Силикатни минерали

Силикатни минерали — најголемата и најзначајната класа на карпотворни минерали и околу 90% од Земјината кора. Тие се хемиски соединенија на силициумот со кислород и со некои минерали и широко се широко застапени во облик на стакло, порцелан, керамика и др. Се класификуваат во зависност од составот и распореденоста на нивната силикатна група.

Филосиликатниот минерал хризокола

Незосиликати и ортосиликати

Незосиликатни примероци во Геолошкиот музеј на Јужна Дакота

Незосиликатите (од грч. νησος, несос = „остров“), или ортосиликати имаат изолирани (островски) [SiO₄]⁴⁻ тетраедри што се поврзани само со меѓупросторни катјони. Никел-Штрунцова класификација: 09.A

• фенакити
  • фенакит — Be₂SiO₄
  • вилемит — Zn₂SiO₄
• оливини
  • форстерит — Mg₂SiO₄
  • фајалит — Fe₂SiO₄
• гранати
  • пироп — Mg₃Al₂(SiO₄)₃
  • алмандин — Fe₃Al₂(SiO₄)₃
  • спесартин — Mn₃Al₂(SiO₄)₃
  • гросулар — Ca₃Al₂(SiO₄)₃
  • андрадит — Ca₃Fe₂(SiO₄)₃
  • уваровит — Ca₃Cr₂(SiO₄)₃
  • хидрогросулар — Ca₃Al₂Si₂O₈(SiO₄)_3-m(OH)_4m
• циркони
  • циркон — ZrSiO₄
  • торит — (Th,U)SiO₄

Кијанитни кристали (непознат размер)

• Al₂SiO₅ group
  • андалусит — Al₂SiO₅
  • кијанит — Al₂SiO₅
  • силиманит — Al₂SiO₅
  • димортјерит — Al_6.5-7BO₃(SiO₄)₃(O,OH)₃
  • топаз — Al₂SiO₄(F,OH)₂
  • ставролит — Fe₂Al₉(SiO₄)₄(O,OH)₂
• хумити - (Mg,Fe)₇(SiO₄)₃(F,OH)₂
  • норбергит — Mg₃(SiO₄)(F,OH)₂
  • хондродит — Mg₅(SiO₄)₂(F,OH)₂
  • хумит — Mg₇(SiO₄)₃(F,OH)₂
  • клинохумит — Mg₉(SiO₄)₄(F,OH)₂
• датолит — CaBSiO₄(OH)
• титанит — CaTiSiO₅
• хлоритоид — (Fe,Mg,Mn)₂Al₄Si₂O₁₀(OH)₄

Соросиликати

Соросиликатни примероци во Геолошкиот музеј на Јужна Дакота

Соросиликатите (од грч. σωρός сорос = „купче“) имаат изолирани двојни тетраедарски групи со (Si₂O₇)⁶⁻ или сооднос од 2:7. Никел-Штрунцова класификација: 09.B

• хемиморфит (calamine) - Zn₄(Si₂O₇)(OH)₂•H₂O
• лосонит — CaAl₂(Si₂O₇)(OH)₂•H₂O
• илваит — CaFe²⁺₂Fe³⁺O(Si₂O₇)(OH)
• епидоти (has both (SiO₄)⁴⁻ and (Si₂O₇)⁶⁻ groups)
  • епидот — Ca₂(Al,Fe)₃O(SiO₄)(Si₂O₇)(OH)
  • цојзит — Ca₂Al₃O(SiO₄)(Si₂O₇)(OH)
  • клиноцојзит — Ca₂Al₃O(SiO₄)(Si₂O₇)(OH)
  • танзанит — Ca₂Al₃O(SiO₄)(Si₂O₇)(OH)
  • аланит — Ca(Ce,La,Y,Ca)Al₂(Fe²⁺,Fe³⁺)O(SiO₄)(Si₂O₇)(OH)
  • долазеит-(Ce) — CaCeMg₂AlSi₃O₁₁F(OH)
• везувијанит (идокрас) - Ca₁₀(Mg,Fe)₂Al₄(SiO₄)₅(Si₂O₇)₂(OH)₄

Циклосиликати

Циклосиликатни примероци во Геолошкиот музеј на Јужна Дакота

Циклосиликатите (од грч. κύκλος киклос = „круг“), или прстенести силикати, имаат сврзани тетраедри со (T_xO_3x)^2x- или сооднос од 1:3. Постојат како тричлени (T₃O₉)^6- шестчлени (T₆O₁₈)^12- прстени, каде T означува тетраедрално усогласен катјон. Никел-Штрунцова класификација: 09.C

• тричлен прстен
  • бенитоит — BaTi(Si₃O₉)
• шестччен прстен
  • аксинит — (Ca,Fe,Mn)₃Al₂(BO₃)(Si₄O₁₂)(OH)
  • берил/смарагд — Be₃Al₂(Si₆O₁₈)
  • кордиерит — (Mg,Fe)₂Al₃(Si₅AlO₁₈)
  • турмалин — (Na,Ca)(Al,Li,Mg)_3-(Al,Fe,Mn)₆(Si₆O₁₈(BO₃)₃(OH)₄

Треба да се напомене дека прстенот кај аксинитот содржи два тетраедра од B и четири тетраедра од Si и е многу изопачен во споредба со другите шестчлени циклосиликати.

• 
  Циклосиликат, [Si₆O₁₈]- шестчлени единечни прстени, берил (црвено: Si, сино: O)
• 
  Циклосиликат, [Si₃O₉]- тричлен единечен прстен, бенитоит
• 
  Циклосиликат, [Si₄O₁₂]- четиричлен единечен прстен, папагоит
• 
  Циклосиликат, [Si₉O₂₇]- деветчлен прстен, евдиалит
• 
  Циклосиликат, [Si₆O₁₈]- шестчлен двоен прстен, миларит

Иносиликати

Иносиликатите (од грч. ις ис [генитивно: ινος инос] = „влакно“), или верижни силикати, имаат преплетени ланци на силикатни тетраедри со SiO₃, во сооднос од 1:3 (кај единечните ланци) или Si₄O₁₁, во сооднос од 4:11 (кај двојните ланци). Никел-Штрунцова класификација: 09.D

Едноланчени иносиликати

• пироксени
  • енстатитно-ортоферосилитна низа
    • енстатит — MgSiO₃
    • феросилит — FeSiO₃
  • пижонит — Ca_0.25(Mg,Fe)_1.75Si₂O₆
  • диопсидно-хеденбергитна низа
    • диопсид — CaMgSi₂O₆
    • хеденбергит — CaFeSi₂O₆
    • авгит — (Ca,Na)(Mg,Fe,Al)(Si,Al)₂O₆
  • натриумско-пироксенска низа
    • жадит — NaAlSi₂O₆
    • егирин (Acmite) - NaFe³⁺Si₂O₆
  • сподумен — LiAlSi₂O₆
• пироксеноиди
  • воластонит — CaSiO₃
  • родонит — MnSiO₃
  • пектолит — NaCa₂(Si₃O₈)(OH)

Дволанчени иносиликати

• амфиболи
  • антофилит — (Mg,Fe)₇Si₈O₂₂(OH)₂
  • камингтонитна низа
    • камингтонит — Fe₂Mg₅Si₈O₂₂(OH)₂
    • грунерит — Fe₇Si₈O₂₂(OH)₂
  • тремолитна низа
    • тремолит — Ca₂Mg₅Si₈O₂₂(OH)₂
    • актинолит — Ca₂(Mg,Fe)₅Si₈O₂₂(OH)₂
  • хорнбленда — (Ca,Na)_2-3(Mg,Fe,Al)₅Si₆(Al,Si)₂O₂₂(OH)₂
  • натриумамфиболи
    • глаукофан — Na₂Mg₃Al₂Si₈O₂₂(OH)₂
    • рибекит (asbestos) - Na₂Fe²⁺₃Fe³⁺₂Si₈O₂₂(OH)₂
    • арфведсонит — Na₃(Fe,Mg)₄FeSi₈O₂₂(OH)₂

• 
  Иносиликат, сем. пироксени, со двепериоден единечен ланец (Si₂O₆), диопсид
• 
  Иносиликат, клиноамфибол, со двепериодни двојни ланци (Si₄O₁₁), тремолит
• 
  Иносиликат, неразгранет трипериодичен единечен ланец на воластонит
• 
  Иносиликатwith петпериоден единечен ланец, родонит
• 
  Иносиликатwith цикличен разгранет осумпериоден ланец, пелиит

Филосиликати

Филосиликатите (од грч. φύλλον филон = „лист“), или лиснати силикати, образуваат напоредни листови од силикатни тетраедеи со Si₂O₅ или сооднос од 2:5. Никел-Штрунцова класификација: 09.E

Каолин

• серпентини
  • антигорит — Mg₃Si₂O₅(OH)₄
  • хризотил — Mg₃Si₂O₅(OH)₄
  • лизардит — Mg₃Si₂O₅(OH)₄
• глинени минерали
  • халојзит — Al₂Si₂O₅(OH)₄
  • каолинит — Al₂Si₂O₅(OH)₄
  • илит — (K,H₃O)(Al,Mg,Fe)₂(Si,Al)₄O₁₀[(OH)₂,(H₂O)]
  • монтморилонит — (Na,Ca)_0.33(Al,Mg)₂Si₄O₁₀(OH)₂•nH₂O
  • вермикулит — (MgFe,Al)₃(Al,Si)₄O₁₀(OH)₂•4H₂O
  • талк — Mg₃Si₄O₁₀(OH)₂
  • палигорскит — (Mg,Al)₂Si₄O₁₀(OH)•4(H₂O)
  • пирофилит — Al₂Si₄O₁₀(OH)₂
• ликсуни
  • биотит — K(Mg,Fe)₃(AlSi₃)O₁₀(OH)₂
  • мусковит — KAl₂(AlSi₃)O₁₀(OH)₂
  • флогопит — KMg₃(AlSi₃)O₁₀(OH)₂
  • лепидолит — K(Li,Al)_2-3(AlSi₃)O₁₀(OH)₂
  • маргарит — CaAl₂(Al₂Si₂)O₁₀(OH)₂
  • глауконит — (K,Na)(Al,Mg,Fe)₂(Si,Al)₄O₁₀(OH)₂
• хлорити
  • хлорит - (Mg,Fe)₃(Si,Al)₄O₁₀(OH)₂•(Mg,Fe)₃(OH)₆

• 
  Филосиликат, ликсуни, мусковит (црвено: Si, сино: O)
• 
  Филосиликат, една мрежа од тетраедри со четиричлени прстени, низа апофилит-(KF)-апофилит-(KOH)
• 
  Филосиликат, единечна мрежа од тетраедри со шестчлени прстени, низа пиросмалит-(Fe)-пиросмалит-(Mn)
• 
  Филосиликат, единечна мрежа од тетраедри со шестчлени прстени, заофилит
• 
  Филосиликат, двојни мрежи со четиричлени и шестчлени прстени, карлтонит

Тектосиликати

Тектосиликатите, или рамковни силикати, имаат тридимензионална оплата од сликиатни тертраедри со SiO₂ или сооднос од 1:2. Во оваа група спаѓа речиси 75% од Земјината кора. Со исклучок на кварцната група, тектосиликатите се алуминосиликати. Никел-Штрунцова класификација: 09.F и 09.G, 04.DA (сем. кварцови/силициуми)

Кварц

Железест анортозит #60025 (плагиокласен фелдспат). Земен од кратерот „Декарт“ на Месечината.

• кварцови
  • кварц — SiO₂
  • тридимит — SiO₂
  • кристобалит — SiO₂
  • коезит — SiO₂
• фелдспати
  • алкални фелдспати (калиумски фелдспати)
    • микроклин — KAlSi₃O₈
    • ортоклас — KAlSi₃O₈
    • анортоклас — (Na,K)AlSi₃O₈
    • сандин — KAlSi₃O₈
    • албит — NaAlSi₃O₈
  • плагиокласни фелдспати
    • албит — NaAlSi₃O₈
    • олигоклас — (Na,Ca)(Si,Al)₄O₈ (Na:Ca 4:1)
    • андезин — (Na,Ca)(Si,Al)₄O₈ (Na:Ca 3:2)
    • лабрадорит — (Na,Ca)(Si,Al)₄O₈ (Na:Ca 2:3)
    • битовнит — (Na,Ca)(Si,Al)₄O₈ (Na:Ca 1:4)
    • анортит — CaAl₂Si₂O₈
• фелдспатоиди
  • нозеан — Na₈Al₆Si₆O₂₄(SO₄)
  • канкринит — Na₆Ca₂(CO₃,Al₆Si₆O₂₄).2H₂O
  • леуцит — KAlSi₂O₆
  • нефелин — (Na,K)AlSiO₄
  • содалит — Na₈(AlSiO₄)₆Cl₂
    • аијн — (Na,Ca)_4-8Al₆Si₆(O,S)24(SO₄,Cl)_1-2
  • лазурит — (Na,Ca)₈(AlSiO₄)₆(SO₄,S,Cl)₂
• петалит — LiAlSi₄O₁₀
• скаполит group
  • маријалит — Na₄(AlSi₃O₈)₃(Cl₂,CO₃,SO₄)
  • мејонит — Ca₄(Al₂Si₂O₈)₃(Cl₂CO₃,SO₄)
• аналким — NaAlSi₂O₆•H₂O
• зеолити
  • натролит — Na₂Al₂Si₃O₁₀•2H₂O
  • хабазит — CaAl₂Si₄O₁₂•6H₂O
  • хојландит — CaAl₂Si₇O₁₈•6H₂O
  • стилбит — NaCa₂Al₅Si₁₃O₃₆•17H₂O
  • сколецит — CaAl₂Si₃O₁₀.3H₂O
  • Mordenite — (Ca,Na₂,K₂)Al₂Si₁₀O₂₄•7H₂O

Галерија

• 
  Незосиликат (SiO₄)
• 
  Соросиликат (Si₂O₇), како кајзсуолунит от
  [Ca₂Si₂O₅(OH)₂•H₂O]
• 
  Тектосиликат, алуминосиликатна 3Д мрежа, синтетски зеолит ZSM-5
• 
  Силикатно семесјство (3Д мрежа на SiO₂), β-кварц

Поврзано

• Класификација на минералите
• Силикатни алги

Наводи

• Deer, W.A.; Howie, R.A., & Zussman, J. (1992). An introduction to the rock-forming minerals (II. изд.). London: Longman. ISBN 0-582-30094-0.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)

• Deer, W.A.; Howie, R.A., Wise, W.S. & Zussman, J. (2004). Rock-forming minerals. Volume 4B. Framework silicates: silica minerals. Feldspathoids and the zeolites (II. изд.). London: Geological Society of London. стр. 982.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)

• Hurlbut, Cornelius S. (1966). Dana's Manual of Mineralogy (XVII. изд.). ISBN 0-471-03288-3.

• Hurlbut, Cornelius S.; Klein, Cornelis (1985). Manual of Mineralogy (XX. изд.). Wiley. ISBN 0-471-80580-7.

Надворешни врски

• Данина класификација - Mindat.org (англиски)
• Нова Данина класификација на силикатните минерали - Webmineral (англиски)