Лудошко Езеро

Лудошко Езеро е второ по големина езеро во Северна Бачка во Србија.

Лудошко Езеро

Географска положба

Лудошкото Езеро се наоѓа на крајниот север на Војводина во Бачка. Има површина од 387 хектари и должина од 4 километри. Се наоѓа во општина Суботица, на 12 километри источно од градот во селата Хајдуково и Шупљак. По северозападната страна се протега меѓународниот автопат Е-75, а на северниот пат Суботица - Сегед. Овие патишта се дел од источноевропската туристичка рута и го претставуваат контактот меѓу Србија и Црна Гора со Унгарија, што значи дека Лудошкото Езеро има поволна географска положба. Позицијата на Лудошкото Езеро во однос на транзитните туристички рути е многу поволна, како и во случајот со туристичките дестинации. Во полупречник од 100 км има погодни места за екскурзиски туризам: Суботица, Нови Сад, Кикинда, Сомбор, Зрењанин и други. На поволната туристичко-географска положба влијае и близината на реката Тиса, езерото Палиќ и Суботичка шума.

Потеклото на езерото

Лудошко Езеро е формирано во ајолска вдлабнатина источно од Палиќ и јужно од населбата Хајдуково. Езерското окно е формирано одамна со издувување од ветрот, а понатамошниот тек на водата ја запреле песочните дини.

Олеснување

Лудошкото Езеро се протега во правец север-југ во интердинарската долина и припаѓа на еолскиот тип на езеро. Геолошкиот состав на околината на Лудошкото Езеро е сложен. Длабокиот состав на карпите штотуку е откриен благодарение на ископите за пронаоѓање нафтените извори. Кај Хоргош на длабочина од 2.150м-2.350м се откриени шкрилести метаморфни карпи а кај Палиќ на длабочина од 1.100м црвени пермиски песочници. Геоморфолошки, Лудошко Езеро се наоѓа во огромна вдлабнатина на допир на светлина и песочни формации. Северно од езерото се наоѓа песочната област која е дел од песочникот Суботица-Хоргош, а на југ и исток се наоѓа лесното плато Бачка, кое е 5-6м повисоко од Лудошко езеро и малку брановидно. Третата целина на запад е претставена со вкрстување на светло-песочната зона. На исток вдлабнатината се отвора широка и плитка долина низ која тече реката Киреш. Западно од Лудошка депресија има издолжени вдлабнатини кои се поврзани со Паличка депресија. Во овие вдлабнатини имало две езера: Солено и Крваво.

Крвавото езеро е претворено во рекреативно Младинско езеро и ја загубило својата автентичност, а на Соленото Езеро му се заканувало целосно исчезнување поради сушење и претворање во депонија за отпадни води, односно депонија за шут. Источниот брег се одликува со лесни падини и делови и се одликува со подобро зачувана вегетација. Лудошко езеро во северниот дел е во облик на вентилатор и е во природна состојба со мочурлив карактер. Во минатото североисточниот, плиткиот дел повремено пресушувал и имал помочурлив карактер. Дното на езерото се состои од бела, непропустлива глина над која најмногу се наталожила тиња.

Клима

Климата на оваа област е умерена-континентална, полувлажна до полусушна. Просечната годишна температура е 10,7 °C. Разликата меѓу просечната јануарска и просечна јулска температура на воздухот е 22,9 °C и оваа разлика укажува на повисок степен на континентална клима. Екстремно високите температури достигнуваат и до 40 °C, а апсолутно најниските температури се спуштаат до -26 °C. Периодот на мразови трае 160 дена, со првите мразови во сезоната на крајот на октомври, а последните на почетокот на април. Температурните разлики влијаат и на температурата на водата во езерото. Во текот на зимските месеци, водата на езерото може да замрзне во период од три месеци, а во текот на летото водата се загрева до 30 °C. Високите летни температури на водата во езерото влијаат и на хидролошките одлики на езерото. Најчестиот ветер е северозападен, проследен со североисточен, југоисточен (кошава), југозападен и северен. Најголемата просечна брзина ја постигнува западниот ветер и изнесува 2,7м/с. Просечните годишни врнежи се 525мм. Оваа вредност се менува од година во година, така што понекогаш достигнува до 700мм, а кај други и под 400мм. Најповолен период за престој на луѓето на ова езеро е од средината на мај до средината на октомври.

Хидрографија

Северна Бачка има малку површински води поради неповолните геолошки и климатски услови за нивно формирање. Покрај Лудошко езеро, тука се и: Паличкото езеро, Крвавото езеро, Соленото езеро и единствениот преостанат воден тек Киреш. Неодамнешните истражувања покажале дека во езерото се акумулирал дебел слој тиња, поради испуштањето на отпадните води од градот Суботица преку вентилациониот канал Палиќ-Лудаш. Дебелината на калта е најголема во северниот дел на езерото (до 1 м), додека кон југ постепено се намалува. Заради специфичните хидролошки услови, северниот и јужниот дел на езерото имаат различна вегетација. Во процесот на забарување северниот дел бил обраснат со бујна вегетација, додека во крајниот јужен дел преовладувале отворени водени површини. Овие разлики постепено исчезнале поради загадувањето на водата. Во мочурливиот дел на езерото се наоѓа мало островче изградено од дрво, обраснато во трева и погодно за живеалиште на разни птици. Поради овие одлики, дел од Лудошко езеро е прогласено за строг природен резерват.

Земјиште

Во пошироката околина на Лудошко Езеро се појавуваат повеќе видови земјиште, што е последица, пред сè, на постоењето на повеќе видови геолошки подлоги: песок (северно од езерото) и шума (исток, југ и запад). Најчеста е црница. Има и смолница (кафеава почва).

Флора и фауна

Некогашната убавина на крајбрежната вегетација е зачувана од устието на Киреш, каде езерото е опколеносо шамак, во пролет има светли пролетни ириси, а во лето шарени врби и коноп. Овде цвета заштитениот голем каќунак, додека најголемата вредност на крајбрежните солени мочуришта е ненаметливиот зелен морски трозабец, впишан во Црвената книга на Флора на Србија.

Влажните поплавени ливади и самото езеро се погодна почва за многубројни водоземци во пролетта, како што се: мали и големи мрмоти, езерски жаби, обични чешли, зелени жаби и заштитени езерски желки. Најпознатата риба на езерото Лудашко бил златниот крап, кој денес е речиси целосно потиснат од близок роднина донесен од исток, сребрениот крап, најпопуларниот плен меѓу спортските риболовци. Овде живеат околу 20 видови риби, вклучувајќи ја и рибата Обична лоучница.

Најпознати претставници на светот на птиците на езерото Лудош се мочуришните птици, поради чие присуство оваа област е впишана на листата на мочуришта од меѓународно значење. Меѓу нив се издвојуваат: црвена и жолта чапја, голем воден бик, барска кокошка, мал барски петел, рибарче, сини тетреби, бела и мустаклеста сипка и клукајдрвец што се гнезди во трските на езерото. Најпознати цицачи се зајакот, срната, дивата свиња и видрата.

Културно-историски вредности

Археолошките ископувања покажале дека најстарата населба во оваа област била на брегот на езерото Лудашко, кој датираат од палеолитот, неолитот, бакарното доба, средниот век и периодот на ренесансата. Архаичните селски куќи на Лудаш, најстарата фарма во околината на езерото, припаѓа на најјужната варијанта на унгарскиот низински тип на куќа.

Посебен природен резерват

Лудашко Езеро првпат било заштитено со закон во 1955 година (дел од езерото), а од 1994 година Уредба на Владата на Република Србија за прогласување на Специјален природен резерват (Службен весник на РС 56/94). Новата уредба за заштита на специјалниот природен резерват Лудашко Езеро („Службен весник на РС“, бр. 30/06) ја проширил областа на 846,33. Специјалниот природен резерват „Лудашко езеро“ ги опфаќа езерото и брегот покрај населбите Лудаш (Шупљак), Хајдуково и Носа. Резерватот, покрај езерото, вклучува и 2.002 заштитни зони. Чувар на заштитениот имот е јавното претпријатие „Палиќ-Лудаш“ Барската орхидејата е запишана во Црвената книга на Флора на Србија. Областа околу езерото е населена уште од каменото доба, а археолошки наоѓалишта постојат во близина на Носе. Католичката црква и парохијата на брегот Лудашки се исто така вредни културни споменици. Езерото било воведено на листата на локалитети Рамсар во 1977 година и има меѓународно значење, затоа спаѓа во I категорија на заштита. Специјалниот резерват е веднаш до границата и се потпира на националниот парк Кишкуншаг во Кечкемет, Унгарија. Резерватот се планира да биде дел од заедничкото прекугранично заштитено природно богатство во сливот на реката Киреш.

Панорама на Лудаш

Поврзано

• Список на езера во Србија

Литература

• Мала енциклопедија Просвета (3-то издание). Белград: Просвета. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2 .  Недостасува или празен параметар | title= ( помош )
• Марковић, Јован Ђ. (1990). Енциклопедијски географски лексикон Југославије. Сарајево: Свјетлост. ISBN 978-86-01-02651-3.CS1-одржување: ref=harv (link)
• Програма за управување со специјалниот природен резерват „Лудошко Језеро“ за периодот 2009-2013 година
• Станковиќ, М. Стеван (2005). Езерата на Србија . Белград: Институт за учебници