Хабиби (поет)

Хабиби (азерски: Həbibi, حبیبی 1470–1519/1520) бил поет на крајот на 15 и почетокот на 16 век. Тој се смета за најважниот азербејџански поет на неговата генерација.

Хабиби
Роден/а	1470 Бергушад (сега дел од Азербејџан)
Починат/а	1519/20 Константинопол, Отоманската империја
Занимање	Поет
Јазик	Азербејџански, Турски

Раните години од својот живот Хабиби ги поминал во дворот на владетелот Ак Којунлу Јакуб Бег, каде што почнал да ги пишува своите први песни. Во 1502 година, тој станал сафавидски дворски поет, добивајќи ја титулата „крал на поетите“ од страна на сафавидскиот крал Исмаил I. Неговите дела биле напишани на неговиот мајчин азербејџански јазик и обработувале теми како љубовта, алкохолот, хуруфизмот и суфизмот. Тој влијаел на големите подоцнежни поети, вклучувајќи го и Фузули, и имал значително влијание врз развојот на азербејџанската литература. Хабиби ги поминал своите последни години во Мала Азија, каде што починал во 1519 или 1520 година.

Биографија

Хабиби бил роден во селото Бергушад во 1470 година (сега дел од округот Уџар во Азербејџан) во сиромашно азербејџанско семејство. Тој бил побожен Хуруфи и шиит муслиман. Во детството работел како овчар. Според сафавидскиот принц Сем Мирза, додека еден ден бил овчар, Хабиби се сретнал со владетелот Ак Којунлу Јакуб Бег, кој бил на лов и го зел под свое покровителство поради неговата генијалност. Хабиби ги напишал своите први песни додека живеел во палатата Ак Којунлу за време на владеењето на Јакуб Бег.

Од 1490 година, годината кога умрел Јакуб Бег, до 1502 година, животот на Хабиби е непознат. Станал сафавидски дворски поет во 1502 година, а сафавидскиот крал Исмаил I (1487–1524), кој и самиот бил поет, го нарекол малеко'ш-шо'ара (или малику ш-шу'ара, крал на поетите). Најверојатно, тој дошол во османлискиот главен град Константинопол (денешен Истанбул) во 1514 година, можеби како резултат на заземањето на Табриз, тогашниот главен град на Сафавидите, од страна на Селим I. Според академикот Хамид Арасли (1902–1983), Хабиби бил еден од 1700-те уметници донесени во Константинопол од османлискиот султан Селим I по заземањето на Табриз во 1514 година. Приказот на Хабиби како дворјанин на Селим I од Евлија Челебија сугерира дека султанот, кој бил многу заинтересиран за турската и персиската литература, можеби го заштитил од Шах Исмаил, кој веројатно да бил вознемирен бидејќи поетот го напуштил сафавидскиот двор.

Се вели дека Хабиби умрел за време на владеењето на Селим I, но точниот датум не се знае. Според Евлија Челебија, тој бил погребан во теќето Каферабад во Сутлуце, Цариград. Енциклопедија Ираника и енциклопедија на исламот забележуваат дека поетот починал во 1519 година, додека Големата советска енциклопедија и енциклопедијата Мејдан Ларусе го даваат датумот на неговата смрт како 1520 година.

Поезија

Поголемиот дел од делата на Хабиби е изгубен, со преостанати само 40 дела. Со оглед на неговата слава за време на неговиот живот, можно е да напишал диван (збирка кратки песни) пред да дојде во Анадолија. Јазикот што се користи во песните на Хабиби, кој може да се класифицира како едноставно азербејџански, придружен со бројни карактеристични персиски елементи, исто така го прикажува влијанието на чагатајски јазик. Неговите песни се опишани како директни и искрени. Во песните на Хабиби има теми поврзани со хуруфизмот, а тој пишувал љубовни и суфиско-филозофски песни со живи и светли метафори. Хабиби бил еден од најважните азербејџански поети во своето време. Според турскиот научник Мехмет Фуат Копрулу, тој претставувал преоден период помеѓу Насими, Катаи (презимето на сафавидскиот Шах Исмаил) и Фузули, тројцата поети кои се сметаат за едни од најголемите периоди во азербејџанската литература. Песните на Хабиби влијаеле на песните на Хатаи и Фузули, меѓу другите.

Хабиби бил под големо влијание од Насими, азербејџански поет од 14 век, и во помала мера од отоманските поети Шејхи, Ахмед Паша и Калили. Љубовта, алкохолот, саџдата на Адам и духовните теми како што е постигнувањето единство со Бога се најважните концепти во песните на Хабиби. Покрај тоа, во својата поезија тој го исмева верското воспоставување. Исто така, пишувал песни на анадолски турски и обрнувал големо внимание на структурата на неговите песни, особено на исправноста на римите, иако повремено погрешно го користел анадолскиот турски и не можел да се совпадне со нивото на мајсторство во техниката на стиховите на отоманските поети. Фактот дека поетите од 16 век како Чакери Синан Челеби, Сафаји Челеби, Челалзаде Мустафа Челеби, Хајати Челеби и Тутмачи му напишале назири (песни напишани во иста форма и рима како песните на друг поет) на Хабиби ја покажува неговата важност во османлиската поетска област.

Иако Хабиби научил да пишува поезија на анадолски турски, отоманскиот биограф и поет Ашик Челеби (починал во 1572 г.) сепак сметал дека поезијата на Хабиби припаѓа на иранскиот (тур. 'аџемане) стил, а не на отоманскиот стил, и спомнал дека неговата поезија не одговара на современите поетски трендови.

Наследство

Хабиби очигледно бил популарен некое време во текот на неговиот живот и потоа. Ова може да се заклучи од фактот дека Фузули напишал мукама (поетски стил каде што секој пасус содржи пет реда) изведен од матлата (прва двојка од газал, форма на аматорна песна) на една од сопствените газали на Хабиби. Хабиби влијаел на многу идни поети и одиграл голема улога во развојот на азербејџанската литература. И покрај тоа, тој денес е речиси целосно заборавен, со само мал број од неговите песни кои преживеале до ден-денес, што пак делумно им се припишува на Фузули и на отоманскиот поет Баки (починал во 1600 г.), кои го надминале по популарност набргу по неговата смрт.