Манастир Гомирје
Манастирот Гомирје е најзападниот српски манастир во Европа. Се наоѓа во Горски Котар во Република Хрватска и припаѓа на Горнокарловачката епархија на Српската православна црква. Манастирот е основан по обновата на Пеќска патријаршија.
Во кругот на храмскиот комплекс се наоѓа црквата Рождество на свети Јован Крстител.
Историја уреди
Гомирскиот манастир е основан во времето кога биле создадени првите српски населби во Гомирје, Врбовско и Моравице кон крајот на 16 век. Поради ривалството меѓу грофовите на Зрињ и Франкопан, за тоа на кого му припаѓа Гомирје, надвојводата Фердинанд побарал точен извештај кон крајот на 1602 година. По негова наредба, командантот на границата Вид Кисел ги изнел фактите на 7 јануари 1603 година. Земјата одамна и отсекогаш им припаѓала исклучиво на Франките, но долго време била напуштена. Потоа воените власти ги обновиле (населбите Плашки и Дабар) и таму населиле Срби во 1602 година,[1] да бидат сигурни чувари на границата на империјата со Турција. Тие Срби имале многу маки со Турците, но и со католиците на чело со кардиналот Колониќ. На грофот Франкопан му било оставено да ги обнови населбите Врбовско и Моравица и таму да насели нови српски доселеници. Ова се случило во 1604 година, како и во следните години. Но, излагањето не било задоволително и контроверзите продолжиле со децении. Србите добиле прекор за ширење и грабеж од двете страни на границата - како Ускокс.[2] 1602 година, пратениците од Гомирските Срби, Вујица Ковач и Мислав Барјактар, отишле кај надвојводата Фердинанд барајќи заштита, а во 1608 година, надвојводата Радој Мамула заминал кај надвојводата барајќи заштита или преместување. Неуспешни во својата цел, многу Гомири се иселиле во тогашниот словенски регион, па во 1615 година во Гомирје останале само 40 куќи. Им било тешко, па во 1617 година ги испратиле своите војводи Радоња Мрвошевиќ и Гроздан Марковиќ во Грац да се пожалат на недоличното однесување на Франкопанците кон нив. Во договорот за земјиште склучен на 13 јули 1657 година во Огулин меѓу Србите и благородниците Ѓуро Франгепан, го опишал населувањето на Србите во Карловачкиот генералат: „Во старо време, значаен број Власи преминале (т.е. Срби) од турско држава овде до христијански земји, а тие со милостиво знаење и дозвола на Неговото царско височество Фердинанд II како тогашен господар и земјоделец во внатрешноста на Австрија во споменатите Гомирје, Врбовско и Моравица на земјата, која припаѓала на целата област на Грофот Франгепан (Франкопан) и го отелотворувал добриот Озаљски, се населил". Бидејќи Србите постојано се ширеле на грофовиот имот, имало и несогласувања. И двете страни се обиделе да го решат проблемот со населба во 1631 година, според која областа требало да плати 6000 ф. Србите склучиле нов договор во 1657 година, кој бил потпишан од Никола Докмановиќ, Гомирски кнез и Миливој Вучиновиќ, војвода од Модруш, од српска страна платиле засекогаш 15.000 фунти и ја добиле сета заштита и права кои ги потврдила и Марија Тереза во 1759 година.[3]
Според странски извор - топографска книга напишана на германски јазик од 1835 година, за потеклото на манастирот се вели: „Гомирскиот манастир сè уште стои, а бил изграден во 1596 година. Тројца монаси дошле од манастирот Крка во Далмација и се населиле таму, осум декари обработлива земја, неколку ливади и една мала шумичка...“[3] Според српски извор од Гомирје (1903) се наведува дека во манастирот Гомирје живееле монаси од манастирот Крка, но во 1602 година.[4] Улогата на манастирот била да дејствува против обединувањето на Србите, кое агресивно и насилно го спроведувале католичките мисионери и новоформираните унијатски свештеници. Во 1742 година, Србите од Гомирје побарале да биде назначен за епископ претпоставениот Гомирје Данило Јакшиќ, кој бил омилен и способен. Посебно треба да се истакне дека монасите од Гоморје отсекогаш богослужеле во Јасенко, каде што и манастирот имал многу земја. Грбиќ напишал народно предание дека во Јасенко имало манастир порано во Гомирје, а монасите се преселиле од Јасенко во Гомирје. Како што пишувало во Гомирскиот диптих дека манастирот е основан во 1557 година, „но со сигурност се знае дека Гомирје е изградено дури на почетокот на XVII век“, Манојло Грбиќ смета „дека оваа белешка може да се однесува на црквата и манастирот во Јасенко, а Јасенак бил на Гомирја, отсекогаш и му припаѓал со својата земја и шума на манастирот Гомирја“. Кога Божиќ Ковачевиќ ја узурпирал манастирската ливада во Јасенка, големиот Гомирски судија Фаркаш Михачевиќ на 4 декември 1676 година донел пресуда, според која таа земја му припаѓала на манастирот Гомирје. Така остана со векови. Веќе во 1905 година имотот на Гомирскиот манастир во Јасенко изнесувал 331 акри и 612 метри квадратни. Во Јасенко во 1723 година, поради снегот кој паднал на 12 мај и ја уништил жетвата, јеромонахот Григорије Гомирац бил „гладен и жеден“. Таму во 1762 година се споменува јеромонахот Исаија Радојчиќ, а пет години подоцна (1767) во Јасенко починал стариот гомирски игумен Рафаило Добревиќ.
На почетокот на XVIII век започнале подготовките за изградба на црква од тули и манастирски конак. Токму во тоа време, манастирот посветен на Св. Јован Крстител добил на важност. Во 1713 година за епископ на Горњи Карловачки, со центар во манастирот Гомирје , бил избран гомирскиот претпоставен Данило Љуботина. За време на управата на владиката Данило (1713—1739), во 1719 година е изградено ново богослужение, а во 1730 година манастирска зграда со 12 ќелии и трпезарија. Во 1747 година, епископот Павле Ненадовиќ, подоцнежниот митрополит Карловачки, го осветил параклисот посветен на Успение на Пресвета Богородица на манастирските гробишта на Успение. Оттогаш на овој празник во Гоморје се одржува голем народен собир. Администратор станал архимандритот Гомирски Данило Јакшиќ во 1749 година, а следната година бил епископ на Горнокарловачката епархија.[5] иконата на Богородица за Гомирскиот манастир на 19 мај 1867 година иконописец Димитрија Поповиќ. Сликата е создадена во неговата работилница во Голем Бекерек, Банат.[6]
Според официјалниот попис на имотот од 1902 година, се гледа дека манастирот се наоѓа во Модрошко-риечката жупанија, на територијата на Горнокарловачката епископија. Нето катастарскиот приход од земјиштето тогаш бил 2157 к 40 потура, а неговата вредност 43 148 к. Објектите се проценети на 39.100 k, а во хартиите од вредност се пронајдени 22.300 k. Другите средства вределе многу помалку: вредни предмети 376 k, опрема 1138 k и други подвижни предмети 2638 k. Во тоа време вкупната вредност на тој манастирски имот изнесувала 107.562 к.[7] Во 1905 година, манастирот се наоѓал во Горнокарловачката митрополија, а во административна смисла - во округот Огулин, округот Огулин и округот Гомирски манастир. Неговиот имот остана ист како во 1902 година - 795 kj 1044 хектари земја, во вредност од 43.148 k. Вкупната вредност на имотот на манастирот е од 108.752 до 90 монети.[8]
Братство уреди
Во книгата „Историја на сењските епархии“ стои дека во Гомирскиот манастир имало и до 300 монаси (?). Во 1/2 18 век биле во манастирот - се споменуваат проигуменот Теодор (поранешен игумен) и јеромонахот Јоаникиј. Во 1742 година, началник бил Данило Јакшиќ, а во 1749 година, како архимандрит, бил управител на локалната епархија. Во 1797 година управител на Горња Карловачката епархија бил и архимандритот Јован Милојевиќ. Во 1827 година, манастирското братство го сочинувале монасите: архимандрит Јосиф Рајачиќ, јеромонаси - Теофил Грбиќ, Герасим и Генадиј Мамула, Јоаникиј, протоѓаконот Симон Тркуља и јероѓаконот Мојсеј Милановиќ.[9] Поповиќ, јеромонахот Данило Вукелиќ бил таму во 1836 година и поднел тешки околности во манастирот. Во 1829 година, митрополитот Стратимировиќ го назначил и ракополагал за архимандрит на Гомирскиот манастир Јосиф Рајачиќ за епископ далматински со седиште во Шибеник. Во Гомирскиот манастир влегол во 1810 година, кога се замонашил. Веќе следната 1811 година како архангел станал архимандрит. Во мај 1848 година, Рајачиќ бил избран за патријарх на Србија во Карловац. Подоцна како патријарх ја основал „Фондацијата за манастирот Гомирје“, за што ги определил парите, чијашто главнина во 1901 година била: 884 к 62. Надзорник на Гомирскиот манастир 1832-1846 година. бил јеромонах Севастијан Илиќ. Самуило Илиќ е роден во Бечеј во Банат, а се замонашил во 1829 година во манастирот Гомирје. Уште во 1831 година станал управител на манастирот, а следната година од браќата монаси бил избран за старешина. Бил близок со епископот-поет Лукијан Мушицки, сè додека не се разделиле поради имотни спорови. Како архимандрит на Гомирскиот манастир се јавува до 1853 година, кога отишол во Фрушка Гора. Според државниот шематизам на православното свештенство во Унгарија од 1846 година, се гледа дека манастирот Гомирје е во округот Огулин. На чело на манастирот е архимандритот Севастијан Илиќ, а братството го сочинувале јеромонасите: Теофил Грбиќ, Герасим Мамула, Мојсеј Милановиќ, Јоаникије Поповиќ, Данило Вукелиќ и Макарије Милиќ. [10] Гервасије Поповиќ, архимандрит од Гомирскиот манастир (исто така во 1857 г.), бил пратеник на Српскиот црковно-народен собор во Карловац во 1864 година. До 1891 година, игумен на манастирот бил архангел Исак Дошен, познат пејач, кој потоа се преселил во манастирот Хопово. Никола Мандиќ бил архимандрит на манастирот само една година, 1891-1892 година, бидејќи бил избран за епископ Зворнички. Влегол во манастирот како парохиски свештеник вдовец, кому му починале сопругата и децата.[11] Во 1892 година, манастирот бил блиску до пропаст, поради немири, па бил под негова контрола од карловачкиот епископ Михаило, за да управува со него. Во 1905 година манастирот имал статус на игуманија, што значи дека на чело на него бил претпоставен. Еромонахот Митрофан Вукчевиќ бил унапреден во 1905 година во началник. Таму како манастирски отец бил монахот Теофан Косановиќ. Починал во 1907 година. година хомерски јеромонах Дамаскин Продановиќ.
Преродба уреди
Манастирот својот најдобар период го имал во 18 век кога станал првокласен културен и просветен центар на Србите во овој дел на Хабсбуршката монархија. Во Гомирје постоело иконографско училиште, основано од Симеон Балтиќ[12] и од кое потекнувале многу иконостаси и икони кои се наоѓаат во црквите на Горнокарловачката епархија. Еден од неговите ученици бил Јован Грбиќ. Работата за преводи исто така била развиена овде.
Во Гомирскиот манастир имало основно училиште во 1832 година[13], а помеѓу 1841-1844 година учител бил Јован Грба, вториот поп. Српската школа ја продолжила својата работа во 1852 година. години со учителот Мирон Мамул.
Во 1836 година во Карловац се јавува поглаварот на Гомирскиот манастир Севастијан Илиќ како следбеник на книгата на Вук.[14] Десет години подоцна во 1846 г. ги нарачал Вуковите „Српски народни песни“ на Плашки, трет дел. Илиќ ја добил третата книга на Вук како архимандрит на манастирот Гомирје, кој е „коњаник на редот Франц-Јозеф“.[15]
Во текот на 19. век во Гоморје живееле неколку видни и значајни личности. Меѓу другите, тука кратко престојувале и Јосиф Рајачиќ, митрополит и српски патријарх, Сава Мркаљ, реформатор на српската азбука и Никола Тесла.
Страдање и закрепнување уреди
Најтешкото време за манастирот било во 20 век, за време на Првата светска војна бил претворен во логор за политички обвинети српски свештеници. Во Втората светска војна, усташите го запалиле манастирот во 1943 година. Уништена останала само манастирската црква. Игуменот Теофан Косановиќ бил убиен заедно со уште најмалку тројца монаси. Вредните културни богатства и библиотеката биле пренесени во Загреб, каде што се наоѓаат и денес. По враќањето на монасите бегалци и епископот Симеон, во 1956 година започнала обновата на манастирот. Монахињите дошле во манастирот во 1967 година, а во 1975 година манастирот бил осветен од српскиот патријарх Герман. Во 2000 година, манастирот ја прославил 2000 година на христијанството и 400-годишнината од основањето на манастирот.[16]
-
Манастир Гомирје -
Српски православeн Манастир Гомирје
Наводи уреди
- ↑ "Богословље", Београд 1933.
- ↑ "Дело", Београд 1907. године
- ↑ 3,0 3,1 "Србско-далматински алманах", Карловац 1836. године
- ↑ "Српски сион", Карловци 1904. године
- ↑ Званични сајт Епархије горњокарловачке
- ↑ Иван Кукуљевић Сакцински: "Словник умјетниках југославенских", Загреб 1858. године
- ↑ "Српски сион", Карловци 1905. године
- ↑ Мата Косовац: "Српска православна митрополија Карловачка по подацима из 1905. годин", Карловци 1910. године
- ↑ "Сербски летопис", Будим 1828. године
- ↑ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
- ↑ "Српски сион", Карловци 1892. године
- ↑ "Гласник Историјског друштва у Новом Саду", Нови Сад 1930.
- ↑ "Србски дневник", Нови Сад 1853. године
- ↑ Вук Ст. Караџић: "Народне српске пословице", Цетиње 1836. године
- ↑ Вук Ст. Караџић: "Српске народне приповетке", Беч 1853. године
- ↑ Званични сајт Епархије горњокарловачке, Манастир Гомирје