Јокаи

Јокаи (јапонски: 妖怪) — класа натприродни чудовишта и духови во јапонскиот фолклор. Зборот „yōkai“ е составен од канџи за „маѓепсување; привлечно; несреќа“ и „дух; привидение; мистерија; сомнително“. Јоокаи се нарекуваат и ајакаши (あやかし), мононокe (物の怪) или мамоно (魔物). Одликите на јокаи се движат различно од злонамерни и палави субјекти за кои се верува дека предизвикуваат несреќа и штета, до оние за кои се смета дека им носат среќа на оние што ги среќаваат.

Јокаи (yōkai) печатено од Кауанабе Кјосаи.

Јокаи често поседуваат животински одлики (како што е каппа, прикажан како слично на желка и тенгу, најчесто прикажан со крилја), но може да има и хуманоиден изглед, како што е кучисаке-онна. Некои јокаи личат на неживи предмети (како што е цукумогами), додека други немаат видлива форма. За јокаи обично се опишува дека имаат духовни или натприродни способности, а вообличување (менување на обликот) е најчеста одлика поврзана со нив. Јокаи кои се вообличуваат се познати како бакемоно (化物) или обаке (お化け).

Јапонските фолклористи и историчари го објаснуваат јокаи како персонификација на „натприродни или неодговорни појави пред нивните информатори“. Во периодот едо, многу уметници, како што е Торијама Сеикен, измислиле нови јокаи со инспирација од народните приказни или чисто од нивната сопствена фантазија. Денес, неколку такви јокаи (како што е амикири) грешно се мисли дека потекнуваат од потрадиционалниот фолклор.

Концепт

Чоочин-оиуа (Chōchin-oiwa) од Кацушика Хокусаи.

Кидоомару (Kidōmaru) од Утагауа Кинијоши.

Некомата (Nekomata) од „Хјаккаи Зукан“ од Сауаки Сууши.

Концептот на јокаи, нивните причини и појави поврзани со нив во голема мера варираат низ јапонската култура и историските периоди; типично, колку е постар временскиот период, толку е поголема количината на феномени за кои се смета дека се натприродни и резултат на јокаи. Според јапонските идеи за анимизам, се верувало дека ентитетите слични на дух живеат во сите нешта, вклучително и во природните појави и предметите. Таквите духови поседувале емоции и карактери: мирните духови биле познати како ниги-митама, кои носеле среќа; насилни духови, познати како ара-митама, носеле лошо богатство, како што се болести и природни катастрофи. Ниту еден вид дух не се сметал за јокаи.

Исто така, можело да се смета дека се предци на некој и особено почитувани починати старешини како ниги-митама, стекнувајќи статус на заштитни духови кои им носеле среќа на оние што ги обожувале. Животните, предметите и природните одлики или појави биле исто така почитувани како ниги-митама или ара-митама, во зависност од областа.

И покрај постоењето на штетни духови, ритуали за претворање на ара-митама во ниги-митама биле изведувани со цел да ги задушат лошите духови, да спречат несреќи и да го ублажат стравот што произлегувал од феномени и настани што инаку немале објаснување. Ритуалот за преобраќање на ара-митама во ниги-митама бил познат како чинкон [chinkon (鎮魂code: ja is deprecated ) , „смирување на духовите“ или „Реквием“)]. Чикон ритуали за ара-митама што не успеале да постигнат обожување како добродушни духови, без оглед дали е поради недоволно почитување или преку изгубени следбеници, а со тоа и нивната божественост, станале јокаи.

Со текот на времето, феномените и настаните за кои се сметало дека се натприродни се намалиле во број, со прикази на јокаи во свитоци со слики кои почнале да се стандардизираат, претворајќи ги повеќе во карикатури отколку застрашувачки духовни ентитети. Елементи од приказните и легендите околу јокаи почнале да се прикажуваат во јавна забава, почнувајќи уште во средниот век во Јапонија. За време и по Едо периодот, митологијата и фолклорот на јокаи станале подефинирани и формализирани.

Видови

Tsuchigumo од „Шинкеи Санџуроккаи Сен“ [Shinkei Sanjurokkai Sen (新形三十六怪撰code: ja is deprecated )] од Цукиока Јошитоши.

Нарикама (Narikama) од „Газу Хјакки Цурезуре Букиро“ од Сеикен Торијама.

Фолклористот Цутому Ема студирал литература и слики што ги опишуваат јокаи и хенге [henge (変化code: ja is deprecated ), „сменети работи/мутанти“)], поделувајќи ги во категории како што е претставено во Нихон Јоокаи Хенге Ши и Обаке но Рекиши:

• Категории засновани на јокаи „вистинска форма“:
  • Човечки
  • Животински
  • Билки
  • Предмети
  • Природни појави
• Категории во зависност од изворот на мутација:
  • Мутација поврзана со овој свет
  • Духовна или ментално поврзана мутација
  • Реинкарнација или мутација поврзана со задгробниот свет
  • Мутација поврзана со материјал
• Категории засновани на надворешен изглед:
  • Човечки
  • Животински
  • Билки
  • Артефакти
  • Структури или згради
  • Природени предмети или појави
  • Колекции или изгледот сочинувале повеќе од една категорија

Гама Јоокаи (Gama Yōkai) од „Саигама то Укијо Соуши Кенкју“ (Saigama to Ukiyo Soushi Kenkyu) Том 2, специјален број Каии Тамабабаки.

Во други категоризации на фолклористи, yōkai се класифицирани, слично како нимфите на старогрчката митологија, според нивната локација или феномените поврзани со нивната манифестација. Јоокаи се индексираат во книгата „Сохо Нихон Минзоку Гои“ [] како што следува:

• Јама но ке [Yama no ke (планини)]
• Мичи но ке [michi no ke (патишта)]
• Ки но ке [ki no ke] (дрвја)]
• Мизу но ке [mizu no ke (вода)]
• Уми но ке [umi no ke (морето)]
• Јуки но ке [yuki no ke (снег)]
• Ото но ке [oto no ke (звук)]
• Дообицу но ке [dōbutsu no ke (животни, реални и имагинарни)]

Историја

Античка историја

Јамата но Орочи од „Нихон-ријакуши: Сусаноо“ од Цукиока Јошитоши.

• Прв век: постои книга од Кина со наслов „Ксаншуи шуан“ (Xúnshǐ zhuàn 循循史傳) со изјавата „сеништето (yōkai) долго време беше во царскиот двор. Кралот ја прашал Туи за причината. Тој одговори дека има голема вознемиреност и тој даде препорака да се испразни царската просторија (久之 宮中数有妖恠 (妖怪) 王以問遂 遂以為有大憂 宮室将空)“ користејќи „妖恠“ за да значи „феномен што го надминува човечкото знаење“.
• Хоуки 8 (772): во „Шоку Нихонги“, стои изјавата „прочистувањето на шинто се изведува затоа што јокаи се појавува многу често во царскиот двор, (大祓、宮中にしきりに、妖怪あるためなり) користејќи го зборот јокаи да не значи ништо особено, туку воопшто чудни појави.
• Средина на ерата на Хеијан (794-1185/1192): Во книгата „Перница“ од Сеи Шоонагон стои изјавата „постојат непопустливи мононоке (いと執念き御もののけに侍るめり)“, како и изјавата на Мурасаки Шикибу дека „мононоке стана доста страшен“ (御もののけのいみじうこはきなりけり)“, кои се првите појави на зборот „мононоке“.
• Коубу 3 (1370): Во „Таихеики’, во петтиот том, стои изјавата: „Сагами но Нјудо воопшто не беше исплашен од јокаи“.

Античките времиња биле период изобилен во литературата и во народните раскази, споменувајќи и објаснувајќи ги јокаи. Книжевноста, како што се Коџики, Нихон Шоки и разни Фудоки, изложени на легендите од античкото минато, и спомнувањата на они, орочи, меѓу другите видови на мистериозни појави веќе може да се видат во нив. Во Хеијан периодот, збирките раскази за јокаи и други натприродни појави биле објавени во повеќе томови, почнувајќи од публикации како „Нихон Рјоики“ и „Конјаку Моногатаришуу“, и во овие публикации може да се видат споменувања на феномени како што е Хјакки Јагјо. Јоокаи што се појавиле во оваа литература биле пренесени на подоцнежните генерации. Сепак, и покрај литературата што ги спомнувала и објаснувала овие јокаи, никогаш не им биле дадени визуелни прикази. Во будистичките слики како што е „Пеколниот свиток“ (Нара Национален музеј), кој потекнува од подоцнежниот Хеијан период, има визуелни изрази на идејата за они, но вистинските визуелни прикази се појавиле подоцна во средниот век, од периодот на Камакура и отаде.

Јамата но Орочи првично бил локален бог, но се претворил во јокаи кој бил убиен од Сусаноо. Јасабуро првично бил разбојник чиј одмаздоубив дух (онријо) по смртта се претворил во отровна змија и ја загадил водата во оризовото поле, но на крајот станал обужуван како „богот на мудроста од бунарот (井の明神)“. Каппа и инугами понекогаш се третирале како богови во една област и јокаи во други области. Од овие примери, може да се види дека меѓу јапонските богови, постојат некои суштества што можат да одат од бог до јокаи и обратно.

Посткласична историја

Хјакки Јагјо Емаки, авторот непознат. Потекнува од периодот Муромачи.

Средновековна Јапонија бил временски период кога започнале да се појавуваат публикации како „Емакимоно“, „Отогизооши“ и други визуелни прикази на јокаи. Додека имало религиозни публикации како што е „Џиша Енги“ (社縁起), други, како што е Отогизооши, биле наменети повеќе за забава, започнувајќи го трендот каде што јокаи станувале сè повеќе и повеќе како предмет на забава. На пример, може да се каже дека приказните за истребување на јокаи биле резултат на нагласување на супериорниот статус на човечкото општество, во однос на јокаи. Вклучени публикации:

• „Оое-јама Шутен-доџи Емаки“ (околу еден они), „Зегаибоу Емаки“ (околу тенгу), „Тауара но Тоута Емаки“ (околу огромна змија и стоногалка), „Цучигумо Зоши“ (土蜘蛛草紙) (за цучигумо) и „Доџо-џи Енги Емаки“ (за џиновска змија). Овие емаки биле за јокаи кои потекнувале уште од постарите времиња.
• „Китано Тенџин Енги Емаки“, во кој Сугауара но Мичизане бил бог на молњата, кој добил форма на они, и покрај тоа што ги нападнал луѓето по ова, на крајот сепак бил обожуван како бог.
• „Џунируи Емаки“, „Тамамоно Соши“, (обете за Тамамо-но-Мае) и „Фуџибукуро Соуши Емаки“ (за мајмун). Овие емаки раскажувале за јокаи мутации на животни.
• „Цукумогами Емаки“, кој раскажувала приказни за исфрлени нескапоцени предмети во кои се испоставило дека живеат духови, кои планирале злобни дела против луѓето, и на крај се истребувале и испраќале во мир.
• „Хјакки Јагуоо Емаки“, прикажувајќи многу различни видови на јокаи, кои марширале заедно

На овој начин, јокаите што се споменувале само во писмен облик, добиле и визуелен изглед во средниот век. Во Отогизооши се појавиле и познати приказни како „Урашима Тароо“ и „Исун-бооши“.

Следната голема промена во јокаи се случила по периодот на завојуваните држави, во Едо периодот.

Современа историја

Период едо

Двоножен каса-обаке од „Хјакки Јагјо Зумаки“ од Еншин Каноо.

Тоофу-козоо од „Кјока Хјаку Моногатари“, од Масасуми Рјуукансаиџин.

• „Енпоо 6“ (Enpō), 1677г.: Публикација на Шококу Хјакумоногатари, збирка приказни за разни чудовишта.
• „Хооеи 6“ (Hōei), 1706г.: Публикација на Отоги Хјакумоногатари. Во томови како што се „Мијазу но Ајакаши“ (том 1) и „Унпин но Јоокаи“ (том 4), збирките на приказни кои се чини дека доаѓале од Кина, биле адаптирани во јапонска средина.
• „Шоотоку 2“ (Shōtoku), 1712г.: Публикација на „Уакан Сансаи Зуе“ од Тераџима Рјоан, збирка приказни засновани на кинескиот „Санкаи Тухуи“.
• „Шоотоку 6“ (Shōtoku) 1716г.: Во специјализираниот речник „Сесецу Којиен“ (世説故事苑), има запис на јокаи, во кој се вели: „меѓу обичните во моето општество, има многу видови каиџи (мистериозни појави), честопати погрешно изречени од обичните луѓе како „кечи“. Видовите вклучуваат крик на ласица, завивање на лисица, вриеж од глувци, будење на кокошката, крик на птиците, какање на птиците на облеката и звуци слични на гласовите што доаѓаат од казани и шишиња. Овие видови на нешта се појавуваат во „Шоосероку“ (Shōseiroku), методи за нивно истерување може да се видат, така што треба да послужат како основа."
• „Тенмеи 8“ (Tenmei), 1788г.: Публикација на „Бакемоно чакуточо“ од Масајоши Китао. Ова била кибујоши дијаграм книга за јокаи, каде воведната изјавата вели: "тоа може да се каже дека т.н. јокаи во нашето општество е претстава на нашите чувства кои произлегуваат од страв" (世にいふようくわいはおくびょうよりおこるわが心をむかふへあらわしてみるといえども...) и веќе во оваа ера, додека се истражувале јокаи, тоа укажувало дека има луѓе кои се сомневале дали јокаи навистина постоеле или не.

Пример за повоена каши-хон продавница. Овој бизнис бил отворен 1957-2008 година.

Токму во оваа ера, кога технологијата на печатарска машина и публикација за првпат започнале да се широко користени, се развивала издавачката култура и честопати била предмет на кибјоши и други публикации.

Како резултат, продавниците за каши-хон кои ракувале со такви книги се ширеле и станале широко користени, правејќи го впечатокот на пошироката јавност за секој јокаи фиксиран, ширејќи се низ цела Јапонија. На пример, пред Едо периодот, имало многу толкувања за тоа кои се јокаи кои биле класифицирани како каппа, но поради книгите и издаваштвото, поимот каппа се закотвил на денешниот модерен поим за каппа. Исто така, вклучително и други видови публикации, освен јокаи родени од народни легенди, имало и многу измислени јокаи кои биле создадени преку шеги или игри со зборови, а „Газу Кјакки Гагјо“ од Секиен Торијама е еден пример за тоа. Исто така, кога Хјакумоногатари Каиданкаи (друштвена игра) станала популарна во периодот на Едо, се смета дека една од причините за појавата на нови јокаи било потребно за забавните приказни за духови, за јокаи, за кои никој дотогаш не слушнал, што резултирало со некои јокаи што биле едноставно направени со намена за раскажување на забавна приказна, а каса-обаке и тоофу-козоо се познати примери за нив.

Тие се, исто така, често се прикажани во укијо-е, а има и уметници, кои сликале популарни јокаи како Утагауа Кунијоши, Кауанабе Кјосаи и Хокусаи, а исто така има и „Хјакки Јагуоо“ книги направени од уметници од Каноо училиштето.

Во овој период, играчките и игрите, како карута и сугороку, често ги користеле јокаи како ликови. Така, со развојот на издавачката култура, јокаи прикази што биле сочувани во храмовите и светилиштата можеле да станат нешто попознато за луѓето, и се смета дека тоа е причината, што иако првично јокаи биле работи од кои требало да се плашат, тие на овој начин станале ликови со кои луѓето се чувствувале блиски.

Период меиџи

„Тешката корпа“ од „Шинкеи Санџуроккеи Сен“ од Цукиока Јошитоши (Меиџи 25).

• „Меиџи 24“ (Meiji) 1891г.: Објавување на „Сеију Јукаи Кидан“ од Шибуе Тамоцу. Вовел народни приказни од Европа, како што се Гримските приказни.
• „Меиџи 29“ (Meiji), 1896г.: Објавување на „Јоокаигаку Коги“ (Yōkaigaku Kogi) од Иноуе Енријо.
• „Меиџи 33“ (Meiji), 1900г.: Изведба на кабуки „Јами но Уме Хјакумоногата“ во Кабуки-за во јануари. Тоа бил перформанс во кој се појавиле бројни јокаи како Каса иппон аши, скелети, Јуки-онна, осакабе-химе, меѓу другите. Оное Кикугороо V ја играл улогата на многу од нив, како што е осакабе-химе.
• „Таишоо 3“ (Taishō) 1914г.: Објавување на „Шокобуцу каико“ од Мицутаро Шираи. Шираи се изложувал на растенијата јокаи, од гледна точка на патолози на растенијата и билкари.

Со реставрацијата на Меиџи, западните идеи и преведените западни публикации почнале да влијаат, а западните приказни биле особено барани. Работи како бинбогами, јакубјогами и шинигами биле главна тема, и шинигами биле дури прикажани во класичната „Ракуго“, и иако шинигами биле погрешно разбрани како еден вид на јапонски јокаи или ками, тие, всушност, станале познати меѓу населението преку ракуго наречен „Шинигами“ во Санјуутеи Енчоо, кои биле усвојувања на европски приказни како што е приказната на браќата Грим „Кумот Смрт“ и италијанската опера „Криспино“(1850г.). Исто така, во „Меиџи 41“ (1908), Кјока Изуми и Тобари Чикуфуу заедно ја превеле претставата на Герхарт Хауптман „Потонатото Ѕвонче“. Подоцнежните дела на Кјока, како што е „Јаша га Ике“, биле под влијание на „Потонатото Ѕвонче“ и така можело да се види дека народните приказни што доаѓале од Западот станале адаптирани во јапонските приказни за јокаи.

Период шоуа

Инугами (犬神, дух куче) од Хјаккаи Зукан.

Бидејќи јокаи се вовеле во разни видови медиуми, тие станале добро познати кај старите, младите, мажите и жените. „Камишибаи“ од пред војната и индустријата за манга, како и продавниците за каши-хон кои продолжиле да постојат сè до „Шоуа 40“ (1970-тите), како и телевизијата придонеле за познавање и запознавање на јавноста со јокаи. Јоокаи играат улога во привлекувањето на туризмот за заживување на локалните региони, како на пример местата прикажани во Тоно Моногата како Тоно, Иуате, префектурата Иуате и префектурата Тотори, која е родното место на Шигеру Мизуки.

На овој начин, за јокаи се зборува во легендите во различни форми, но традиционалното орално раскажување приказни од страна на старешините и постарите луѓе е ретко, а регионално уникатните ситуации и позадината во усното раскажување не се пренесуваат лесно. На пример, класичниот јокаи претставен со цукумогами може да се почувствува како нешто реално само ако се живее близу до природата, како што се со тануки (јапонски ракун кучиња), лисици и ласици. Понатаму, во предградијата и другите региони, дури и кога живеат во примарен сектор, има алатки што повеќе не се гледаат, како што се мастило, кама (голем сад за готвење) или цурубе (кофа за вадење вода од бунар), и постојат јокаи кои потсетуваат на стариот стил на живот, како што се азукијарај и доротабо. Како резултат, дури и за оние родени во првата декада од Шооуа периодот (1925–1935), освен за некои кои биле евакуирани на село, тие би чувствувале дека оние работи што стануваат јокаи „не се познати“ и „не се многу разбирливи“. На пример, во класичното ракуго, иако луѓето ги разбираат зборовите и на што се повикуваат, тие не се во можност да го замислат како нешто што може да биде реално. Така, модернизацијата на општеството има негативно влијание врз местото на јокаи во класичната јапонска култура.

Она јокаи.

Од друга страна, јокаи воведени преку масовните медиуми не се ограничени само на оние што доаѓаат од класични извори како што е фолклорот, и исто како и во Едо периодот, продолжуваат да се измислуваат нови измислени јокаи, како што се застрашувачки училишни приказни и други урбани легенди како кучисаке-онна и Ханако-сан, раѓајќи нови јокаи. Од 1975 година наваму, почнувајќи со популарноста на кучисаке-она, овие урбани легенди почнале да се нарекуваат во масовните медиуми како „модерни јокаи“. Оваа терминологија била користена и во неодамнешните публикации кои се занимавале со урбани легенди, и истражувачот за јокаи, Бинтароо Јамагучи, го користел ова особено често.

Јапонски воз ја рекламира мангата „ГеГеГе но Китароо“.

Во текот на седумдесеттите години од минатиот век, биле објавени многу книги што ги вовеле јокаи преку енциклопедии, илустрирани референтни книги и речници како дел од детските хорор книги, но заедно со јокаи што дошле од класиците како фолклорот, „Каидан“ и есеите, било истакнато според современите истражувања, имало некои мешани во кои не спаѓале во класиците, туку биле новосоздадени. Некои познати примери за нив се гашадокуро и јубокко. На пример, за Арифуми Сато е познат творецот на модерните јокаи, а Шигеру Мизуки, манга-уметник за јокаи, во списите во врска со истражувањето за јокаи, посочил дека новосоздадените јокаи навистина постојат и самиот Мизуки, преку „ГеГеГе но Китароо“, создал околу 30 нови јокаи. Постоеле многу критики дека ова мешање на класичните јокаи со новосоздадените, ја сквернавеле традицијата и легендите. Сепак, бидејќи веќе имало такви од периодот Едо, како Секиен Торијама, кои создале многу нови јокаи, постои и мислење дека е неразумно да се критикуваат модерните творби, без да се прави истото и за класичните творби. Понатаму, постои поволно гледиште кое велело дека воведувањето на разни јокаи карактери преку овие книги, ја негувало креативноста и емоционалниот развој на младите читатели од тоа време.

Во популарната култура

Кат:Јоокаи во поп културата

Поврзано

• Доккаеби
• Киџимунаа (легендарни суштества од островите Рјуку)
• Список на легендарни суштества од Јапонија - список на Википедија со легендарни суштества и ентитети во традиционалната јапонска митологија
• Јаогуаи – Суштество од кинеската митологија
• Јоосеи
• Јууреи

Дополнителна литература

• Баластер, Р. (2005). Басни на истокот, Универзитет во Оксфорд Прес.
• Херн, Л. (2005). Квајдан: Приказни и студии за чудни работи, издаваштво „Татл“.
• Комацу, К. (2017). Вовед во културата Јакаи: Чудовишта, духови и надворешни лица во јапонската историја, Фондација за култура на јапонската издавачка индустрија,ISBN 978-4-86658-049-4 .
• Филип, Н. (2000). Коментирани митови и легенди, Книги од Ковент Гарден.
• Тајлер, Р. (2002). Јапонски приказни (Бајка од пантеон и фолклорна библиотека), Случајна куќа,ISBN 978-0-3757-1451-1 .
• Yoda, H. and Alt, M. (2012). Јокаи Атак!, Издаваштво Татл,ISBN 978-4-8053-1219-3 .
• Мејер, М. (2012). Ноќната парада на сто демони ,ISBN 978-0-9852-1840-9 .
• (германски) Фуџимото, Никол. " Yôkai und das Spiel mit Fiktion in der edozeitlichen Bildheftliteraturtur" ("( ). Nachrichten der Gesellschaft für Natur- und Völkerkunde Ostasiens (NOAG), Универзитет во Хамбург . Том 78, изданија 183–184 (2008), стр.) 93–104.

Надворешни врски

• Јакаи и Кајдан (PDF; 1.1 МБ)
• Свиток за слика Monishi Hyōroku Monogatari
• База на податоци за слики на чудни појави и Јакаи (чудовишни суштества) Архивирано на 23 октомври 2020 г.
• Збирка: Натприродното во јапонската уметност Архивирано на 24 февруари 2021 г., од Ликовниот музеј при Мичигенскиот универзитет