Доцна креда
Доцната креда (100,5–66 Ma) — помлада од двете епохи во геолошкиот период на Креда, кој е поделен според геолошката временска скала. Карпестите слоеви од оваа епохаја формираат горната креда. Креда е именувана по белиот варовник познат како креда, кој се среќава многу во северна Франција и се може да се види во белите карпи во југоисточна Англија, и датира од ова време.[1]
Клима
уредиЗа време на доцната креда, климата била потопла отколку што е присутна, иако во текот на целиот период е евидентен трендот на ладење.[2] Тропските предели станале ограничени на екваторските региони и северните географски широчини доживеале значително повеќе сезонски климатски услови.
Географија
уреди
Поради тектониката на плочите, Америка постепено се движела кон запад, предизвикувајќи ширење на Атлантскиот Океан. Западното Внатрешно Море ја поделило Северна Америка на источна и западна половина; Апалахија и Ларамидија. Индија одржувала северен правец кон Азија. На јужната полутопка, Австралија и Антарктикот се чини дека останале поврзани и почнале да се оддалечуваат од Африка и Јужна Америка.[2] Европа претставувала островски синџир. На некои од населените од овие острови живееле ендемски видови џуџести диносауруси.
Фауна на ’рбетници
уредиНептичји диносауруси
уредиВо доцната Креда, хадросаурусите, анкилосаурите и цератопсидите доживеале успех во Азијамерика (Западна Северна Америка и источна Азија). Тираносаурусите доминирале во големата мера помеѓу грабливците во Северна Америка.[2] Тие биле исто така присутни во Азија, иако биле обично помали и попримитивни од северноамериканските сорти. Пахицефалосаурусите биле присутни и во Северна Америка и во Азија. Дромеосаурусите ја делеле истата географска распространетост и се добро документирани и во Монголија и во Западна Северна Америка. Покрај тоа, се смета дека теризиносаурусите (познати претходно како сегносауруси) биле во Северна Америка и Азија. Гондвана држела многу поинаква фауна од диносаурус, а со повеќето грабливци биле абелисаури и кархародонтосаури; и титаносаурусите биле меѓу доминантните тревопасни животни. Спиносауридите исто така биле присутни во ова време.
Птици
уредиПтиците станале честа појава, диверзификација во различни енантиорни и орнитурни форми. Раните неорнити, како што е Вегавис, коегзистирале со бизарни форми како Јунгаволукрис и Ависаурус. Иако претежно мали, морските Хесперорнити станале релативно големи и без крилја, прилагодени на животот на отворено море.
Птеросаури
уредиИако главно претставен со Аждаркидите, други форми како птеранодонтиди , тапежариди, никтосауриди и неизвесна форми исто така биле присутни. Историски, се претпоставува дека птеросаурусите биле во опаѓање поради конкуренцијата со птиците, но се чини дека ниту една група не се преклопувала значително еколошки, ниту е особено очигледно дека некогаш постоел вистински систематски пад, особено со откривањето на помали видови птеросаури.[3]
Цицачи
уредиНеколку стари групи цицачи почнале да исчезнуваат, а последните евтриконодонти се случиле во периодот кампан во Северна Америка.[4] На северната полутопка, цимолодонтот, мултитуберкулатите, метатерите и евтериите биле доминантни цицачи, а поранешните две групи биле најчестите цицачи во Северна Америка. Наместо тоа, на јужната полутопка постоела посложена фауна на дриолестида, гондванатери и други евтери. Едноотворните се претпоставува дека биле присутни.
Цицачите, иако генерално биле мали, биле во различни еколошки ниши, од месојади, до тревопасни животни.
Вистинските плацентали еволуирале само на самиот крај на епохата; истото може да се каже и за вистинските торбари. Наместо тоа, скоро сите познати фосили на евтерија и метамерија припаѓаат на други групи.[5]
Морски живот
уредиВо морињата, мозаурите одеднаш се појавиле и претрпеле спектакуларно еволутивно зрачење. Современи ајкули, исто така, се појавиле и џиновски пингвин во должина од 3 метри и огромен долг врат. Овие грабливци се хранеле со бројни телеости риби, кои пак се развиле во нови напредни и модерни форми.
Флора
уредиПриближно до крајот на периодот на креда, цветните растенија се диверзифицирале. Во умерените региони, познати растенија како магнолии, сасафри, рози, црвени дрвја и врби можело да се најдат во изобилство.[2]
Масовно истребување креда - палеоген
уредиНастанот на исчезнување креда-палеоген претставува масовно истребување на животински и растителни видови во геолошки краток временски период, приближно 66 пред милиони години (Ма). Тој е широко познат како настан на истребување К-Т и е поврзан со геолошки потпис, обично тенка лента датирана во тоа време и пронајдена во различни делови на светот, позната како креда-палеогена граница (граница К-Т). К е традиционална кратенка за периодот на креда добиен од германското име Крајдезејт, а Т е кратенка за терцијарен период (историски термин за временскиот период што сега го опфаќаат палеогенскиот и неогенскиот период). Настанот го означува крајот на мезозојската ера и почетокот на кенозојската ера.[6].
Фосилите на нептичји диносауруси се наоѓаат само под границата креда-палеоген и изумреле непосредно пред или за време на настанот.[7] Многу мал број фосили на диносауруси биле пронајдени над границата креда-палеоген, но тие се објаснети како преработени фосили, односно фосили кои се еродирани од нивната оригинална местоположба, а потоа зачувани во подоцнежните седиментни слоеви.[8] Мозасаури, плесиосаури, птеросаури и многу видови растенија и безрбетници исто така изумреле. Цицачите поминале низ границата со неколку изумирања. Стапките на изумирање и зрачење се разликуваат по различни кладови.[9]
Многу научници претпоставуваат дека изумирањето на креда-палеоген е предизвикано од катастрофални настани, како што е масивниот удар на астероид што го предизвикал кратерот Чикшулуб, во комбинација со зголемена вулканска активност. Во теорија, овие настани ја намалиле сончевата светлина и ја попречиле фотосинтезата, што довело до масовно нарушување на екологијата на Земјата. Многу помал број на истражувачи сметаат дека истребувањето било постепено, како резултат на побавните промени во нивото на морето или климата.[9]
Наводи
уреди- ↑ „Cretaceous Period | Definition, Climate, Dinosaurs, & Map“. Encyclopedia Britannica (англиски). Посетено на 2021-04-13.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 "Dinosaurs Ruled the World: Late Cretaceous Period."
- ↑ Prondvai E., Bodor E. R., Ösi A. (2014). „Does morphology reflect osteohistology-based ontogeny? A case study of Late Cretaceous pterosaur jaw symphyses from Hungary reveals hidden taxonomic diversity“ (PDF). Paleobiology. 40 (2): 288–321. doi:10.1666/13030.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
- ↑ Fox Richard C (1969). „Studies of Late Cretaceous vertebrates. III. A triconodont mammal from Alberta“. Canadian Journal of Zoology. 47 (6): 1253–1256. doi:10.1139/z69-196.
- ↑ Halliday Thomas J. D. (2015). „Resolving the relationships of Paleocene placental mammals“ (PDF). Biological Reviews. 92 (1): 521–550. doi:10.1111/brv.12242. PMC 6849585. PMID 28075073.
- ↑ Fortey R (1999). Life: A Natural History of the First Four Billion Years of Life on Earth. Vintage. стр. 238–260. ISBN 978-0375702617.
- ↑ „The extinction of the dinosaurs in North America“. GSA Today. 15 (3): 4–10. 2005. doi:10.1130/1052-5173(2005)015<4:TEOTDI>2.0.CO;2.
- ↑ Sloan RE; Rigby K; Van Valen LM; Gabriel Diane (1986). „Gradual dinosaur extinction and simultaneous ungulate radiation in the Hell Creek formation“. Science. 232 (4750): 629–633. Bibcode:1986Sci...232..629S. doi:10.1126/science.232.4750.629. PMID 17781415.
- ↑ 9,0 9,1 MacLeod N, Rawson PF, Forey PL, Banner FT, Boudagher-Fadel MK, Bown PR, Burnett JA, Chambers, P, Culver S, Evans SE, Jeffery C, Kaminski MA, Lord AR, Milner AC, Milner AR, Morris N, Owen E, Rosen BR, Smith AB, Taylor PD, Urquhart E, Young JR (1997). „The Cretaceous–Tertiary biotic transition“. Journal of the Geological Society. 154 (2): 265–292. Bibcode:1997JGSoc.154..265M. doi:10.1144/gsjgs.154.2.0265.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)