Википедија

Српски ајдуци

Српските ајдуци биле разбојници (бандити) и герилски борци за слобода (бунтовници) низ целиот Балкан и Србија, под контрола на Османлиите, организирани во банди на чело со харамбаша („бандитски водач“), кој се спуштал од планините и шумите и ги ограбувал и напаѓал Османлиите. Тие често биле потпомогнати од странски сили, Република Венеција и Хабсбуршката монархија, за време на поголеми конфликти.

Ајдучко оружје, Воен музеј во Белград.

ајдуците се сметаат за дел од српскиот национален идентитет. Во приказните, ајдуците биле херои; тие ја играа улогата на српската елита за време на отоманското владеење; тие ги бранеа Србите од османлиското угнетување, се подготвуваа за национално ослободување и придонесоа за тоа во Српската револуција.[1] Четниците се гледале себеси како ајдуци, борци за слобода.[2]

Ајдучкото движење е познато како ајдучија или ајдуковање. Во чиновите влегувале булук-паша и харамбаша, усвоени од Османлиите.

16 век

уреди

Старина Новак (1530–1601), воен командант во влашка служба, се вели дека била најстариот ајдук.

Дели-Марко (ф. 1596–1619), ајдук и воен командант во хабсбуршката служба.

18 век

уреди

На 26 ноември 1716 година, австрискиот генерал Настиќ со 400 војници и 500 ајдуци го нападнаа Требиње, но не го зазедоа.[3] Здружена австро-венецијанско-хајдучка сила од 7.000 стоела пред ѕидините на Требиње, бранени од 1.000 Османлии.[3] Османлиите биле зафатени во близина на Белград и со напади на ајдук кон Мостар, и затоа не биле во можност да го засилат Требиње.[3] Освојувањето на Требиње и Попово Поле биле откажани за борба во Црна Гора.[3] Венецијанците ги зазеле Хутово и Попово, каде веднаш воено регрутирале од населението.[3]

Кралството Србија (1718–39)

уреди

Србите основале хајдучка војска која ги поддржувала Австријците.[4] Армијата била поделена на 18 чети, во четири групи.[5] Во овој период, најзабележителни оборкапетани биле Вук Исаковиќ од Црна Бара, Младишума од Крагуевац и Коста Димитријевиќ од Параќин.[4]

Најзабележителни оборкапетани биле Вук Исаковиќ од Црна Бара, Младишума и Коста Димитријевиќ од Параќин.[6] Освен обор-капетаните, други значајни команданти биле капетаните Кежа Радивојевиќ од Грочка и Сима Витковиќ од Ваљево.[6] Во Крагуевац имало две чети од по 500 војници. Со својата милиција го освоил Крушевац и носел многу добиток.[7] Полковникот Лентулус наредил дел од добитокот да му се врати на населението, вториот дел бил испратен во Секендорф, третиот што го држел полковникот за потребите на неговата војска.[7]

19ти век

уреди

Голема источна криза

уреди

За време на Големата источна криза, поттикната од српското востание против Отоманското Царство во 1875 година во Босна и Херцеговина (Херцеговско востание), принцот Петар го усвоил името на ајдукот Петар Мркоњиќ од Рагуза и им се придружил на бунтовниците на босанските Срби како водач на герилска единица.[8]

Српска револуција

уреди

Меѓу српските револуционери кои биле активни ајдуци пред револуцијата биле Станоје Главаш, ајдук-Вељко, Стојан Чупиќ, Лазар Добриќ и други.

Список на значајни ајдуци

уреди

Ова е список на значајни луѓе:

Ран период

уреди
  • Грујица Жеравица (сл. 1645), ајдук од Херцеговина и јужна Далмација за време на Венецијанско-отоманската војна (1645-1649)
  • Старина Новак (~ 1530–1601), командант во влашката служба
  • Сава Темишварац (ф. 1594–1612), хабсбуршка служба
  • Дели-Марко Шегединац (ф. 1596–1619), хабсбуршка служба
  • Петар Рац (сл. 1596), хабсбуршка служба
  • Ѓорѓе Рац (сл. 1596), хабсбуршка служба
  • Михаило Рац (ф. 1596), хабсбуршка служба
  • Кузман Рац (сл. 1596), хабсбуршка служба
  • Никола Рац (сл. 1596), хабсбуршка служба
  • Вук Рац (ф. 1596), хабсбуршка служба
  • Ѓорѓе Сланкаменац (сл. 1596), хабсбуршка служба
  • Живко Црни
  • Грдан (ф. 1596–д. 1612)
  • Теодор од Вршац, Сава Бан и Веља Мирониќ го кренале востанието во Банат
  • Јован Рац (сл. 1653)
  • Бајо Пивљанин (пол. 1669 – починал 1685), командант во венецијанската служба за време на Критската војна
  • Јован Монастерлија (сл. 1689–1706), командант во австриската служба
  • Арнолд Паоле (р. 1726), милиција во австриска служба, забележан како наводен вампир
  • Вук Исаковиќ (ф. 1696–1759), командант во австриската служба
  • Никац Томановиќ (ф. 1695–1755), командант во Црна Гора
  • Коча Анѓелковиќ (1755–1789), командант во австриската служба, го предводел пограничниот бунт на Коча
  • Станко Арамбашиќ (1764–1798), командант на српските офицери во османлиската служба
  • Лазар Добриќ (сл. 1790),

Српска револуција

уреди
  • Караѓорѓе (1768–1817), водач на Првото српско востание и основач на модерна Србија
  • Станоје Главаш (1763–1815), војвода во Првото српско востание
  • Стојан Чупиќ, војвода во Првото српско востание
  • Ѓорѓе Ќурчија (р. 1804), војвода во Првото српско востание
  • ајдук Вељко (околу 1780–1813), војвода во Првото српско востание
  • Стојан Абраш (1780-1813) учествувал како еден од водачите во Првото српско востание
  • Павле Ириќ
  • Јован Миќиќ
  • Петроније Шишо

Бунтовници во Босна и Херцеговина

уреди
  • Јован Шибалија (1804–15), востанички водач во Дробњаци, учествувал во Првото српско востание.
  • Шујо Караџиќ (сл. 1804–15), востанички водач во Дробњаци, учествувал во Првото српско востание
  • Јоко Кусовац (г. 1863), свештеник, сердар и востанички водач
  • Петар Поповиќ–Пеција (1826–1875), ја предводел Долјанската буна (1858) и Босанскокрајнското востание (1875–78)
  • Лука Вукаловиќ (1823–1873), го предводеше Херцеговското востание (1852–62)
  • Миќо Љубибратиќ (1839–1889), учествувал во Херцеговското востание (1852–62)
  • Перо Тунгуз (сл. 1875),
  • Лазо Шкундриќ (сл. 1875),
  • Петко Ковачевиќ (сл. 1875),
  • Продан Рупар (1815–1877), водач на Херцеговското востание (1875–77)
  • Драга Мастиловиќ (г. 1877), востанички водач
  • Голуб Бабиќ (1824–1910), водач на бунтовниците во Западна Босна.
  • Стојан Ковачевиќ (1821–1911),

Бунтовници во Стара Србија и Македонија

уреди

Литература

уреди

Ајдуците во епската поезија

уреди

Во српската епска поезија, ајдуците се негуваат како херои, борци за слобода против османлиската власт. Има цел циклус околу ајдуците и ускоците. Меѓу најзабележителните ајдуци во еповите биле Старина Новак, Мали Радоица, Стари Вујадин, Новак, Грујица Жеравица итн.

Романи

уреди

Ајдуците се тема на многу романи, како ајдуци на Бранислав Нушиќ (1955), Миљанов и др. Српски ајдуци (1996) итн.

Наводи

уреди
  1. ↑ Edited by Norman M. Naimarkand Holly Case; Norman M. Naimark (2003). Yugoslavia and Its Historians: Understanding the Balkan Wars of the 1990s. Stanford University Press. стр. 25–. ISBN 978-0-8047-8029-2.CS1-одржување: излишен текст: список на автори (link)
  2. ↑ That was Yugoslavia. Ost-Dienst. 1991. стр. 15.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Mihić 1975.
  4. ↑ 4,0 4,1 Душан Ј Поповић (1950). Србија и Београд од Пожаревачког до Београдског мира, 1718-1739. стр. 42–43.
  5. ↑ Radovan M. Drašković (1987). Valjevo u prošlosti: prilozi za zavičajnu istoriju. Milić Rakić. стр. 22. ISBN 9788671730082. Хајдучка војска била је подељена на 18 компанија, које су се распореЬивале у 4 групе.
  6. ↑ 6,0 6,1 Поповић 1950.
  7. ↑ 7,0 7,1 Istorijski muzej Srbije 1984.
  8. ↑ Franjo Jež (1931). Zbornik Jugoslavije: njenih banovina, gradova, srezova i opština. Matica živih i mrtvih s.h.s. стр. 43. опевани приморски ју- нак Петар (или Перо) Мркоњић

Дополнително читање

уреди
  • Коциќ, М. (2013). Венеција и ајдуци во доба Морејског рата.
  • Милошевиќ, М. (1988). ајдуци во Боки Которској 1648–1718. Титоград, ЦАНУ.
  • Стојановиќ, М., & Самарџиќ, Р. (1984). ајдуци и клефти у народном песништву. Српска академија наука и уметности, Балканолошки институт.
  • Поповиќ, диџеј (1930). О ајдуцима (том 1). Народна штампања.
  • Жаниќ, И. (1998). Преварена повијест: гусларска естрада, култ ајдука и рат во Хрватској и Босни и Херцеговини, 1990-1995. господин. Дурие.
  • Bracewell, W. (2005). „ајдуци како хероји во балкански политички и култури“ (превод од „Гордото име на ајдук“).
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Српски_ајдуци&oldid=4744611“