Бугарски револуционерен централен комитет

Бугарскиот револуционерен централен комитет (БРЦК) била бугарска организација на бугарското националнореволуционерно движење, основана во Букурешт, со цел да ги пропагира револуционерните идеи и да биде поддршка за политичката и идејна подготовка на бугарската национална револуција.^[1]^[2]^[3]

Бугарскиот револуционерен централен комитет бил наследник на идеите на Георги Сава Раковски, кој ја поставил основата на организираното бугарското националнореволуционерно движење. Во бугарската историографија нема согласност по прашањето за датумот на создавањето на БРЦК. Има претпоставка дека бил основан во 1869 година, според други бил создаден од Васил Левски во 1870 година, кога биле поставени основите на Внатрешната револуционерна организација, а според трети во мај 1872 година во Букурешт било свикано Генералното собрание на кое било избран заеднички БРЦК со претседател Љубен Каравелов.

По распуштањето на Втората бугарска Легија во Белград во 1868 година и поразот на четата на Хаџи Димитар и Стефан Караџа во јули истата година, се појавила идејата за изградба единствен бугарски револуционерен центар. Дел од дејци на поранешниот Таен централен бугарски комитет заедно со приврзаниците на револуционерните идеи на Георги Сава Раковски ја основале групата Млада Бугарија. Со поддршка на оваа група во 1868-1869 година Васил Левски ги презел првите две обиколки низ бугарските земји и изградбата на револуционерни комитети во нив.

Во октомври 1869 година бил формиран Бугарски револуционерен централен комитет (БРЦК) во Букурешт. Љубен Каравелов бил задолжен да ја создаде првата програма на Комитетот. Програмата на БРЦК најпрво била објавена во руското емигранско списанието "Народност дело" (август 1870), а потоа и на страниците на весникот "Свобода" (октомври истата година). Целосната програма на Комитетот била објавена во брошурата "Бугарски глас" (1870), гога биле прокламирани следните идеи:

Како крајна цел на бугарското националнореволуционерно движење се наведува извојување на политичка ослободување на бугарскиот народ.
При спроведувањето на оваа задача се потпира единствено на неговите сопствени сили. Се отфрла мешањето на надворешни фактори.
Остро се осудува политиката на согласност на бугарските чорбаџиите со османлиските власти.
БРЦК војува за демократско владеење на ослободената бугарска држава.
Идејата на Љубе Каравелов за утврдување на добрососедски односи со сите балкански народи, особено со српскиот и романскиот, и за создавање на "јужнословенска или дунавска федерација" од Бугари, Срби и Романци, а секој од нив да ја задржи домашната самоуправа и национален суверенитет. За модел на оваа федерација отворено се посочува швајцарското искуство.

Печати на БРЦК, 1870-тите. Експонати на НИМ (копии; оригиналите се во НБКМ)

Во 1870 година биле создадени два центри: надворешен и внатрешен. Првиот е со седиште во Букурешт со цел да развива револуционерна пропаганда и да ги обедини силите на бугарската емиграција. Негов раководител бил Љубен Каравелов. Вториот, наречен Бугарски револуционерен централен комитет (БРЦК) за Бугарија или Привременно влада на чело од Васил Левски. Тој ги насочил своите активности во бугарските земји, каде Левски развивил неуморна активност за изградба на основите на внатрешната организација.

За увоз на единство во револуционерната дејност од 29 април до 4 мај 1872 година во Букурешт се одржува Генералното собрание, на кое се дискутираат и донесуваат нова програма и статут. Проектоуставът, насловен како "наредил на работниците за ослободување на бугарскиот народ", е изработен од Васил Левски и утврдува изградена од него Внатрешна револуционерна организација.

Од 29 април до 4 мај 1872 година во Букурешт се одржало Генералното собрание, на кое се дискутирало за идната револуционерна дејност и биле донесени нова програма и статут. Проектоуставот, насловен како ""Нареда на работниците за освобождението на българския народ"", бил изработен од Васил Левски и ја утврдил веќе изградената од него Внатрешна револуционерна организација. Земајќи ги предвид условите во Бугарија и меѓународната ситуација на Балканот, Генералното собрание на БРЦК донело одлука за преминување кон итни револуционерни активности. Васил Левски е одреден за главен апостол во (Северна) Бугарија, Тракија и Македонија,^[4] и со полномошно се вратил во Бугарија каде ја продолжил изградбата на Внатрешната организација. Како резултат на активностите на Димитар Општи кој ја ограбил орханијската каса (даночните приходи од Орханијската каза) во преминот Арабаконак врз Внатрешната револуционерна организација е нанесен удар, кој се одразува тешко и на самиот Бугарски револуционерен централен комитет (БРЦК). Биле фатени голем број револуционери, меѓу кои и Левски, кој е осуден на смрт и обесен во Софија во 1873 година.

По смрта на Васил Левски настапил нов период во работата на Комитетот. Биле преземени неколку обиди за возобнова на Внатрешната организација. Во април 1873 година за заменик на Апостолот е одреден Атанас Узунов, но тој не успева да отствари посебна активност. Во есента, истата година, функциите на Централен комитет за внатрешноста ги презел Трновскиот револуционерен комитет. Преку соработка на Панајот Хитов, бил направен обид за воспоставување на контакт со српската влада, иако за тоа немало согласност на БРЦК во Букурешт. Како резултат на влијанието на Панајот Хитови во Револуционерната организација започнало да се наметнува повторно четническата тактика. Сепак идејата за изградба на Внатрешна организација и општо востание не е напуштена.

Во август 1874 година, на иницијатива на Трновскиот и Русенскиот револуционерен комитет, во Букурешт се одржало ново Општо собрание, каде Стефан Стамболов бил избран за наследник на Левски во Бугарија. Во раководството на самиот комитет во Букурешт заедно со Љубен Каравелов, Кирјак Цанков и други, влегува и Христо Ботев кој станал централна фигура. Функциите на ЦК во Бугарија ги презел Русенскиот револуционерен комитет. По затворање на Генералното собрание, Стефан Стамболов се префрлил Бугарија и стапил во контакт со некои од старите револуционерни комитети. На крајот на декември 1874 година помеѓу членовите на БРЦК настапило сериозно несогласување по прашањето за насоките на идната револуционерна активност, а како резултат на тоа во летото 1875 година Љубен Каравелов бил отстранет од Комитетот. Револуционерната пропаганда му била доделува на Христо Ботев. Тој стана и уредник на неговиот печатен орган - весникот "Знаме".

Во 1875 година почнува третиот период во постоењето на БРЦК. Најсилно влијание врз неговата дејност во тоа време имаат радикално-револуционерните ставови на Христо Ботев. Во летото истата година избувнува востание во Босна и Херцеговина, кое ги поттикнало раководителите на БРЦК кон идејата за организирање на востание и Бугарија.

Била развиена силна дејност за негова подготовка. Од различни причини, тоа избувнало предвреме во есента 1875 година и било ограничено на територијата на Стара Загора, Шумен и Трново, познато како Старозагорско востание. Неговиот неуспех довел до нова криза во Бугарскиот револуционерен централен комитет, а како резултат на тоа Христо Ботев поднел оставка. Набргу потоа и самиот комитет се распаднал.

Извори

[1] „Записки по българските въстания“, Захари Стоянов

[2] Заимов, С. Миналото. Очерки и спомени из деятелността на българските тайни революционни комитети от 1869-1877 г. Кн. I-III. Пловдив, 1898-1899 - второ, преработено и допълнено издание

[3] Страшимиров, Д. История на Априлското въстание. Т. I. Предистория; Т. II. Приготовления. Пловдив, 1907

[4] История на българите в осем тома, том 5, Димитър Зафиров, Георги Бакалов, TRUD Publishers, 2007, ISBN 9546212350, стр. 287.

[1]

[2]

[3]

[4]