Едмунд Хусерл

Едмунд Густав Албрехт Хусерл (герм.) Edmund Husser,l (роден на (8 април 1859 година, во Просниц Моравија, Австриско Царство – починал на (26 април 1938 година во Фрајбург, Германија) e филозоф и математичар кој се смета за основач на феноменологијата. Хусерл прекина со позитивистичката ориентација во науката и филозофијата од неговото време, со елаборирање на критиките за историзмот и психологизмот во логиката. Не ограничувајќи се на емпиријата, но верувајќи дека искуството е извор на сето знаење, тој работел на феноменолошкиот метод на намалување со кој еден предмет може да дојде до директно осознавање на суштината.

Едмунд Густав Албрехт Хусерл
Едмунд Хусерл Edmund Husserl
Роден(а)	8 април 1859, Просниц, Моравија, Австрија (денес Простјејов, Чешка)
Починал(а)	28 април 1938(1938-04-28) (возр. 79) Фрајбург, Германија
Период	филозофија на XX век
Подрачје	западна филозофија
Школа	феноменологија
Претежна дејност	епистемологија, математика
Значајни идеи	епоха, природно становиште, ноема, ноеза, феноменолошка редукција, ретензија и протензија, феноменологија
Влијанија од Франц Брентано, Карл Штумпф, Карл Вајерштрас, Готлоб Фреге, Бернард Болцано, Јохан Фридрих Хербарт, Рене Декарт, Имануел Кант, Дејвид Хјум, Готфрид Вилхелм Лајбниц, Платон
Влијаел врз Макс Шелер, Мартин Хајдегер, Адолф Рајнах, Едит Штајн, Емануел Левинас, Жан-Пол Сартр, Албер Ками Морис Мерло-Понти, Роман Ингарден, Дитрих фон Хилдебранд, Хана Арент, Алфред Шиц, Пол Рикер, Курт Гедел, Јован Павле II, Руолф Карнап, Жак Дерида, Лешек Колаковски, Хосе Ортега и Гасет, Милан Кундера, Ојген Финк, Александар Којре, Антонио Милан-Пуељес, Ханс Блуменберг, Бернард Штиглер, Лудвиг Ландгребе, Марвин Фарбер, Јан Паточка, Жан-Лик Марион Олаво де Караваљо, Далас Вилард, Јан Паточка, Франсиско Варела, Теодор Адорно.

Едмунд Густав Албрехт Хусерл, фотографија од 1910 година

Иако роден во еврејско семејство, Хусерл бил крстен како лутеранец во 1886 година. Тој студирал математика кај професорите Карл Вајерштрас и Лео Кенигсбергер, како и филозофија кај Франц Брентано и Carl Штрумф. Хусерл и самиот предавал филозофија како доцент во Хале од 1887 година, а потоа како професор, прво во Гетинген од 1901 година, а потоа и во Фрајбург од 1916 сè до своето пензионирање во 1928 година. После тоа тој одржал две значајни предавања: во Париз во 1929 година и во Прага во 1935 година. Озлогласената трка на законите на нацистичкиот режим во 1933година го одзела неговиот академски успех и привилегии. Под влијание на болеста, тој починал во Фрајбург, во 1938 година. Хусерловото учење и пишување влијаело врз другите: Едит Штајн, Роман Ингарден, Јан Лукасијевич, Казимир Ајдукјевиз, Мартин Хајдегер, Емануел Левинас, Хана Арент, Курт Годел, Хосе Пртега и Гасет, Паул Рикор, Макс Шелер, Теодор Адорно, Жак Дерида, и Џон Паул II.

Живот и кариера

Младост и образование

Хусерл е роден во 1859 година во Просниц (германски: Prossnitz), град во Бохемија во провинција Моравија, којшто тогаш беше австриската империја, после 1918 година во Чехословачка, а од 1993 година во Чешка. Тој е роден во еврејско семејство, и е вториот од четирите деца (момче, момче, девојче, момче). Детството го поминал во Просниц, каде што одел на основното училиште. Потоа Хусерл отпатувал во Виена за да студира во гимназија таму, а потоа пак во државната гимназија во Оломоуц.

Од 1876 до 1878 година Хусерл студирал математика, физика и астрономијата на Универзитетот во Лајпциг. Во Лајпциг, исто така, бил инспириран од предавања по филозофија од Вилхелм Вунд, еден од основачите на модерната психологија. Во 1878 година се префрлил на Хумболтовиот универзитет во Берлин (тогаш наречен Фридрих Вилијам Универзитет), каде што го продолжил студирањето по математика кај професорот Леополд Кронекер и познатиот Карл Вајерштрас. Во Берлин го нашол менторот Томас Масарик, кој тогаш бил поранешен студент по филозофија кај професорот Франц Брентано, а подоцна и прв претседател на Чехословачка. Таму Хусерл, исто така, присуствувал на предавањата по филозофија кај Фридрих Паулсен. Во 1881 година заминал на Универзитетот во Виена да ги заврши студиите по математиката под надзор на професорот Лео Кенигсберг (поранешен студент на професорот Вајерштрас). Во Виена во 1883 година ја добил својата докторска титула со делото Beiträge zur Variationsrechnung ("Придонес кон математичката анализа на варијации ").

Очигледно, како резултат на неговата запознаеност со Новиот завет, со своите дваесет години, тој побарал да се крсти во Лутеранска црква во 1886 година. Татко на Хусерл, Адолф починал во 1884 година. Професорот Шпигелберг пишува: „Иако применувањето на религијата не влезе во неговиот живот, повеќе отколку што тоа им се случуваше и на другите академски ученици од тоа време, неговата свет остана отворена за религиозни појави исто како и за други искуства„. На моменти Хусерл гледал на својата цел како на морално"обновување". Иако е цврст поборник за радикална и рационална автономија во сите нешта, Хусерл, исто така, би можел да зборува "за својата професија, па дури и за својата мисија под Божјата волја да најде нови начини за филозофијата и науката", забележува Шпигелберг.

По својот докторат по математика, тој се вратил во Берлин, за да работи како асистент на професорот Карл Вајерштрас. Хусерл веќе ја почувствувал желбата да продолжи со филозофијата. Потоа професорот Вајзенштрас се разболел. Хусерл можел слободно да се врати во Виена, каде што, по кратко отслужувањето на воениот рок, своето внимание го посветил на филозофијата. Во 1884 година на Универзитетот во Виена тој ги посетувал предавањата на професорот Франц Брентано по филозофија и филозофска психологијата. Бренато му ги претставил делата од Бернард Болзано, Херман Лотце, Ј. Стјуарт Мил и Дејвид Хјум. Хусерл бил толку импресиониран од Бренато, што одлучил својот живот да го посвети на филозофијата.

Следејќи го академскиот совет од Карл Штрумф, поранешен студент на професорот Брентано од Универзитетот во Хале, две години подоцна во 1886 година Хусерл се обидел да го задржи местото на живеење со кое ќе се квалификува да предава на универзитетско ниво. Таму под надзор на Карл Штрумф во 1887 година тој го напишал делото „Über den Begriff der Zahl„ („Концептот на бројот„), кое подоцна (во 1891 година) ќе послужи како основа за неговата прва важна работа, Philosophie der Arithmetik („Филозофија на Аритметиката„).

Во 1887 тој се оженил Малвин Штајншнајдер, заедница што ќе потрае повеќе од педесет години. Во 1892 година е родена нивната ќерка Елизабет, во 1893 година синот Герхард, а во 1894 година синот Волфганг. Елизабет ќе се венча во 1922 година, Герхард во 1923 година, а пак Волфганг ќе стане жртва на Првата светска војна.

Професор по филозофија

По венчавката, Хусерл ja започна својата долга кариера како професор по филозофија. Започна таму, каде што во 1887 година беше доцент на Универзитетот Мартин Лутер во Хале-Витенберг. Во 1891 тој го издаде своето дело „Philosophie der Arithmetik„ („Филозофија на аритметиката„). „Psychologische und logische Untersuchungen„ (психолошки и логични истражувања), кои повикувајќи се на неговите претходни студии по математика и филозофија, предлагаат еден вид на психолошка смисла како основа на математиката. Готлоб Фреге го критикуваше неговиот психологизам.

Во 1901 година Хусерл, заедно со своето семејство, се префрлил на Георг-август Универзитетот во Гетинген, каде што предавал како вонреден професор. Само најглавното негово дело било објавено: „Логички истражувања„ (Logische Untersuchungen , Хале 1900-1901). Првиот Том ги содржи додадените рефлексии на "чистата логика", во која тој внимателно го побива "психологизмот". Ова дело беше добро примено и стана тема на семинарот одржан од страна на Вилхелм Дитли; Хусерл во 1905 година отпатува во Берлин во посета на Дитли.

Две години подоцна тој беше во посета на Франц Брентано, неговиот стар учител, и математичарот Константин Каратеодори во Италија. Кант и Декарт, исто така, моментално влијаеле врз неговата мисла. Во 1910 година станал уредник на списанието „Логос„. Во 1912 година во Фрајбург било основано списанието „Годишник за филозофија и феноменолошките истражувања„ (Jahrbuch für Philosophie und Phänomenologische Forschung) од страна на Хусерл и неговата школа, во кое се објавувале статии од нивното феноменолошкото движење во периодот од 1913 до 1930 година.

Неговото важно дело „Идеи„ (Ideen) било објавено во првото издание. Пред да започне со пишувањето на делото „Идеи„ (Ideen), мислите на Хусерл стигнале на фаза каде што "секој предмет е 'презентиран 'самиот на себе, и на секој од нив сите други се 'презентирани' (Vergegenwartigung), не како дел од природата но како чистата свест„. „Идеи„ (Ideen) ја напреднал неговата транзиција кон "трансцендентално толкување "на феноменологијата, а малку подоцна критикуван од страна на повеќе луѓе меѓу кои и Жан-Пол Сартр. Во „Идеи„ (Ideen) Пол Рико гледа на развојот на мислата на Хусерл како водечки "од психолошкото осознавање до трансценденталното осознавање". Како што феноменологија понатаму се развива, тоа води (гледано од друга гледна точка во Хусерловиот "лавиринт") до "трансценденталниот субјективитет". Исто така во „Идеи„ (Ideen) Хусерл експлицитно ги елаборира феноменолошките намалувања. Во 1913 Карл Јасперс го посетил Хусерл во Гетинген.

Во октомври 1914 година, двата негови синови биле испратени во борбите на Западниот фронт во Првата светска војна. Наредната година неговиот син, Волфганг бил тешко повреден на фронтот. На 8 март 1916 година, на бојното поле на Верден, Волфганг Хусерл е убиен во акција. Наредната година неговиот син Герхард бил ранет во војната, но преживеал, а неговата мајка Јулија починала. Во ноември 1917 година, еден од неговите извонредни студенти, а подоцна и познат професор по филозофија, Адолф Рајнах, додека служел во Фландрија бил убиен во војната.

Хусерл во 1916 година се префрлил на Алберт Лудвиг Универзитетот во Фрајбург (Фрајбург во Брајсгау) каде што тој продолжил со реализирање на неговата работа во филозофијата, а сега како редовен професор. Едит Штајн работел како негов личен асистент за време на првите неколку години во Фрајбург, а подоцна следи Мартин Хајдегер 1920-1923. Математичарот Херман Веил започнал разговорот со него во 1918 година. Хусерл одржал четири предавања за феноменолошкиот метод на Универзитетскиот колеџ во Лондон, во 1922 година. Бил повикан од Универзитетот во Берлин во 1923 година да се пресели таму, но тој ја одбил понудата. Во 1926 Хајдегер нему му ја посветил својата книга Sein und Zeit "со благодарност и пријателство". Хусерл останал да работи како професор во Фрајбург сè додека не побарал пензионирање, а последната настава ја одржал на 25 јули 1928 година. Прославата по повод неговиот седумдесетти роденден се одржала на 8 април 1929 година.

1933 била грда година во Германија, кога биле донесени расни закони од страна на новиот нацистички режим. На 6 април Хусерл бил суспендиран од Универзитетот во Фрајбург од страна на Министерството за култура во Баден, а следната недела му биле забранети сите универзитет активности. Сепак, неговиот колега Хајдегер бил избран за ректор на универзитет на 21-22 април, и се приклучил на нацистичката партија. Спротивно на тоа, во јули Хусерл дал оставка од Германската академија (Deutsche Academie).

По неговото пензионирање, Хусерл одржал неколку значајни предавања. Првото, во Париз во 1929 година, довело до Méditations cartésiennes (Париз 1931). Хусерл тука го коментира "трансценденталното его", презентирано порано во своето клучно дело „Идеи„ (Ideen), издадено во 1913 година, во смисла на "cognito" на Декарте. Останува, сепак сам (без врски). Подоцна Хусерл предавал во Прага во 1935 година и во Виена во 1936 година, што резултираше со многу поинаку оформена работа што и покрај иновативноста не е помалку проблематична. Хусерл ги опишувал културните кризи, грчевито држејќи се за Европа, а потоа се приближил на филозофијата на историјата, коментирајќи ги Галилео, Декарт, неколку Британски филозофи, како и Кант.

Бидејќи Хусерл не бил политички настроен, пред сè избегнувал такви историски дискусии, демонстративно претпочитајќи да се насочат директно кон работата на свеста. Сепак доаѓа до проблем сличен на историскиот.Дали живиот светот се соодветствува и на тој начин го загрозува чистото его, или пак феноменолошкиот метод го подига егото до трансцендентално? Овие последни пишувања се производ на неговиот професионален живот. Откако се повлекол од универзитетот, создал неколку главни дела. Во 1934 година Хосе Ортега и Гасет го посетил. Откако преживеал удар, есента во 1937 година, филозофот се разболел од плеврит. Едмунд Хусерл починал на 27 април 1938 година во Фрајбург, непосредно откако наполнил 79 години. Неговата жена Малвине го надживеала.

Хајдегер и ерата на нацистите

На професорот Хусерл не му било дозволено да ја користи библиотеката во Фрајбург како резултат на анти-еврејската законска регулатива на нацистите од април 1933 година. Се зборувало, дека неговиот поранешен ученик, Мартин Хајдегер, го информирал Хусерл дека е отпуштен, но ова Хајдегер подоцна го одрекува.

Очигледно Хусерл и Хајдегер се разделиле за време на 1920-тите години, што се појасни по 1928 година, кога Хусерл се обидел,а Хајдегер успеал да се здобие со титулата претседател на универзитетот. Летото во 1929 година, Хусерл внимателно ги проучувал делата на Хајдегер, со што дошол до заклучок, дека на некои клучни точки се разликуваат.

Во време на војната во 1941 година било објавено делото на Хајдегер Being and Time (за првпат објавено во 1927 година), а оригиналната посвета за Хусерл била отстранета. Посветата сè уште може да се најде во футнота на страна 38, во која се заблагодарува на Хусерл за советувањето и великодушноста.

Развој на неговата мисла

Неколку од првите трудови

Во првите дела, Хусерл се обидувал да ги комбинира математиката, психологијата и филозофијата со главна цел да обезбеди цврста основа за математиката. Тој го анализира психолошкиот процес, потребен за да се добие концептот на број, а потоа се обидува да го изгради до систематска теорија на оваа анализа. За да го постигне ова се послужил со неколку методи и концепти кои ги преземал од своите професори. Од Вајтерштрас потекнува идејата, дека ние го генерираме концептот на број со броење на одреден збир на предмети. Од Брентано и Штрумф ја презема разлика меѓу правилното и неправилното презентирање.

Во еден пример Хусерл го објаснува ова на следниов начин: ако се стоиш пред куќа, да имаш соодветна, директна претстава за таа куќа, но ако си во потрага по неа и да прашаш за патот, тогаш овие насоки (пр. куќата на аголот од оваа улица) се индиректна односно несоодветна претстава за нештото. Со други зборови, соодветна претсава може да се добие само доколку е тој објект присутен, а несоодветна претстава за нештата е доколку тој објект мора да се објасни со знаци, симболи, итн.

Филозофија

Филозофија на аритметиката и Фреге

Исто така, различни извори укажуваат на тоа дека Хусерл се предомислил за психологизмот уште во 1890 година, една година пред тој да го објави делото „Филозофија на Аритметиката“ (Philosophy of Arithmetic). Оваа промена на неговото мислење се должи на неговите проучувања на Лајбниц, Болцано, Лотце и Давид Хум.

Коментаторите расправаат дека идејата на Хусерл за Ноема нема никаква врска со идејата Фреге за смисла, бидејќи Ноема е нужно сплотена со свесните активности на свеста. Ноемата има три различни нивоа:

• Супстратот, кој никогаш не е претставен на свеста ,а тоа е поддршката од сите својства на објектот;
• На ноематски сетила, кои се различни начини предметите да ни се презентираат нас;
• Модалитетите на битието (можно, да се сомнева, постои, не постои, апсурдно, и така натаму).

Следствено, во намерните активности, дури и непостоечки објекти можат да се конституираат, а се дел од целата Ноема. Фреге, сепак не ги замислил објектите, како формирање делови од сетила. Ако соодветното име означува непостоечки објектот, тоа нема врска, па оттука и концепти без објекти немаат вистинитосна вредност во аргументи. Покрај тоа, Хусерл не смета дека предикатите на речениците одредуваат концепти.

Концепцијата на Хусерл за логиката и математиката се разликува од онаа на Фреге, кој се држи до тоа дека аритметика може да биде изведен од логиката. За Хусерл ова не е случај: математика (со исклучок на геометријата) е на онтолошка корелација со логиката, и додека двете полиња се поврзани, ниту една не се редуцира строго заради другата.

Критичкиот поглед на Хусерл врз психологизмот

Според психологизмот, логиката не е автономна дисциплина, туку гранка на психологијата. Хусерл тврди дека е неуспех кога не може да се разграничи темелната и теоретската страна на логиката.

Збрката, која ја направил психологизмот се должи на 3 специфични предрасуди:

• 1.Првата предрасуда е дека се претпоставува,дека логиката е норматива на природата.
• 2.За психологистите чинот на судење, расудување и сè што произлегува од тоа се психолошки процеси. Оттука произлегува улогата на психологијата, да обезбеди основа за овие процеси.
• 3.Пресудите можат да бидат или вистинити или не. Психологистите расправаат дека пресудите се вистинити затоа што на нам ни се чинат очигледно вистинити. Доказот е психологичен процес, кој ја гарантира вистината.

Разликата помеѓу критика и психологизам е тоа,дека психолошките дела имаат намерни објекти, а разликата меѓу нормативната страна на логика и на теоретската страна, потекнува концепција на логиката на Платон. Ова значи, дека благодарејќи на логичните и математичките закони имаме независнот на човековиот ум, како и на анатомијата и нејзините значења. Тоа е суштинската разлика помеѓу реалното и идеалното или нереалното, како што се логични вистини, математички субјекти, математички вистини и значењата општо.

Филозофи под влијание на Хусерл

Мартин Хајдегер е веројатно најпознатиот студент на Хурсел, а воедно и оној кој Хурсел го избрал за наследник во Фрајбург. Хајдегер напишал книга,која ја посветил на Хусерл. Повеќе од една деценија работеле заедно на универзитетот во Фрајбург,каде постојано разменувале мислења. Во тој период (1920-1923 година) Хајдегер бил асистент на Хусерл. Првите дела на Хајдегер го следеле професорот, но со текот на времето тој започнал да развива нови согледувања и дистинктивни варијанти. Хусерл станал сè покритички спрема работа на Хајдегер, особено во 1929 година, а упатил зајадливи критики на Хајдегер во предавањата кои тој ги одржал за време на 1931 година. Хајдегер, иако го признава својот долг кон Хусерл, проследил со политичка позиција која е навредлива и штетна за Хусерл откако нацистичкиот режим доаѓа на власт во 1933 година, бидејќи Хусерл имал еврејско потекло а Хајдегер нацистички заговорник.

Адолф Рајнах (1884–1917). Во Готинген во 1913 година, Рајнах бил десна рака на Хусерл. Тој пред сè бил посредник помеѓу Хусерл и студентите. Исто така тој бил уредник на новиот журнал на Хусерл, Jahrbuch. Рајнах бил широко признаен како извонреден професор.

Едит Штајн била студентка на Хусерл во Готинген кога го напишала делото On the Problem of Empathy (1916). Во периодот од 1916 до 1918 година, станала негова асистентка во Фрајбург. Подоцна таа ја применила феноменологијата во модерното училиште Thomas Aquinas.

Лудвиг Ландгребе во 1923 година станал асистент на Хусерл. Од 1939 година соработувал со Еуген Финк во архивите на Хусерл во Лувен, Белгија. Во 1954 станал водач на архивите на Хусерл. Ландгребе е познат како најблискиот асистент на Хусерл но и од гледна точка на постоечката филозофија и метафизиката.

Еуген Финк бил близок соработник на Хусерл за време на 1920-тите и 1930-тите години.

Роман Ингарден бил студент на Хусерл во Фрајбург,а заедно соработувале во средината на 1930-тите години. Ингарден не го прифатил трансценденталниот идеализам на Хусерл, кој требал да води кон релативизмот. Ингарден, своите дела ги пишувал на германски и полски.

Макс Шелер се запознал со Хусерл во Хале во 1901 година. Врз основа на феноменологијата и методологијата на Хусерл ја заснова својата филозофија.

За Николај Хартман се сметало дека е во центарот на феноменологијата, но повеќе не. Неговата поврзаност била со Макс Шелер и околината на Минхен,а пак Хусерл всушност и не го сметал него за феноменологист. Со неговата филозофија се сметало дека ќе бидат внесени иновации во методот.

Емануел Левинас одржал презентација на еден од последните семинари на Хусерл во Фрајбург во 1929 година. Истата година напишал осврт за делото Ideen од Хусерл, кое било објавено од француски весник. Со Габриел Пфајфер, Левинас го превел делото на Хусерл Méditations cartésiennes на француски. Тој бил прв, кој бил импресиониран од Хајдегер и започнал да пишува книга за него, но ја прекинал откако Хајдегер им се приклучил на нацистите. По војната поголемиот дел од неговата фамилија биле убиени од нацистите во Литванија. Во тоа време Левинас започна да пишува книги кои ќе станат широко познати и за восхит.

Хусерл најмногу влијаел врз Жан-Паул Сарте, и покрај тоа што подоцна не се согласувал со клучните точки од неговата анализа. Делата на Едмунд Хусерл влијаеле врз феноменологијата на перцепција на Маурис Мерлој Понт, вклучувајќи ја и теоријата на Хусерл за памтење или меморија.

Интересот на Херман Веил за интуиционистичка логика произлегува како резултат на неговото читање на дела од Хусерл. За делата на Хусерл дознал преку својата сопруга, Хелен Џозеф, која била студентка на Хусерл во Готинген.

Паул Рикор превел многу дела од Хусерл на француски.

Жак Дерида напишал неколку критички осврти за Хусерл во почетокот на неговата академска кариера.

Станислав Лесњевски и Казимјеж Ајдукјвич биле инспирирани од јазичните анализи на Хусерл.

Ортега и Гасет во 1934 година го посетил Хусерл во Фрајбург. Тој лично не бил феноменологист , но на латинска Америка и ја претставил филозофијата.