Мононоке

Мононоке (物の怪) се одмаздољубиви духови (онрјоо), мртви духови (ширјоо), живи духови (икирјоо) или воопшто духови во јапонската класична книжевност и народна религија за кои се вели дека се способни за опседнување на поединци, маки и страдања, и предизвикување болести или смрт. Како термин се користи и за опишување на јоокаи или хенге („вообличени суштества“, „што го менуваат обликот“).

Г-ѓа Рокуџоо претставена како икирјоо во цртежот
„Аои но Уе“ (葵上) од „Хокусаи Манга“ на Кацушика Хокусаи.

Приказна

Мононоке можат често да се забележат во книжевноста од Хеианскиот период. Како познат пример, од 9-тиот том на Генџи Моногатари, е икирјоо духот на Г-ѓа Рокуџоо која ја опседнала Аои но Уе. Освен тоа, има и изјави за мононоке во приказните како што се Оокагами и Масукагами.

Во тие времиња, кога медицинското знаење не било развиено, луѓето кои биле монаси или шугенша изрекувале магии и молитви против болести предизвикани од мононоке, што наводно привремено ги преместувало мононоке духовите во друга личност наречена „јоримаши“ (кои обично биле слугите, чираците, итн.), преку која тие би извршиле егзорцизам на мононоке духот за да ја лекуваат болеста. Изјавите за оваа практика можат детално да се најдат во дела како „Книгата под перница“ и „Дневникот на Г-ѓа Мурасаки“. Исто така, според историскиот текст „Шоку Нихон Кооки“, се раскажува дека еден монах извршил сутра врз 60 луѓе во рамките на империјалната резиденција.

Историја

„Мононоке Кикјо но Кото“ (物怪帰去の事)
од сликовницата „Тотеи Буккаироку“ (稲亭物怪録).

Јапонските мононоке потекнуваат од кинеските знаци 物怪, и има изјави за нив во античката кинеска книжевност, како што се „Записите на Великиот историчар“, и во „原鬼“, каде што има изјави за нив. Во последната, постои изјавата: „оние без глас ниту облик се 鬼神 (гневни богови). Оние кои не можат да имаат облик или глас, но во исто време не можат да бидат без облик или глас, се 物怪“, па затоа во Кина во тоа време се сметале за еден вид на јоокаи кои не можеле да се видат или слушнат, и се сметало дека се природни појави што луѓето не ги разбирале со сфаќањата од тоа време.

Првото појавување на поимот во јапонската литература се гледа во историскиот текст „Нихон Кооку“, па во цитатот од текстот за Уруу, 12-ти месец од седмата Тенчоо година (830 г.), се вели:

„Петмина монаси беа поканети да ја рецитираат Дијамантската Сутра. Со некои потешкотии, Џинги-кан успеаја. Тоа беше дело на 物恠“

Постојат и изјави за мононоке во текстовите за Џиншин, 8-от месец од истата година, и за 5-от месец од 10-та година. На стариот јазик од тие времиња, зборот „моно“ се однесувал за „они“, духови или Ара-митама, меѓу другото, или за ствари кои се сметале дека се јасно нереални, додека во Таихоо кодексот, епидемиите биле запишани како „токи но ке“ (時気), користејќи го зборот „ке“ за да се означат како „болести“, па така се согледува дека „моно -но -ке“ („ке“ од „моно“) се нарекувале болестите предизвикани од „моно“ духовите/чудовиштата. Исто така, во „Книгата под перница“, постојат имиња за болести како што се „муне но ке“ („ке“ на градите), „аши но ке“ („ке“ на стапалата) и „моно но ке“ („ке“ од „моно“).

Околу тоа за што се сметале мононоке во Јапонија, од почетокот на Хеианскиот период, разните општествени слабости и болести се должеле на проклетствата („татари“) од одмаздољубивите духови (онрјоо). За тоа како императорите умирале од болести и ширењето на епидемиите за време на Енрјаку периодот, и како тоа било препишано на проклетството на принцот Сауара, постои приказната од „Нихонкоку Генпоо Зен'аку Рјооики“ во која е објаснето дека огорченоста на принцот Нагаја однело многу луѓе кон нивната смрт, па оттаму и проклетсвото. Во „Шоку Нихонги“ постои изјавата од одмаздољубивиот дух (онрјоо) на Фуџивара но Хироцугу. Сепак, овие сведошта во тоа време сè уште не беше многу влијателни, па дури и Императорот Сага со претпазливост рекол:

„во ова општество, некои би ги поврзале сите мононоке со проклетства од духови. Овие се многу неосновани тврдења“, со што силно се негирала врската помеѓу терминот мононоке и одмаздољубивите духови.

Потоа, во историскиот текст „Шоку Нихон Коки“, авторот Харусуми но Јошитада, одразувајќи се преку „онмјоодоо“ учењето, јасно го прифатил концептот за мононоке. Во Џооуа периодот, аристократското општество добило силно влијание од онмјоодоо учењето, а ширењето на ова учење го всадило генералниот концепт во многу луѓе за одмаздничките духови. Токму во тоа време, по смртта на Сугауара но Мичизане во третата Енги година (903 г.), смртта на последователните членови на империјалните и благородни семејства, како и ширењето на епидемиите, се сметале како дел од проклетството од Мичизане, а со тоа и верувањето дека мононоке се предизвикува од клетвите на одмаздољубивите духови станало уште посилно.

Понатаму, во Фуџиуара секке периодот, иако благородните семејства од тоа време биле славни, тие имаа деликатни личности, и затоа поради страв од огорченост и одмазда на поразените од оваа ера, и поради несовесноста во врска со иднината, стравот од мононоке проклетствата станал поголем. Повлечениот начин на живот на империјалното општество во тоа време, исто така, поттикнуваше во умот на благородниците страв од мононоке. На овој начин, се сметало дека самите мононоке се всушност одмаздољубивите духови, и на крајот, покрај епидемиите, поединечните смртни случаи, болестите и болката се свеле да бидат објаснати како мононоке, заедно со самите болести од мононоке. Понатаму, заради концептот на страв од овие „моно“, се сметало дека нештата од кои потекнувале болестите, икирјоо или ширјоо, исто така биле наречени мононоке.

Во популарната култура

Како термин, мононоке е можеби најпознат по анимираниот филм „МОНОНОКЕ-ХИМЕ“ („ПРИНЦЕЗАТА МОНОНОКЕ“), кој се однесува на шумските богови/духови и нивната интеракција со човечката технологија, а насловниот лик е на некој начин нивен „одмаздник“. Понатаму, бидејќи мононоке се смета и како клетва или болест, тематиката понатаму е развиена на начин што во приказната шумските богови се разболуваат, па принцезата Мононоке може да се толкува и како „Принцеза [одмаздничка] на болните [шумски духови]“.

Користена литература

• 朝倉治彦他編 (1963). 神話伝説辞典. 東京堂出版. ISBN 978-4-490-10033-4.
• 池田彌三郎 (1978) [1959]. 日本の幽霊. 中公文庫. 中央公論社. ISBN 978-4-12-200127-5.
• 大藤時彦他 (1988). 相賀徹夫編 (уред.). 日本大百科全書. 23. 小学館. ISBN 978-4-09-526023-5.
• 小林茂美他 (1986). 乾克己他編 (уред.). 日本伝奇伝説大事典. 角川書店. ISBN 978-4-04-031300-9.
• 多田克己 (1990). 幻想世界の住人たち Iv 日本編 幻想世界の住人たち. Truth In Fantasy. IV. 新紀元社. ISBN 978-4-915146-44-2.
• 服部敏良 (2006) [1975]. 王朝貴族の病状診断 王朝貴族の病状診断. 歴史文化セレクション. 吉川弘文館. ISBN 978-4-642-06300-5.