Сувоѕид

Сувоѕид или вештина на сувоѕидна градба е дел од народната архитектура, која градбата со камен е базирана без употреба на врзива, односно градење со редење на суво. Во Хрватска, тој е составен елемент на секој култивиран пејсаж долг медитеранскиот брег. Во потесна смисла се однесува на ѕидање со кршен камен со минимална или никаква обработка, а како поширок поим може да опфати поставување на камени поплочување и покривање, потоа изградба на инженерски конструкции со исечен камен без употреба на врзива. Затоа, ставањето на уметноста на ѕидарските конструкции на списокот на нематеријално културно наследство на УНЕСКО е исклучителен чекор кон зачувување на оваа вековна традиција. Ова било вклучено на овој список во 2018 година како наследство на Хрватска, Кипар, Франција, Грција, Италија, Словенија, Шпанија и Швајцарија.

Сувоѕид на Велебит, кој го претвори карстот во земја за земјоделско производство

Историја

Човекот ја користел уметноста на сувоѕидна градба на јадранско-динарското подрачје на Хрватска од праисторијата до денес. Неговата дистрибуција, техничките достигнувања и значењето за заедницата поврзани се со интензитетот на жителите и економските активности, како и со начинот и средствата на преобразување на варовникот во полза на земјоделското производство.

Иако ова опипливо наследство долго се сметало за помалку вредно и затоа никогаш не било пратено со јавен и научен дискурс, на целото подрачје, вредните раце на ѕидарите камен по камен земале од крашкиот регион и создале убава структура и така формирале населби и цели камени пејзажи од кои се создале многу европски култури.

Покрај помалите градби со различна намена, карактеристичен производ на сувоѕидната конструкција е т.н. сувоѕид, кој се јавува во различни форми долж целото подрачје на јадранско-динарскиот карст и го карактеризира неговиот пејзаж.

Денес сувоѕид главно се користи во хортикултурата, додека порано низ историјата имал примена во различни области, на пример, во изградба на куќи и изградба на помошни објекти, хидроградби, оградување на теренот и одбранбени ѕидови, изградбата на патишта и формирање на земјоделските тераси (на пр. во маслинарството и лозарството на стрмни падини).

Денес сувоѕид може да се најде во следните делови на Хрватска:

• Речиси на сите острови на Јадранско Море
• По должината на брегот: Далматинска Загора, Истра, Лика - тоа се областите каде сувоѕидот имал примарна задача, а тоа било преживувањето, од оскудната земја заградена со сувоѕид.
• Во многу викендички, околу приватни куќи и покрај некатегоризираните патишта, на подрачјата на Хрватска богати со варовник, како на пример и во фонтаната во Зрињевац.
• По должината на бреговите на пороични потоци.

Во хрватското приморје и на островите сувоѕидот се нарекувал - моцира.

Опис на културното добро

Сувоѕид крај римски пат

Начин на градба и алатки кои се користат во техниката на сувоѕидањето

Сувоѕид е градба од природен материјал без употреба на сврзувачки материјал. Се гради како:

• одбранбен ѕид,
• ограда на обработливо земјиште или пасишта, од измивање на земјата од порои вода,
• заштита на ѕидот во изградбата на бунари,
• потпорен ѕид при изградба на патишта.

Сувоѕидот ја има таа особина да пружа засолниште за различни растенија и животни, на пр. гуштери, жаби, пчели и различни инсекти.

Заштита на културното добро

Техниката на градба на камења без сврзувачи низ историјата била оптимален начин на употреба на вишокот камења во карстните пејзажи, но и начин за заштита на посевите, ширењето на ораниците и поделба на пасиштата по должината на источниот јадрански брег. Индустријализацијата и технолошкиот напредок во земјоделството, оваа уметност на обработување на земјата постепено станувало економски бескорисна и неисплатлива. Цели пејзажи биле запоставени, а техниката на сувоѕид речиси била заборавена.

Денес, локалните заедници во Хрватска покажуваат интересирање за своето наследство, сувоѕидното наследство, но економската неисплатливост на оваа градежна техника и недостатокот на квалификувани градители претставуваат проблем за зачувување на сувоѕидот.

Благодарение на пофални вредните проекти за заштита на наследството, сувоѕидарството е препознаено како посебна вештина која треба да се сочува од заборав. Во таа смисла Министерството за култура на Република Хрватска донела во 2016 година одлука со која умешноста на сувоѕидната градба се прогласува за нематеријално културно добро и се внесува во Регистарот на културно добро и се сврстено во Регистарот на културните добра на Република Хрватска.

Како што стручната комисија на УНЕСКО утврдила дека сувоѕидарството и традиционално и инклузивно и репрезентативно во 2018 година ја ставила оваа дејност на списокот на УНЕСКО за нематеријално културно наследство на светот, како наследство на Хрватска, Кипар, Франција, Грција, Италија, Словенија, Шпанија и Швајцарија.

Сувоѕид по земји

• Сувоѕид во Хрватска
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

• Сувоѕид во Франција
• 
• 
• 
• 
• 
• 

• Сувоѕид во Финска
• 
• 
• 
• 
• 
• 

• Сувоѕид во Италија
• 
• 
• 
• 
• 
• 

• Сувоѕид во Грција
• 
• 
• 
• 
• 
• 

• Сувоѕид во Шпанија
• 
• 
• 
• 
• 
• 

• Сувоѕид во Португалија
• 
• 
• 

• Сувоѕид во Белгија
• 

• Црна Гора
• 
• 
  Два сувоѕида
• 
  Сувоѕид на Цетиње

Галерија

• Сувоѕид во различни земји во светот
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
  Мачу Пикчу
• 
  Перу

Литература

• Дерања Црнокиќ, А. (2013). Појавата на Регистарот на културни добра - историјата и сегашноста на пописот на културното наследство во Хрватска . Годишник на заштитата на спомениците на културата на Хрватска, (37/38), 25-38.
• Полковник Ф. Рејнсфорд-Ханај, Дри Стоун Волинг, Фабер и Фабер. во 1957 година
• Alan Brooks; Sean Adcock (2013). Dry Stone Walling, a practical handbook. TCV. ISBN 0946752192.
• Каролин Мареј-Вули и Карл Рајц, Карпести огради на Блуграс, Универзитетско издание на Кентаки. во 1992 година
• Здружение за ѕидање со сув камен, Ѕидување со сув камен, техники и традиции. во 2004 година
• Луис Кегин и Летиција Николас, Изградба на пиер сече, изданија Eyrolles. во 2008 година
• Патрик Мекафи, Ирски камени ѕидови: историја, градба, конзервација, печат на О'Брајан. во 2011 година
• Alen MacWeeney; Richard Conniff (1986). The Stone Walls of Ireland. London: Thames & Hudson. ISBN 9780711213722.
• Construire et restaurer à pierre sèche (ss la dir. de Christian Lassure), L'architecture vernaculaire (CERAV, Париз), tome XX (1996), 129 стр.
• Murs de pierres, murs de vignes (ss la dir. d'Anne-Dominique Zufferey-Périsset), Musée valaisan de la vigne et du vin, 2012, 264 стр.

Надворешни врски

• Здружение Драгодид
• Андро Нигоевиќ: Сувоѕид - камен споменик, Хрватска католичка мрежа
• Нематеријални добра регистрирани на Репрезентативниот список на УНЕСКО за нематеријално културно наследство на човештвото
• Список на УНЕСКО на нематеријално културно наследство во Хрватска