Википедија

Денали

највисока планина во Северна Америка

Денали (којуконски: Denali = „Висока“); до 2015 г. Макинли (англиски: Mount McKinley)[4] — највисока планина во Северна Америка, чиј врв е на надморска височина од 6.168 м и има најголема самостојна висина (од основата до врвот) од сите планини што се издигаат исклучиво над морското ниво.[5] Планината го зазема третото место по истакнатост во светот, по Монт Еверест и Аконкагва. Сместена е во Алјаскиот Венец, во внатрешноста на сојузната држава Алјаска и претстаува главна знаменитост на Националниот парк Денали. Називот „Макинли“ го носела во чест на Вилијам Макинли — претседател на САД од 1897 до 1901 г.

Денали
Denali
Поглед на северната страна на Денали
Највисока точка
Надм. вис.6.168 м  (NGVD 29)[1]
Истакнатост6.144 м [2]
3-та
Заведена какоседум врвови, ултра, највисока во земјата
Географија
Денали на карта

Карта

МестоНационален парк Денали, Алјаска, САД
Матичен венецАлјаски Венец
ТопокартаUSGS Mt. McKinley A-3
Искачување
Прво освојување7 јуни 1913
Хадсон Стак,
Хари Карстенс,
Волтер Харпер
и Роберт Тејтум
Најлесен патпо Западниот Потпорник (искачување по ледник/снег)
Хадсон Стак и Хари Карстенс — водачи на првото успешно искачување на Денали во 1913 г.

Првиот Европеец што ја забележал планината е Џорџ Ванкувер во 1794 г. Во 1903 г. е направен првиот обид за нејзино искачување, но завршил неуспешно. Првото потврдено освојување го напаравиле Хадсон Стак, Хари Карстенс, Волтер Харпер и Роберт Тејтум во 1913 г.[6]

Геологија и особености

уреди

Планината е гранитен плутон која се издигнала поради тектонски притисок од Тихоокеанската и Северноамериканската Плоча, истовремено одронувајќи таложен материјал над и околу планината.[7] Силите што ја создале планината предизвикале и многубројни силни земјотреси во Алјаска и на Алеутските Острови. Денес Тихоокеанската Плоча е сеизмички активна под планината.[8]

 
Поглед на јужната страна на планината

Со висина од 6.168 м, Денали е највисока планина во Северна Америка и се издига 5.500 м. над основата, што значи дека е највисока во светот сметајќи од подножјето.[5] Се издига од накосена рамница на надморска височина од 300-900 м, што значи дека висината ѝ се разликува во зависност од местото на набљудување (во опсег од 0-1000 м).[9] (Од друга страна, Монт Еверест се издига од Тибетската Висорамнина, што значи дека почнува од многу повисоко — 4.200 м до 5.200 м, па затоа Монт Еверест е самостојно висок само 3.700 до 4.700 м. наспроти самостојните 5.500 м на Денали[10] Сепак, Денали има само половина од самостојната висина на вулканот Мауна Кеја (10.020 м), но голем дел од планината е под вода.[11]

Врвови и ледници

уреди

Денали има два поважни врва: Јужниот (повисокиот) и Северниот, на н.в. од 5.934 м[7] и топографска истакнатост од околу 387 м.[12] Северниот понекогаш се смета за посебен, но ретко се искачува, освен од северниот приод.

По страните на планината се протегаат пет поголеми ледници: Питерс (северозападна страна), Малдроу (североисточна), Тралејка (источна), Рут (југоисточна) и Кахилтна (југозападна).[13][14]

Искачување

уреди

Планината денес редовно се искачува. Во 2003 г. до врвот успешно стигнале 58% од планинарите, со вкупно 100 жртви за период од еден век.[15] Највеќето планинари се искачуваат преку Западниот Потпорник, пронајдена во 1951 г. од истражувачот Бредфорд Вошберн,[6] по внимателни и опширни анализи на авионски снимки. Искачувањето трае 2-4 недели.

Околни планини

уреди
 
Источната страна на Денали гледана од Националниот парк Денали

Во околината на Денали се наоѓаат следниве планини:

  • Форакер
  • Силвертрон
  • Хантер
  • Хантингтон
  • Дики
  • Лосов Заб (Мусес Тут)

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ Херц, Натаниел (11 септември 2013). „Со новиот премер, надморската височина на Макинли се намалува за 80 стапки (24,4 м)“. Anchorage Daily News. Архивирано од изворникот на 2013-09-12. Посетено на 11 септември 2013. (англиски)
  2. ↑ „Денали, Алјаска“. Peakbagger.com. Посетено на 2010-02-01. (англиски)
  3. ↑ „Mount McKinley“. Информативен систем за географски називи, Геолошки топографски институт на САД. Посетено на 2010-01-20. (англиски)
  4. ↑ „Senate Report 113-93 - Designation of Denali in the State of Alaska“. U.S. Government Publishing Office. 2013-09-10. Посетено на 2015-08-31.
  5. ↑ 5,0 5,1 Helman, Adam (2005). The Finest Peaks: Prominence and Other Mountain Measures. Trafford. стр. 9. ISBN 1412236649.
  6. ↑ 6,0 6,1 Roberts, David (2007). „The Geography of Brad Washburn (1910-2007)“. National Geographic Adventure. Посетено на 2013-03-04.
  7. ↑ 7,0 7,1 Бриз, П. (мај 2003). „Гео-ЧПП бр. 1 — Општи геолошки особености“ (PDF). Служба за национални паркови на САД. Посетено на 2013-03-17. (англиски)
  8. ↑ Хенсон, Роџер А. „земјотресно и сеизмичко набљудување на Националниот парк Денали“ (PDF). Служба за национални паркови на САД. стр. 23–25. Посетено на 2013-03-17. (англиски)
  9. ↑ Кларк, Лисл (2000). „NOVA: Преживување на Денали — Мисија“. NOVA. Public Broadcasting Corporation. Посетено на 2007-06-07.
  10. ↑ Mount Everest (Map). 1:50.000. Картографија: Bradford Washburn. 1991. ISBN 3-85515-105-9. Изготвена за Научниот музеј во Бостон, Швајцарскиот фонд за алпски истражувања и Националното географско друштво
  11. ↑ „Планини: Највисоки точки ан Земјата“. National Geographic. Посетено на 2013-03-17. (англиски)
  12. ↑ „Mount McKinley-North Peak, Alaska“. Peakbagger.com. Посетено на 2013-03-18. (англиски)
  13. ↑ „Национален парк Денали“. AreaParks. Архивирано од изворникот на 2013-04-10. Посетено на 2013-03-18. (англиски)
  14. ↑ „Национален парк Денали“. PlanetWare. Посетено на 2013-03-18. (англиски)
  15. ↑ Гликман, Џо (24 август 2003). „Човекот против Големата“. New York Times. Посетено на 2010-09-25. (англиски)

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Денали&oldid=4889339“