013. PMID 16151183.
- Torroni, A; Huoponen, K; Francalacci, P; Petrozzi, M; Morelli, L; Scozzari, R; Obinu, D; Savontaus, ML; Wallace, DC (1996). „Classification of European mtDNAs From an Analysis of Three European Populations“. Genetics. 144 (4): 1835–50. doi:10.1093/genetics/144.4.1835. PMC 1207732. PMID 8978068.
- van Oven, Mannis; Kayser, Manfred (2009). „Updated comprehensive phylogenetic tree of global human mitochondrial DNA variation“. Human Mutation. 30 (2): E386–94. doi:10.1002/humu.20921. PMID 18853457.
Веб-страници
уреди- Behar; Family Tree DNA (2012). „mtDNA Community“. Архивирано од изворникот на 2018-01-02. Посетено на 2024-02-15.
Дополнителна литература
уреди- Černý, Viktor; Pereira, Luísa; Kujanová, Martina; VašÍková, Alžběta; Hájek, Martin; Morris, Miranda; Mulligan, Connie J. (2009). „Out of Arabia-The settlement of Island Soqotra as revealed by mitochondrial and Y chromosome genetic diversity“. American Journal of Physical Anthropology. 138 (4): 439–47. doi:10.1002/ajpa.20960. PMID 19012329.
- Kitchen, A.; Ehret, C.; Assefa, S.; Mulligan, C. J. (2009). „Bayesian phylogenetic analysis of Semitic languages identifies an Early Bronze Age origin of Semitic in the Near East“. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 276 (1668): 2703–10. doi:10.1098/rspb.2009.0408. PMC 2839953. PMID 19403539.
- Petit-Maire, Nicole; Bouysse, Philippe (2000). „Geological records of the recent past, a key to the near future world environments“ (PDF). Episodes. 23 (4): 230–246. doi:10.18814/epiiugs/2000/v23i4/001.
Надворешни врски
уреди- Општо
- Место на митохондријална ДНК на Иан Логан
- Phylotree на Манис ван Овен
- Генографски проект База на податоци за митохондријална ДНК со јавно учество
- Хаплогрупата Т
- Список за дискусии на RootsWeb
- Ширење на Haplogroup T, од National Geographic
- Генетска генеалогија: лична перспектива на Тара, Карелијци и Кент, Англија Архивирано на 12 октомври 2006 г.
- Анализа на секвенца од Хаплогрупа Т (T5/T2)
- Филогенетски мрежи за човечката mtDNA Хаплогрупа Т Архивирано на 31 мај 2008 г.
- mtDNA Хаплогрупа Т - Истражувачки проект за целосна геномска секвенца
- Филогенетски мрежи за човечката mtDNA Хаплогрупа Т Архивирано на 9 мај 2008 г.