Загрозен јазик

Загрозен јазик е јазик на кој му прети опасност да биде сосема изумрен или да не се користи за секојдневна комуникација. Вкупниот број на јазици во светот е непознат. Проценките варираат во зависност од тоа кои фактори влијаат врз истите. Мајкл Краус проценува дека во светот има околу 6.000 јазици кои се во активна употреба во 2007. Оваа проценка е исто така користена и од УНЕСКО. Краус исто така наведува дека еден јазик може да се смета за „безбеден“ ако истиот го зборуваат деца во наредните 100 години, загрозен се смета тој јазик кој нема да биде зборуван од деца во наредните 100 години и речиси изумрен се смета тој јазик кој не се зборува од деца.

Утврдување на загрозеност

Иако нема јасни критериуми за одредување кој јазик е загрозен, сепак се земаат предвид следните општи критериуми:

1. бројот на луѓе што го зборуваат јазикот,
2. возраста на главната група на луѓе кои го зборуваат јазикот, и
3. процентот на најмладото население кое го изучува засегнатиот јазик.

Така на пример, некои јазици во Индонезија, иако имаат илјадници говорници, сепак можат да се сметаат за загрозени бидејќи децата не го изучуваат јазикот, а возрасното население е во процес на јазична замена со индонезискиот јазик. Спротивно на ова, ако има јазик со само 100 говорници, истиот може да се смета за доволно жив бидејќи јазикот го зборуваат и изучуваат воглавно деца.

УНЕСКО ја дава следната дефиниција за загрозен јазик: загорзен јазик е тој јазик кога говорниците сè помалку го користат, кога јазикот се користи само во одредени сфери и кога јазикот не се пренесува од колено на колено. Така, нема нови говорници, возрасни или деца.

Според атласот на УНЕСКО за загрозени јазици, 2.500 јазици се поделени во пет категории на загрозеност: ранливи, дефинитивно загрозени, тешко загрозени, критично загрозени и изумрени.

Другата публикација на УНЕСКО, Црвена книга на загрозени јазици, ја користи следната класификација: „можно загрозени“, „загрозени“ и „лошо загрозени“.

Степен на загрозеност

Степени на загрозеност според УНЕСКО

УНЕСКО ја утврдила следната скала на загрозеност на јазиците:

• ранлив;
• дефинитивно загрозен;
• тешко загрозен;
• критично загрозен;
• изумрен.
• О — оживеан јазик

Јазично оживување

Главна статија: Јазично оживување

Јазично оживување е процес кој се спроведува од некоја организација, општествена или културна група, влада или политичка организација за оживување или зголемување на бројот на говорници на некој одреден јазик. Најчесто јазиците чиј број на говорници опаѓа се класифицирани како загрозени, мртви или изумрени јазици. Во такви случаи, целта на јазичното оживување е да го зачува јазикот како средство за комуникација. Иако овој процес зависи од инволвираните страни или политичката и општествена околност, најчесто целта на овој процес е да се овозможи еден јазик да стане повторно активно зборуван. Овој процес е спротивен на јазичното изумирање. Добро познати примери за јазично оживување се хебрејскиот јазик, белорускиот јазик, корнишкиот јазик, манскиот јазик, шкотскиот јазик, ирскиот јазик итн.

Македонија

Главна статија: Список на загрозени јазици во Македонија

Според атласот на УНЕСКО, во Македонија има седум загрозени јазици, и тоа:

• адигејски јазик
• аромански јазик
• гагауски јазик
• јудејско-шпански јазик
• мегленоромански јазик
• ромски јазик
• торлачки говор

Дополнителни информации

• Abley, Mark (2003). Spoken Here: Travels Among Threatened Languages. London: Heinemann.
• Campbell, Lyle; Mithun, Marianne (Eds.) (1979). The languages of native America: Historical and comparative assessment. Austin: University of Texas Press.CS1-одржување: излишен текст: список на автори (link)
• Crystal, David. (2000). Language Death. Cambridge: Cambridge University Press.
• Evans, Nicholas (2001). „The last speaker is dead - long live the last speaker!“. Во Newman, Paul; Ratliff, Martha (уред.). Linguistic Field Work. Cambridge: Cambridge University Press. стр. 250–281..
• Hale, Kenneth; Krauss, Michael; Watahomigie, Lucille J.; Yamamoto, Akira Y.; Craig, Colette; Jeanne, LaVerne M. et al. (1992). Endangered languages. Language, 68 (1), 1-42.
• Harrison, K. David. (2007) When Languages Die: The Extinction of the World's Languages and the Erosion of Human Knowledge. New York and London: Oxford University Press. ISBN 0-19-518192-1.
• McConvell, Patrick and Nicholas Thieberger. (2006). Keeping track of language endangerment in Australia. Denis Cunningham, David Ingram and Kenneth Sumbuk (eds). Language Diversity in the Pacific: Endangerment and Survival. Clevedon, UK: Multilingual Matters. 54-84.
• McConvell, Patrick and Nicholas Thieberger. (2001). State of Indigenous languages in Australia - 2001 (PDF), Australia State of the Environment Second Technical Paper Series (Natural and Cultural Heritage), Department of the Environment and Heritage, Canberra.
• Mithun, Marianne. (1999). The languages of Native North America. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-23228-7 (hbk); ISBN 0-521-29875-X.
• Nettle, Daniel and Suzanne Romaine. (2000). Vanishing Voices: The Extinction of the World's Languages. Oxford: Oxford University Press.
• Sebeok, Thomas A. (Ed.). (1973). Linguistics in North America (parts 1 & 2). Current trends in linguistics (Vol. 10). The Hague: Mouton. (Reprinted as Sebeok 1976).
• Skutnabb-Kangas, Tove. (2000). Linguistic genocide in education or worldwide diversity and human rights? Mahwah, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates. ISBN 0-8058-3468-0.

Поврзано

• Фонд за загрозени јазици
• Изумрен јазик
• Мртов јазик
• Список на загрозени јазици
• Јазично изумирање
• Јазично оживување

Надворешни врски

• „Onkwehonwe.com Learning Labs“. Архивирано од изворникот на 2021-03-09. Посетено на 2012-02-18.
• Akasaka, Rio; Machael Shin; Aaron Stein (2008). „Загрозени јазици: информации и ресурси за јазиците кои умираат“. Endangered-Languages.com. Архивирано од изворникот на 2018-11-24. Посетено на 12 April 2009.
• „Библиографија за загрозените јазици“. Yinka Déné Language Institute (YDLI). 2006. Посетено на 12 April 2009.
• Constantine, Peter (2010). „Дали има надеж за загрозените европски јазици?“. The Quarterly Conversation. Архивирано од изворникот на 2010-06-24. Посетено на 2012-02-18.
• „Загрозени јазици“. SIL International. 2009. Архивирано од изворникот на 2007-10-10. Посетено на 12 April 2009.
• Headland, Thomas N. (2003). „30 загрозени јазици на Филипините“ (PDF). Dallas, Texas: Summer Institute of Linguistics.
• Horne, Adele; Peter Ladefoged; Rosemary Beam de Azcona (2006). „Интервјуа за загрозените јазици“. Arlington, Virginia: Public Broadcasting Service (PBS). Архивирано од изворникот на 2009-02-07. Посетено на 26 April 2009.
• „Да го зачуваме танискиот“. Savetanii. 2009. Посетено на 26 April 2009.
• Malone, Elizabeth; Nicole Rager Fuller (2008). „Специјален извештај: загрозени јазици“. National Science Foundation. Архивирано од изворникот на 2010-03-09. Посетено на 26 April 2009.
• Richards, Norvin; Jessica Coon; Seth Cable (2011). „Три разговори за загрозените јазици“. YouTube.
• „Речиси изумрени јазици“. Electronic Metadata for Endangered Languages Data (E-MELD). 2001–2008. Архивирано од изворникот на 2011-07-26. Посетено на 2012-02-18.
• „Ogmios (index)“. Foundation for Endangered Languages. 1995–2008. Архивирано од изворникот на 2012-02-24. Посетено на 2012-02-18.
• Shetter, William Z. (1998). „Судбината на додо: како јазиците изумираат“. Language Miniatures. William Z. Shetter. Архивирано од изворникот на 2011-05-24. Посетено на 12 April 2009.
• „UNESCO атлас на светските јазици во опасност“. UNESCO. 1995–2008. Посетено на 25 April 2009.