Атанасиј Љубојевиќ
Атанасиј Љубојевиќ или Љубовиќ (околу 1635 - 1712) бил српски православен митрополит на Дабробосански (од 1681 година), а потоа епископ на православните Срби во венецијанските области во далматинската заднина и хабсбуршките области во Горна Крајина.[1] Во историјата, тој е забележан како единствениот епархиски архиепископ од времето на обновената Пеќска патријаршија (1557-1766) кој ја извршувал епархиската служба под турска, венецијанска и хабсбуршка власт.
Српски епископ во Босна под Турците
уредиЉубојевиќ потекнува од Сараево, каде што е роден.[2] По смртта на дабробосанскиот митрополит Христофор Пивљанин (1681), српскиот патријарх Арсениј III го назначил Атанасиј Љубојевиќ за нов дабробосански митрополит со седиште во античкиот Дабарски манастир Свети Никола во Бања на Лим. Ставот на митрополитот пред државните органи бил официјализиран со бератот на турскиот султан Мехмед IV (1682). Во првите години од службата, митрополитот раководел со целата територија на Дабробосанската епархија, која се протегала од долно Полимље, преку централните босански области, до Цетина, Буковица, Лика, Крбава, Поуње и Зринопоље на крајниот запад. на епархиската област.[1] Редовно ја посетувал парохијата во Сараево. Тој испратил писма и посланија до епархиите во кои укажувал на потребата да се држи будна православната вера.
Турското насилство врз православните христијани и црковните институции во областа Полимље за време на Големата турска војна (1683-1699) го навело митрополитот да го напушти катедралниот манастир во Бања (1688). Заедно со своите роднини и дел од монаштвото од Дабарските манастири се преселил во западните области на Дабробосанската епархија, која во воените години потпаднала под венецијанска и хабсбуршка власт. На овие простори продолжил да ја врши службата на епархиски архиепископ. Тој му останал лојален на патријархот Арсеније III откако ги добил преписите од првите привилегии, дадени на српскиот народ во 1690 и 1691 година од императорот Леополд I.
Српски епископ во Венецијанска Далмација
уредиВо првите години по напуштањето на турска Босна, фокусот на службата на митрополитот била на територијата на Венецијанска Далмација.[1] По неговото пристигнување во далматинската заднина, ја уредил епископската резиденција во црквата Свети Никола во Атлагичката кула. Се појавил пред венецијанските власти во Далмација, повикувајќи на српски привилегии (1692). Ја уживал поддршката на православното свештенство и националните водачи, кои (1693), на чело со Сердар Завиш Јанковиќ, се залагале за официјализирање на позицијата на митрополитот пред венецијанските власти. Бидејќи не сакале да и дозволат на венецијанската државна влада да ја формализира позицијата на митрополитот, римокатоличките епископи и другите противници на српската хиерархија и православната вероисповед ги искористиле повремените посети на митрополитот во соседните хабсбуршки области Лика и Крбава за да го обвинат за учество во иселувањето на населението. На поттик на тогашниот нунциј во Венеција и неговите соработници во Далмација, венецијанските власти зазеле непријателски однос кон митрополитот, кој потоа морал да се пресели во соседните хабсбуршки области.
Српски епископ во Хабсбуршката Краина
уредиОткако се преселил во месноста Лика и Крбава, започнал (1695) да уредува нова архиепископска резиденција во селото личкото село Метка. Тој ги посетил и православните Срби во областа Зринопоље, каде што е основан манастирот Комоговина. Врз основа на српските привилегии и претходната припадност на таа област кон Кралството Славонија, тој добил потврда од Бан Адам Баќањи (1696) за верски старешина над православниот народ и свештенството во областа на новите краишта меѓу реките Купа и Уна.[3] Се сретнал и со српскиот патријарх Арсениј (1698), кон кого останал трајно приврзан.
За време на војната и повоените години, тој успеал да го зачува епархискиот ред во областите Зринопоље, Лика и Крбава, што го навело српскиот патријарх Арсениј III да ја прошири епархиската власт на епископот Атанасиј на предвоената област на г. Карловачки генералат. Со тоа е завршено создавањето на единствена епархија на подрачјето на Горна Краина. Новата епархија го вклучувала Карловачкиот генералат со Лика и Крбава и новиот регион помеѓу Купа и Уна, со три главни духовни центри во манастирите Комоговина, Гомирје и Метка.
Противниците на српската хиерархија и православната вера во неколку наврати во текот на војната и повоените години се обиделе да ги спречат активностите на овој српски архиепископ во Хабсбуршките области, но не успеале, бидејќи владиката Атанасиј уживал голем углед кај православните. свештенството и народот. По смртта на патријархот Арсениј III (1706), епископот продолжил да се залага за зачувување на црковното и националното единство на сите православни Срби во хабсбуршките земји. И покрај првичното противење на државните власти, епископот Атанасиј, заедно со другите претставници на православните Срби од Горна Краина, успеале да се вклучат во работата на Круседолскиот собор (1708), кој го бранел црковното и националното единство на православните Срби во хабсбуршката земја.[1]
Иако по соборот од државните власти било побарано да ја потврдат епископската надлежност на целата област Горна Краина, царот Јосиф I ја признал неговата надлежност само во областите Зринопоље, Лика и Крбава (1708). Тоа го довело во прашање идниот опстанок на обединетата епархија. По епископската смрт (1712 г.), на црковно-народниот собор одржан во 1713 г. во Сремски Карловци е донесена одлука да се создаде посебна епархија во областа Горна Краина покрај епархијата во која влегувале Зринополско, Лика и Крбава, во која спаѓала и предвоената област на Карловачкиот генерелат . Тогаш за епископски наследник во првата, Костајничка епархија била избрана Дионисија Угарковиќ, а за наследник во втората, Горна Карловачката епархија, Данило Љуботин.[3]
Се претпоставува дека епископот починал во манастирот во Комоговина, каде најверојатно бил погребан.[4] Поради несогласување околу наследството, српскиот патријарх Мојсије Рајовиќ постхумно го екскомуницирал епископот Атанасиј, но оваа одлука била отповикана и поништена од самиот патријарх набргу потоа (1714 г.), бидејќи сите спорни прашања во меѓувреме биле решени благодарение на крушедолскиот Митрополит Виќентије Поповиќ.
Митрополитот Атанасиј Љубојевиќ бил еден од најзаслужните српски архиепископи од раниот модерен период. Успехот на неговата пастирска служба во различни области под турска, венецијанска и хабсбуршка власт е трајно сведоштво за националното единство на православните Срби на западните страни на обновената Српска патријаршија (1557-1766).
Наводи
уреди- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Вуковић 1996.
- ↑ "Гајрет", календар за 1940., Београд 1940.
- ↑ 3,0 3,1 Грбић 1891.
- ↑ Грбић 1893.
Литература
уреди- Грбић, Манојло (1891). Карловачко владичанство. књ. 1. Карловац.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Грбић, Манојло (1893). Карловачко владичанство. књ. 3. Карловац.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Владислав Шкариќ, Српскиот православен народ и црквата во Сараево во 17 и 18 век, Сараево 1928 година.
- Радека, Милан (1963). Срби и православље Горње Крајине. Загреб: Савез удружења православног свештенства.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Радека, Милан (1975). Горња Крајина или Карловачко владичанство. Загреб: Савез удружења православних свештеника.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Миле Боговиќ, Католичката црква и православието во Далмација за време на венецијанското владеење, Загреб 1982 г.
- Историја на српскиот народ, кн. 4, кн. 1, Белград 1986 г.
- Вуковић, Сава (1996). Српски јерарси од деветог до двадесетог века. Евро, Унирекс, Каленић.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Дабић, Војин С. (1984). Банска крајина (1688-1751): Прилог историји српског и хрватског народа и крајишког уређења у Банији. Београд-Загреб: Историјски институт & Просвјета.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Пузовић, Предраг (2004). Српска православна епархија дабро-босанска: Шематизам. Србиње: Духовна академија Св. Василија Острошког.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Дабић, Војин С. (2000). Војна крајина: Карловачки генералат (1530-1746). Београд: Свети архијерејски синод Српске православне цркве.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Златко Куделиќ, Марчанската епархија: Хабсбурзите, православието и црковниот сојуз на хрватско-словенската воена граница (1611-1755), Загреб 2007 г.
- Милан Д. Павловиќ, Љубојевиќ Атанасије, Српски биографски речник, књ. 5, Нови Сад 2011 година.
