Конак на кнегињата Љубица

Конак на кнегињата Љубица — конак во Белград, на улицата Кнез Сима Марковиќ бр. 8. Поради своето историско и архитектонско значење, конакот има статус на споменик на културата од исклучително значење.

Портрет на Љубица Вукомановиќ, кнегињата на Србија — Љубица Вукомановиќ

Историја

До 1829 година на местото помеѓу зградата на Патријаршијата и денешниот конак имало уште еден (стар) двор, кој служел за домување. Со оглед на неговата возраст и изнемоштеност, кнезот Милош решил да изгради уште еден конак. Новиот конак, како што се нарекувал во времето на неговата изградба, бил поголем и порепрезентативен од господарскиот, бидејќи требало да сведочи за зголемената економска моќ и консолидираната моќ на Милош Обреновиќ по добивањето на Хатишерифот во 1830 година.

Конакот на кнегињата Љубица е еден од најрепрезентативните зачувани примероци на граѓанска архитектура од првата половина на 19 век во Белград. Изграден е во периодот од 1829 до 1830 година. Според замислата на кнезот Милош, требало да има двојна намена, да биде стан на неговото семејство, кнегињата Љубица и синовите Милан и Михаило, подоцна српски кнезови, а воедно и двор за престој. Изграден е по замисли и под надзор на Хаџи-Никола Живков, пионер на српската архитектура.

Кнезот Милош решил да вработи градител од Воден, Хаџи-Никола Живков, бидејќи во тоа време во Белград немало градежници, со оглед на тоа што со години не се градело. Така, Никола Живков станал првиот градител на обновената Србија и управувал со сите градби што кнезот Милош ги изградил за време на неговото прво владеење.

Ископувањето на темелите започнало во јули 1829 година, а конакот бил завршен кон крајот на есента 1830 година. Кнегињата Љубица на 22 ноември 1830 година му напишала на својот сопруг „дека се сместиле во новиот конак“. Подоцна, во 1836 година, бил додаден амам со еднокатен тракт.

Позиција

Конакот на кнегињата Љубица се наоѓа на аголот на улиците Кнез Симо Марковиќ и Крал Петар, поранешна Богојављанска и Дубровачка, во еден од најстарите делови на Белград. Од другата страна на патот од денешната Соборна црква се наоѓал стариот замок на кнезот и тој се протегал приближно од влезот во сегашната зграда на Патријаршијата до градината на денешниот конак на кнегињата Љубица.

Конакот на кнегињата Љубица се наоѓа на слободен простор, во центарот на голема градина, првично опкружена со висок ѕид, како и други објекти од овој тип и опкружени со зеленило. Имал надворешен двор во кое се влегувало преку колска порта, како и пространа внатрешна градина кон Косанчиќев венец. Конакот на кнегињата Љубица е свртен кон реката Сава со нејзината главна фасада на која доминира прозорецот на заливот на диванханата (тур. просторија што се користи за пушење и разговор).

Архитектура

Основата на конакот е со правоаголна форма и релативно голема и има три нивоа: подрум, приземје и кат. Подрумот е покриен со сводови, а приземјето и катот се изградени со употреба на класична ѕидарија од тули и бондручно ѕидање со дрвена конструкција исполнета со тули. Покривот со четири ката е покриен со ќерамиди, а од осум страни е обвиен со куполи и осум оџаци.

Оваа зграда ги содржи сите одлики на градските куќи во српско-балкански стил. Приземјето и катот имаат централна сала околу која се распоредени други простории, што е традиционално ориентален просторен концепт произлезен од некогашните затворени внатрешни дворови. На двата ката има диванхана, своевидна денешна дневна соба, а воедно и сала за прием. Диванханата на приземјето е одвоена од останатиот простор со два скалила, а се граничи со дрвени столбови со парапети меѓу нив. Веднаш до неа, широки скали водат до градината, а тој влез во куќата е поширок од оној кон улицата.

Горе диванханата била поинтимна. Таа била опкружена со ѕидови, и имало само два столба кон централниот простор. Нејзиниот под бил на ниво со околниот под и сите биле направени од штици. Оваа диванхана е ориентирана со поглед кон улицата.

Иако неговиот просторен концепт се заснова на ориенталната традиција, конакот на кнегињата Љубица претставува пресвртница во архитектурата на Белград, бидејќи неговиот надворешен дизајн и декоративните елементи во голема мера го навестуваат влијанието на европската архитектура. Овие европски сфаќања се особено видливи во фрагментацијата на фасадите, искршените линии на покривите, оџаците и куполите, во ситни детали од архитектонскиот третман на фасадите-пиластри, заоблени завршетоци и комори на прозорците, профилирани венци и некои внатрешни детали. Заливните прозорци на фасадата, инаку типично правоаголни, имаат полукружна форма во основата.

Развој на конаците

Една од првите вести што ги имале за конакот на кнегињата Љубица е патописот на Ото Дубислав Пирх од 1829 година.^[1] „Мал дел од Белград отскокнуваше од другите, а тоа е мала област на југозападниот крај на главната улица во горниот град. Иако не е најголема, по својот облик е најубавата градба што сум ја видел во Србија. „Новиот конак веќе се разликуваше од обичните приватни куќи по улогата што му беше наменета и содржи одредени одлики што го ставаат во редот на утврдените замоци на големите паши и богатите бегови“.^[2]

Кнегињата Љубица, иако скромна, сакала да го уреди животот на дворот на високо ниво. Во зачуваната преписка меѓу кнегињата и кнезот Милош од 1 јануари 1831 година, Љубица барала од сопругот да „добие црвени чорапи за слугите во дворот“. Се сомневаме дека одговорот на кнезот бил негативен, со оглед на тоа што во неговото писмо од 24 јануари, кнегињата напишала дека „може сама да служи, без слуга“.

За време на првото владеење на кнезот Милош, главната државна каса се наоѓала во конакот на кнегињата Љубица. До враќањето на кнезот Михаило во Србија во 1840 година, кнежевството гувернерство одржувало седници во Конакот, а кнезот Михаило живеел во конакот до 1842 година.

Резиденција па лицеј до галерија и музеј

После тоа, тука бил Лицејот (вишо училиште), па Првата белградска гимназија, па Апелациониот суд. Во 1912 година во конакот се наоѓал Институтот за образование на глувонеми деца. Музеј на современа уметност - 1929-34. Црковниот музеј бил осветен во јануари 1938 година.^[3]^[4] Пред војната постоело Училиштето за применета уметност, поради што конакот бил реновиран и проширен.^[4] Од 1945 до 1947 година дел од Патријаршијата била сместена во Конакот, а од 1947 година Републички завод за заштита на спомениците на културата.

Во периодот од 1971 до 1979 година се презеле конзерваторско-реставраторски работи со кои се санирал објектот и се обновила фасадата и внатрешноста. По тој повод, конакот на кнегињата Љубица, која сè уште е дел од Музејот на град Белград, бил адаптиран за претставителна музејска поставка.

Конакот на кнегињата Љубица е прогласен во 1979 година за споменик на културата од големо значење.