Парабола за милостивиот Самарјанин
Парабола за милостивиот Самарјанин — една од најпознатите Исусови параболи. Параболата раскажува за тоа како на ранет еврејски патник, кој бил нападнат од разбојници, не запреле да му помогнат ниту од свештеник ниту од Левит што минувале, туку запрел еден странец, Самарјанин.
Иако Самарјаните и Евреите биле во традиционално непријателство, овој Самарјанин му помогнал на ранетиот Евреин, за разлика од припадниците на неговиот народ и оние од кои најмногу се очекува доблест. Претставувајќи ги омразените Самарјани во поволно светло, Исус ги шокира своите слушатели, што е својствено за неговите провокативни говори во кои вообичаените очекувања се превртуваат наопаку.[1]
Исус ја дава оваа парабола како одговор на прашањето на еден еврејски учител по право за идентитетот на „ближниот“ за кој Книгата левитска вели дека треба да се сака (19:18). Параболата е забележана во новозаветното Евангелие според Лука (10:25-37).
Параболата за добриот Самарјанин вдахновувала многу сликари, скулптори, поети и други уметници. Параболата е пример за Исусовата универзална етика, која добила пофалби и вон Црквата.[2] Поимот „Милостив Самарјанин“ го добил значењето на милосрдна личност која им помага на странците во неволја[3], а многу добротворни и здравствени установи го носат ова име.
Содржина
уредиКај Лука, приказната започнува со прашање на еден законоучител:
25. И ете, стана еден законик и, искушувајќи Го, рече: „Учителе, што да направам за да добијам живот вечен?”
— Евангелие според Лука, 10:25-29 [4]
26. А Он му рече: „Што е напишано во Законот? Како читаш?”
27. Тој одговори и рече: „Возљуби Го Господа, Твојот Бог, со сето свое срце, со сета своја душа, со сета своја сила и со сите свои помисли; и +својот ближен како себеси!”
28. Му кажа пак: „Добро одговори; тоа прави го и ќе бидеш жив.”
29. Но тој, сакајќи да се оправда, Му рече на Исуса: „А кој е мојот ближен?”
На што Исус му одговара со парабола:
30. Исус му одговори и рече: „Еден човек слегуваше од Ерусалим во Ерихон, и сретна разбојници, кои го соблекоа и му направија рани, и си отидоа, оставајќи го полумртов.
— Евангелие според Лука, 10:30-37 [4]
31. Во тоа време слегуваше по тој пат еден свештеник, и кога ги виде, си замина.
32. Исто така и еден левит, кога дојде на тоа место, се приближи, погледна и си отиде.
33. Еден, пак, Самарјанин, кој патуваше, кога дојде до него, го виде и се сожали.
34. И кога се приближи, му ги преврза раните, поливајќи ги со елеј и со вино; па, откако го качи на добитокот свој, го однесе во гостилница и се погрижи за него.
35. А утредента, на кинисување, извади два динарија, му ги даде на гостилничарот и му рече: „Припази го; а ако потроши нешто повеќе, кога ќе се вратам, ќе ти платам.“
36. Кој, пак, од тие тројца ти се чини дека му беше ближен на оној, што падна во рацете на разбојниците?”
37. А тој одговори: „Оној што му направи милост.” Исус му рече: „Оди и ти прави така!”
Историски контекст
уредиПатот од Ерусалим до Ерихон
уредиВо времето на Исус, патот од Ерусалим до Ерихон бил познат по своите опасности и тешкотии и бил наречен „крвав пат“ поради честите напади на разбојниците.[5] Мартин Лутер Кинг, јуниор, во својот говор „Јас сум бил на врвот на планината“, ден пред да умре, го опишува патот на следниов начин:
Се сеќавам на првиот пат кога г-ѓа Кинг и јас отидовме во Ерусалим. Изнајмивме автомобил и возевме од Ерусалим до Ерихон. И штом тргнавме на тој пат, ѝ реков на жената: Можам да разберам зошто Исус го избрал ова како рамка за својата парабола. Патот е кривулест. Многу е погодно за заседи[6]
Кинг продолжува:
И знаете што, можно е свештеникот и левитот да го виделе човекот на земја и да се запрашале дали разбојниците сè уште се во близина. Или можеби мислеле дека човекот на земјата само глуми дека е ограбен и повреден за да ги нападне и ограби. Затоа, првото прашање што си го поставил свештеникот и првото прашање што си го поставил левитот е: „Ако застанам да му помогнам на овој човек, што ќе се случи со мене?“ Но кога дошол добриот Самарјанин, тој го свртел прашањето: „Ако не застанам да му помогнам на овој човек, што ќе се случи со него? “[6]
Евреите и Самарјаните
уредиИсусовите сограѓани Евреи ги мразеле Самарјаните, до тој степен што изразот на Исусовиот соговорник „оној што се смилувал на него “ може да укаже на непријатноста од изговарањето на зборот Самарјанин. Самарјаните исто така ги мразеле Евреите. Затегнатоста особено се зголемила на почетокот на првиот век кога Самарјаните, наводно, го сквернавеле еврејскиот храм со човечки коски.
Кога параболата ќе ја слушнат денес луѓе кои не знаат за омразата кон Самарјаните во тоа време, овој аспект од параболата не доаѓа до израз. Малкумина дури слушнале за нив освен преку милостивиот Самарјанин во оваа приказна. За воопшто да се разбере параболата, потребно е да се стави во контекст разбирлив за денешните слушатели. Имено, дека индивидуите од општествена група што не ја поддржуваме можат да се однесуваат поморално од членовите на социјална група што ние ја поддржуваме.
Самарјаните се појавуваат на уште неколку места во евангелијата. Во Евангелието според Лука (9:51-56), се споменува дека Исус бил непријателски примен во Самарија. Понатаму во истото Евангелие (Лука 17:11-19), е опишано како Исус исцелува десет лепрозни, од кои само еден, Самарјанин, му се заблагодарува. Во Евангелието според Матеј (10:5-8), Исус ги поучува своите ученици да не проповедаат во пагански или самарјански градови.[7] Во Евангелието според Јован, Исус се среќава со една Самарјанка со која има долг разговор, по што многу Самарјани веруваат во него како пророк.[8]
Свештеници и левити
уредиВо културата на Исусовото време, се сметало дека допирот со мртво тело ја осквернува личноста. Свештениците особено се труделе да го избегнат нечистото.[7] Можно е свештеникот и левитот да претпоставувале дека човекот е мртов и избегнувале да го допираат за да се чуваат ритуално чисти. [7] Меѓутоа, бидејќи Мишна () направил исклучок во врска со непочитувањето на мртвите, свештениците и левитите можеа да го користат законот за да го оправдаат и контактот и избегнувањето на мртвите. Во секој случај, минувањето од другата страна ја оневозможило можноста да се провери дали е жив или мртов.[9]
Толкувања
уредиАлегориско толкување
уредиРаниот христијански теолог Ориген ја толкува приказната на следниов начин:
Човекот што одел долу е Адам. Ерусалим е рајот, а Ерихон е светот. Разбојниците се непријателски сили. Свештеникот е Законот, левитот е пророкот, а Самарјанинот е Христос. (...) Гостилницата што ги пречекува сите што сакаат да влезат е Црквата. Гостилничарот е поглавар на Црквата, на кој му е доверена грижа. И фактот дека Самарјанинот ветил дека ќе се врати го претставува второто доаѓање на Спасителот.
И други христијански писатели, како што е Августин, ја толкувале оваа приказна алегорично, така што Самарјанинот го претставува Исус Христос, кој ги спасува грешните души.[10] Алегориското толкување традиционално е застапено и во Православната црква.
Жан Калвин воопшто не бил одушевен со алегориските толкувања на Христовите зборови:
Го замислуваат овој Самарјанин како Христос, бидејќи тој е наш чувар; а велат дека на раната истурил вино, заедно со масло, бидејќи Христос лечи со прошка и ветување за милосрдие. Нашле и трета лукавост, дека Христос не го враќа здравјето веднаш, туку нè праќа во Црквата, како гостилничар, постепено да се излекуваме. Признавам дека немам наклоност за ниту едно од овие толкувања; треба да имаме подлабока почит кон Светото писмо отколку да ја земеме слободата да го прикриеме неговото вистинско значење. И навистина, секој може да види дека љубопитноста навела одредени луѓе да измислуваат такви шпекулации, спротивно на намерите на Христос.[11]
За Калвин, сочувството што го покажал Самарјанинот кон Евреинот покажува дека човекот е создаден за доброто на човекот и дека меѓу сите луѓе постои заемна обврска за помош.[12]
Современите научници главно го отфрлаат алегориското толкување како произволно и неповрзано со првичното одвиввање на параболата.[10]
Социјално толкување
уредиМногу христијани ја користеле оваа парабола како пример за противење на расните, етничките и верските предрасуди. На пример, активистот против ропството Вилијам Џеј зборувал за свештенството кое го игнорирало ропството дека „го следи примерот на свештениците и левитите “.[13] Американскиот теолог Клајн Снодграс пишува: „Врз основа на оваа парабола, ние мора да се бориме против сопствениот расизам, но исто така мора да бараме правда и да обезбедиме помош за оние на кои им е потребна, без разлика на која група припаѓаат“.
Мартин Лутер Кинг го опишува Самарјанинот како „човек од друга раса “. Кинг често зборувал за оваа парабола, спротивставувајќи ја грабливоста на разбојниците и самозачуваното немешање на свештениците и левитите, со подготвеноста на Самарјанинот да му помогне на човекот во неволја.[14] Кинг исто така го упатува повикот да му се помогне на ближниот во општеството како целина:
Од една страна, повикани сме да го играме добриот Самарјанин на патот на животот; но тоа е само почетен чин. Мора да дојде денот кога целиот пат до Ерихон ќе биде преобразен, така што мажите и жените нема да бидат постојано тепани и ограбувани додека патуваат по патот на животот. Вистинското сочувство е повеќе од фрлање паричка на просјак; полека сфаќаме дека целата структура која произведува просјаци има потреба од реструктуирање.[15]
Џоел Грин пишува дека последното прашање на Исус „Кој од тројцата е поблиску до оној што бил нападнат од разбојниците? , е пресврт на првично поставеното прашање „кој е мојот сосед? “ [16] и тоа преку него Исус...
... идентификувањето на „сите“ како ближни, доведува до точка дека таквата идентификација широко ја отвора вратата за чинови на љубов. Оставајќи го настрана идентитетот на ранетиот и прикажувајќи го Самарјанинот како оној кој го спроведува законот (и како и оној чии дела се доследни со определувањето на вечниот живот), Исус го поништува светогледот кој воопшто овозможува прашање како „Кој е мојот ближен? "[17]
Роберт Фанк верува дека еврејските слушатели на Исус се поистеветувале со претепаниот и ограбениот патник. Од тој агол, помошта добиена од омразениот Самарјанин е како Божјото Царство добиено како милост од неочекуван извор.
Наводи
уреди- ↑ Funk, Robert W., Roy W. Hoover, and the Jesus Seminar. The five gospels. HarperSanFrancisco. 1993. "Luke" pp. 271-400.
- ↑ Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin. (1993). стр. 6.
- ↑ of Classical, Biblical, & Literary Allusions
- ↑ 4,0 4,1 „Свето евангелие според Лука“. Свето писмо. Посетено на 20 јануари 2023.
- ↑ Wilkinson, "The Way from Jerusalem to Jericho" The Biblical Archaeologist, Vol. 38, No. 1 (Mar., 1975). стр. 10-24
- ↑ 6,0 6,1 Martin Luther King, Jr: "I've Been to the Mountaintop", delivered 3 April 1968, Memphis, Tennessee at Stanford University
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Vermes, Geza. The authentic gospel of Jesus. London. Предлошка:Page1
- ↑ Funk, Robert W., Roy W. Hoover, and the Jesus Seminar. The five gospels. HarperSanFrancisco. 1993. "The Gospel of John". стр. 401-470.
- ↑ George Bradford Caird, The Gospel of St. Luke, Black, (1968). стр. 148.
- ↑ 10,0 10,1 Caird, G. B. (1980). The Language and Imagery of the Bible. Duckworth. стр. 165.
- ↑ , Commentary on Matthew, Mark, Luke - Volume 3Commentary on Matthew, Mark, Luke - Volume 3 .
- ↑ , Commentary on Matthew, Mark, Luke - Volume 3.
- ↑ William Jay, Miscellaneous Writings on Slavery, John P. Jewett & Company, 1853.
- ↑ , Pillar of Fire: America in the King Years, 1963-65, Simon and Schuster, 1998,, pp. 302-303.
- ↑ , "A Time to Break the Silence", quoted in Douglas A. Hicks and Mark R. Valeri, Global Neighbors: Christian Faith and Moral Obligation in Today's Economy, Eerdmans Publishing, (2008). стр. 31.
- ↑ , The Gospel of Luke, Eerdmans, (1997). стр. 432.
- ↑ , The Gospel of LukeThe Gospel of Luke, Eerdmans, (1997). стр. 432.